Þjóðviljinn - 15.11.1966, Síða 7

Þriðjudagur K. ndwei«to«r I96S — ÞJÖÐVILJINN — SfÐA ’J
Æskufjör og ferðagaman, ný
bók eftir Björgúlf Ólafsson
„Æskufjör og ferftagaman"
nefnist nýútkomin endurminn-
ingabók eftir Björgúlf Ólafsson
lækni.
1 formála segir höfundur að
i bókinni sé að finna „nokkrar
stuttar og sundurlausar frá-
sagnir frá ýmsum tímum aev-
innar. Ekki er hér um ævisögu
að ræða, hvorki upphaf, fram-
hald eða endi, langt frá því-
Ekki eru þetta heldur smásögur,
(nóvéllur). Mér hefur aldrei
komið til hugar að fitja upp a
smásögum, hvað þá meir. Kann
að vera að stundum sé mjótt á

íshmds-frásögn Niels Horre-
bowi fyrsta sinn á íslenzku
BókfcIIsútgáfan hefur sent
frá sér bókina „Frásagnir um
fsland" eftir Niels Horrebow i
þýðingu Steindórs Steindórsson-,
ar menntaskólakennara,
■ Þorvaldur Thoroddsen taldi
þessa bók á sínum tima „bezla
og yfirgripsmesta rit, sem skrif-
að var um ísland á 18. öld, áð-
ur en Eggert Ölafsson kemur ti)
sögunnar." Bókin hefur ekki
áður komið út í íslenzkri þýð-
ingu.
Það var árið 1749 sem dansKa
stjómin sendi Niels Horrebow
til Islands- Var sá leiðangur
þáttur í rannsóknum þeim, sem
Danir gerðu hér á landi og
hófust með landmælingum
Magnúsar Arasonar á árunum
upp úr 1720, en náðu hámarki
með rannsóknarieiðangri þeirra
Eggerts Ölafssonar og Bjarna
Pálssonar upp úr miðri öldinm.
Horrebow dvaldist á Islandi í
2 ár og athugaði margt. Eft.ir
heimkomuna ritaði hann bók
um rannsóknir þessar og kom
hún út í Kaupmannahöfn 1752.
Þegar Horrebow lagði upp i
Islandsferð sína, var nýléga
komin út bók eftir borgarstjór-
ann í Hamborg, Johann Ander-
son. Fjallaði hún um lsland og
fleiri norræn' lönd. Islandsfrá-
sögn sína hafði Anderson eftir
dönskum einokunarkaupmönn-
um, sem báru íandi og þjóð
herfilega söguna. Samhliða ís-
landslýsingu sinni hrekur
Horrebow firrur Andersons
þessa. Auk dönsku útgáfunnar
var bókin þrentuð á þýzku,
frönsku, ensku og hollenzku.
Þýðandinn, Steindór Stein-
dórsson, greinir frá þcssu og
ýmsu öðru í allítai-legum for-
mála. í bókarlok eru svo birtar
skýringar og nafna- og efnis-
skrá, sem Jón Gíslason hefur
tekið saman. Bókin er um 270
síður, prentuð í Odda hf.
milli frásagnar og nóvellu, en
hvað sem þvi líður, þá hef ég
aldrei gert annað en segja' frá
atburðum, sem gerzt hafa <
kringum mig og ég hef heyrt og
séð. Og ekki er um tímaröö
efnis að ræða. Mér dettur eitt
í hug i dag og annað á morgun.
Engin kenning er hér flutt og
engri stefnu fylgt. Ef nókkur
svipur kynni að vera á ein-
hverri þessara smágreina, þá er
það aldamótasvipur, og bið ég
engan velvirðingar á því“. Og
höfundur segir ennfremur:
„Fyrir hálfri öld rúmlega barst
ég austur í Malajalönd og kona
mín skömmu síðar. Við dvöld-
um þar mörg beztu ár asvinnar
sem kallað er, og er ekki furða
þótt minningúm þaðan bregði
fyrir við og við. Og nokkur
hluti þessarar bókar er einmilt
þannig til kominn.“
Bókin er liðlega 300 blaðsíður
og skiptist á 4 höfuðkafla. I
fyrstu tveim köflunum segir frá
æskustöðvum höfundar í kring-
um Jökul, viðburðarikum ferða-
lögum hér ó landi og fjáröfllun
til náms erlendis. Þriðji kafli
Björgúlfur Ólaísson
kápumynd bókarinnar eftir
málverki örlygs Sigurðssonar
listmálara.
t
bókarinnar nefnist „Lýst til
hjónabands" og segir þar frá
einstæðu brúðkaupi höfundar-
ins, en í fjórða og síðasta bók-
arkaflanum er sagt frá ævin-
týraríkum ferðum utan lands og
innan, m.a. fyrstu ferð Björgúlfs
til Austurlanda.
Björgúlfur Ólafsson læknir
er kunnur fyrir fyrri bækur
sínar, m.a. minningar- og ferða-
bækur frá Malajalöndum. Þá
hefur hann verið mikilvirkur
þýðandi.
Bókin „Æskufjör og ferða-
gaman“ er prentuð í Odda. Út-
gefandi er Snæbjöm Jónsson &
Co. hf.
Alþýðuhandalagsmenn
Greiðið félagsgjöldin á skrifstofunni í Lindarbæ,
Lindargötu 9. Skrifstofan er opin frá kl. 13 til 18,
sími 18081.
Alþýðubandalagið í Reykjavík.
Leikfélag Akureyrar:
Koss í kaupbæti
Leikstjóri: Ragnhildur Stemgrímsdóttir
Leikfélag Akureyrar hóf sitt
50. leikár með léttum gaman-
leik, er frumsýndur var s.l.
fimmtudag. Höfundur leiksins
er Hugh Herbert og þýðandi
Sverrir Thoroddsen. Leikur
þessi fjallar um nágrannakrit-
ur.í ónefndum bæ í Ameríku,
og gerist á stríðsárunum. Eins
og jafnan er um þessa leiki, er
mikið um ástir, misskilning og
viss vandræði, sem þó leysast
á hinn heppilegasta hátt í lok-
in.
Leikendur eru allmargir og
sumir lítt vanir, en ekki verð-
ur annað sagt en að leikstjór-
inn vinni nokkuð gott verk.
Leikurinn gengur snurðulaust
fyrir sig, orðræður eðlilegar
oft á tíðum. Aftur á móti hef-
ur leikstjórinn leyft nokkrum
leikendum að ofleika óþarf-
lega mikið sem ekki kemur þó
að sök eins og allt er í pott-
inn búið.
Leikstjórinn hefur skeytt
framan við leikinn kynningu
á persónum leiksdns sem tekst
nokkuð vel, en það sama er
ekki hægt að segja um loka-
atriðið sem fór í handaskolum.
Einnig hefur hann bætt inn
I leikinn tónlist sem að mínu
viti er nokkuð snjallt og
heppnast ágætlega.
Leikurinn fer allur fram í
dagstofu þeirra Archer-hjóna,
en þau leika Þórhalla Þor-
steinsdóttir og Marinó Þor-
steinsson. Þórhalla skilaði sínu
hlutverki nokkuð vel, lék hóf-
samlega og lagði réttan skiln-
ing í hlutverkið. Marinó aftur
á móti oflék á stundum, en
stóð sig vel að öðru leyti.
Dóttur þeirra Corliss lék Saga
Jónsdóttir með skemmtilegum
tilþrifum, er þarna á ferðinni
mjög efnileg leikkona.
Nágrannasoninn grallar-
ann lék Ágúst Kvaran af
miklu fjöri, hlutverkið er
skemmtilegt og vakti Ágúst
mikla k'átínu meðal leikhúss-
gesta. Virðist Ágúst ýmislegt
hafa til að bera til að geta
orðið liðtækur í framtíðinni.
Önnur hlutverk voru smærri
og gerðu leikendur þeim skil
svona upp og ofan. Kristín
Konráðsdóttir og Guðmundur
Gunnarsson bnigðu upp
skemmtilegum myndum af
þjónustustúlku og málara, og
Kristjana Jónsdóttir skilaði
litlu hlutverki mjög vel.
Leikhúsið var fullskipað á
frumsýningu, og skerhmtu
leikhúsgestir sér vel enda er
leikurinn fyndinn á köflum og
oftlega skemmtilega leikinn. í
leikslok var leikendum og
leikstjóra þökkuð frammistað-
an með kröftugu lófataki eins
og vera ber.
Óhætt mun vera að hvetja
Akureyringa til að sækja
þessa leiksýningu Leikfélags-
ins, og eyða einni kvöldstund
í skemmtilegum félagsskap.
H.J.
!
I
\
\
Sjónvarpið: eitur eða aflgjafi? — Rannsóknir á áhrif-
um sjónvarps — Ýmsar óvæntar niðurstöður — Böl-
sýni þokar — Hvatning til andlegra starfa.
r

*
i
Umræður um sjónvarp á Is-
landi hafa einkum snú-
izt um það, með hvaða hætti
sjónvarp hefur orðið að stað-
reynd hér, hvemig því var
smyglað inn í landið um
Keflavikurflugvöll. Hinsvegar
hefur minna borið á skrií-
um um eðli sjónvarps og a-
hrif — héfur þó frétzt, að ís-
lenzkir ætli að fá aðstoð til
að kanna áhrif sjónvarps á
þjóðina og getur sú rannsókn
vissulega orðið forvitnileg —
hér mætti fylgjast með þess-
um áhrifum svotil frá upp-
hafi sjónvarps á islenzku og
mannfæðin ætti áð geta gert
Slíkar athuganir nákvæmari oe
víðtækari en í öðrum löndum.
Til eru allmargir. andstæð-
ingar sjónvarps sem slíks.
Þeir segja: sjónvarpið er stór-
; skaðlegt fyrir mannleg sam-
skipti, það bindur enda á sam-
rseður kvöldsins, múrar hvem
mánn inni í smáum persónu-
legum tumi — og neyðir milj-
ónir fjölskyldna til að éta kalt.
Þessi pest, bæta andstæðingar
sjónvarpsins við, leggst þyngst
á svcnefndar lágstéttir, því
þær hafa ekki fengið þá bóíu-
setningu gegn eitrinu sem
traust menntun getur veitt.
Skoðanir sem þessar hafa
víða vgrið útbreiddar meðal
menntamanna — en svo virð-
ist sem að undanförnu hafi
nokkuð tekið að halla undan
fæti fyrir þeim. Þeim fer
fjölgandi sem líta svo á, að
ekki fari hjá því að sjónvarp
dreypi svolitlu af menningar-
iegri þróun á menn. Hvert
sem innihald dagskránna
annars er, segja þeir, hlýtur
jafnvel daufgerðasta og ó-
reyndasta fólk að verða fyrir
nokkrum gagnlegum áhrifum
af þeim aragrúa mynda sem
bregður fyrir á skerminum:
hugsun þess kemst á hreyf-
ingu.
Iþessu sambandi er ekki úr
vegi að segja frá fróð-
legri rannsókn sem franskir
félagsfræðingar gerðu nýlega á
áhrifum sjónvarps á franska
verkamenn og bændur. Frönsk
alþýða er að sjálfsögðu um
margt ólfk íslenzkri — eo
engu að síður gæti það vel
orðið mönnum nokkur upp-
örvun að niðurstööurnair
virðast ekki styðja viðhorf
hinna bölsýnu andstæðinga
sjónvarpsins.
Fyrst skulum við nefna 111
staðreyndir sem eru ef til vill
ekki sem jákvæðastur. Helm-
ingur franskra sjónvarpseig-
enda af alþýðustéttum hefur
opið sjónvarp hvorki meira né
minna en 35 stundir á viku.
Og 32 prósent þeirra sögðust
horfa líka á þær dagskrár,
sem þeim leiddust — reyndar
fer meir en helmingur þannig
að f reynd, þvi 56 prósent
sjónvarpsáhorfenda kváðust
alls ekki velja sér ákveðnar
dagskrár — allt er látið renna
inn fyrirstöðulaust fjórar
stundir á dag og sjö stundir á
laugardögum og .sunnudögum.
Þessi mikla „neyzla“ hlýt-
ur að hafa stórfelld áhrif á
líf hverrar fjölskyldu. Gamlar
venjur eru á flótta: 43 prósent
aðspurðra segjast lesa minna
en áður, 58 prósent eru alveg
hættir að fara í kvikmynda-
hús — og þannig mætti lengi
telja. Sjónvarp hefur þó haft
lítil áhrif á tómstundaföndur
eíns og veiðar, gwrðyrkju og
saumaskap.
En þar með er ekki nema
hálf sagan sögð. Myndirn-
ar á sjónvarpsskerTninum
koma áhorfandanum í beinna
samband við umheiminn en
nokkur prentaður texti. Finna
má í blöðum áhrifaríkar
myndskreyttar frásagnir af
styrjaldarviðburðum — en
þcgar þetta stríð er komið inn
í herbergi til þín, þegar her-
bergið verður partur af írum-
skógi í Vietnam og hermenn
falla við lilið þér — þá verð-
ur þú fyrir áhrifum sem eru
allt annars eðlis. Samvizku-
saimlega skrifuð bók um 'íf
frumstæðs þjóðfloltks getur
aðeins vakið forvitni. En þeg-
ar raunverulegar svipmyndir
úr lífi slíkrar þjóðar eru sýnd-
ar, þótt ekki sé nema í meðal-
góðri mynd, er sem sjónvarps-
áhorfandi sé kominn f bein
tengsl við furður mannlegr?'
þróunar.
I þessu — að hið fjarlæp
venður svo nálægt — eru fólg-
in sterkust áhrif sjónvarps.
Sjónvarpstækið er gluggi sem
út um sér um aHar jarðir.
Menn sjá hlutina beinlínis
fyrir sér og það hefur magn-
aðri áhrif en bók eða ræða.
„Ég hafði ekki hugmynd um
að Afríka væri svo fátæk‘‘
skrifar einn sjónvarpsáhorf-
andi. Annar segfr: „Já, ég
fylltist mikilili samúð með
læssum þjóðum þegar ég sá
fátækt vesalings fólksins, sem
er að fanast úr hungri. Ég
hugsaði ekki um þetta áður.“
Mcirihluti áhorfcmla reynir ekki að velja sér dagskrá þótt hægi sé — en þaft kann aft breyt-
ast- — Myndm er frá upptöku í ídenzkwn sjúnvarpssal.
Hinn þriðji skrifar: ,,Sjón-
varpið hefur hjálpað mér að
kynnast mörgu fólki. vakið
samúð mína í garð þess. Mér
finnst t.d. Austurevrópulönd-
in standa mér nær en áður“,
_ ivarpið hefur aukið á-
O iuga á hverskonar sér-
ingu. 89 prósent þeirra
m spurðir voru álitu, að
sjónvarpið hjálpafW ungling-
um að velja sér starf. Þeir
sem höfðu beinlínis notfært
sér ráðleggingar sjónvarps
um stöðuval voru sýnu færri
cða 14 prósent — samt er sú
tala há, ef tekið er tiilit til
þess að meirihluti sjónvarps-
áhorfenda hefur ekki beinan
áhuga á stöðuvali.
Eins og kunnugt er, eru
böm verkamanna og bænda
aðeins 2—3 prósent nemenda
í æðri menntastofnunum.
Þetta stafar ekki aðeins af
því að foreldramir hafi ekki
efni á að mennta böm sin,
heldur oft af þvi að fjöl-
skyldan gekir ekki gefið ung-
lingum nægilegt „menningar-
legt veganesti“ — sá andi
svífur yfir vötnunum, að
„menntun sé ekki fyrir okk-
ur.“ Svo virðist sem sjónvarp-
ið sé þegar farið að brjóta
niður þetta bölsýna viðhorf.
Margt vefður ekki fyliilega
ljóst í sambandi við á-
hrif sjónvarps fyrr en að
genginni einni eða tveimur
kynslóðum. En það er samt
ljóst, að nú þegar er til fólk
sem sjónvarpið hefur hvatt
• til andlegra starfa. Þessir
virku áhorfendur era enn (
minnihluta, en þótt sjónvarp-
ið starfaði aðeins fyrir þá.
hefði það samt nú þegar þeg-
ar réttlætt tilveru sína. Ti)
dæmis sögðu 20 prósent þeirra
sem sérfræðingamir spurðu
frá því, að eftir dagskrárat-
riði sem þeim voru ekki fylli-
lega ljós, hefðu þeir snúið sér
til bóka um nánari vitneskju.
Það kom og ó daginn, að 14
prósent slíkra „virkra“ sjón-
varpsáhorfenda höfðu haldið
áfram einhverju námi fyrir
sakir áhrifa sjónvarps og 25
prósent ætluðu að gera slíkt
hið sama. Þessar tölur eru
umhugsunarverðar — einkum
þeim sem telja að sjónvarp
ieiði til fullkominnar ana-
legrar eyðimerkurtilveru.
„Eftir því sem tímar líða“
segja höfundar rannsóknarinn-
ar, ,,mun sjónvarpsáhorfand-
inn taka á virkari afstöðu til
dagskráratriða, sýna meiri
tilhneigingu til efasemda
gagnvart ákveðnum atriðum
hætta að taka við hverju sem
er á óvirkan hátt.“
(Á.B. tók saman)

i
Jl.