Þjóðviljinn - 29.03.1967, Blaðsíða 6

g SÍÐA — ÞJÓÐVILJINNMiðvikudagur 29. marz 1967
Menn haifa ekki áttað sig á því að sjávarútvegurinn hcfur fyrir löngu yfirgefið vinnubrögð áraskipaútvegsins þar sem sérstök
alúð var Iögð við hvert handtak......
Þag hefur stundum hent
menn sem hafa orðið villtir á
áttum á ferðalagi, að þeir hafa
farið í stóran hring og að lok-
um fundið þann stað sem lagt
var upp frá.
Viðreisnin í íslenzkum sjávr
arútvegsmálum sem hóf göngu
sína árið 1959 með svokallaðri
verðstöðvun, hún minnir óneit-
anlega á slíka hringgöngu. Nú
er hringnum lokað með þeim
afleiðingum, að allur sjávarút-
vegur, grundvallarlega séð,
stendur stórum verr að vígi
heldur en í upphafi Viðreisn-
argöngunnar.
Þau úrræði sem áttu að duga
sjávarútvegi og fiskiðnaði til
sannrar viðreisnar, hafa öll
runnið út í sandinn. Og nú að
aflokinni hinni miklu hring-
göngu, hafa verið teknar upp
og er verið að setja af stað
stórfelldari uppbætur ýr rík-
issjóði á útfluttar afurðir,
heldur en menn hefur nokkurn
tíma dreymt um. Að öðrum
kosti væri engin von um mann-
björg, frá því strandi atvinnu-
lega séð þar sem þjóðarskútan
er stödd á boðunum. Þetta eru
því miður engar ýkjur, því
þrátt fyrir stórhækkað verð-
lag fiskafurða allra tegunda,
þar til á sl. sumri að freðfisk-
ur ásamt mjöli og lýsi lækk-
úðu nokkuð frá því sem hæst
var, þá hefur verðbólgan sem
mögnuð var hér innanlands,
séð fyrir því, að erlendar
verðhækkanir komu ekki að
tilætluðu gagni.
Tjaldað til einnar
nætur
í þessu sambandi segir stór-
atvinnurekandinn Einar Sig-
urðsson í þætti sínum Úr ver-
inu í Morgunblaðinu 19. marz
sl. orðrétt:
„Það er lífsspursmál fyrir
þjóðina, ef hún á ekki að þurfa
að herða sultarólina, að út-
flutnings- og gjaldeyristekjur
þjóðarinnar minnki ekki. Til
þess að ríkissjóður geti staðið
við hinar miklu skuldbinding-
ar sínar um niðurgreiðslu á
vísitölunni og uppbætur á
landbúnaðarvörur og sjávaraf-
urðir, sem eru nú orðnar 20%.
af útflutningsverðmætinu, þarf
hann miklar tekjur, sem byggj-
ast öðru fremur á miklu út-
flutningsverðmæti."
Þetta er laukrétt ályktað hjá
Einari, enda varla við öðru að
búast, af jafn féglöggum manni
og hann er. En það versta við
þessi úrræði, ef úrræði skyldi
kalla, það er sá beizki sann-
leikur, að hér er aðeins tjald-
að til einnar nætur. Þessi úr-
ræði eiga að fleyta þjóðarskút-
unni framyfir alþingiskosning-
ar á þessu ári, og engar líkur
eru til að þau dugi lengur.
Hér er sem sagt ekki tekið
raunhæft á málum, héldui- tek-
ur ein kákaðgerðin við af ann-
arri, þegar hin dugir ekki
lengur.
Raunhæfar aðgerðir verða
ekki framkvæmdar, án rann-
sóknar á sjálfu hagkerfinu,
þar sem sérstök alúð væri lögð
við rannsókn á þýðingarmestu
þáttum þess, sem stærstu
skipta fyrir okkar útflutnings-
framleiðslu.
Nokkur þýðingar-
mikil atriði
Hór á eftir mun ég draga
fram í dagsljósið nokkur þýð-
ingarmikil atriði, sem varða
sjávarútveg og fiskiðnað og
hafa úrslitaáhrif á hráefnis-
verðið og alla afkomu.
1. Vextir af stofnlánum og
rekstrarlánum útvegs og fisk-
iðnaðar eru alltof háir, enda í
engu samræmi við vexti þá er
sömíu atvinnuvegir grannþjóð-
anna greiða, sem selja afurð-
ir á sömu mörkuðum og við.
Við þetta bætist það, að stofn-
lán eru oft veitt til varanlegra
framkvæmda í of stuttan tíma,
en rekstrarfé skorið of naumt
við nögl, þó hægt sé að setja
gildar tryggingar.
2. Útflutningsskatturinn á
sjávarafurðum er alltof hár. í
þessu sambandi réttlætir það
ekki skatthæðina þó hægt sé
að benda á, að meginhluti
þessa fjár renni aftur eftir
ýmsum leiðum svo. sem í gegn
um stofnlánasjóð til sjávarút-
vegsins til atvinnulegrar upp-
byggingar. Sjóðhum mætti ó-
efað útvega fé eftir öðrum
leiðum, sem væru hagkvæmari
eins og á stendur fyrir afkomu
sjávarútvegsins. Að stórskatt-
leggja atvinnuveg til uppbygg-
ingar á sjálfum sér, á sama
tíma og þessi atvinnuvegur
getur ekki gengið nema með
aðstoð ríkisins, það er í hæsta
máta mjög léleg hagfræði, sem
þarf endurskoðunar við.
3. Það er sagt að rannsókn
hafi leitt í ljós, að hagnýting
íslenzkra hraðfrystihúsa hafi
aðeins verið 19% þegar lögð er
til grundvallar 10 klukku-
stunda vinna á dag yfir árið
1965.
Það er lítil ástæða til að
ætla, að þessi nýting hafi
batnað síðan. Það sjá allir sem
eitthvert skyn bera á atvinnu-
rekstur, að slík vöntun á nýt-
ingu dýrra tækja og húsa í
fiskiðnaðinum, hlýtur að verka
sem hemill gegn réttlátu hrá-
efnisverði til sj'ómanna og út-
gerðar. Norðmenn gefa upp
50% nýtingu í sínum hrað-
frysti-fiskiðnaði þetta sama ár,
en leggja þá til grundvallar 16
klukkustunda vinnu á sólar-
hring yfir árið. Og þó segja
rekstrarsérfræðingar Norð-
manna að þetta sé alltof lítil
nýting hjá þeim og hana þurfi
að auka. En hvað mættum við
segja um þetta sama efni?
Meðferð hráefnis
4. Meðferð okkar íslendinga
á nýja fiskinum, hráefninu
sem við vinnum úr okkar fisk-
afurðir, er mikið ábótavant
bæði á ájó og landi. Orsakir
þessa miður góða ástands í
þessum þýðingarmikla at-
vinnuvegi okkar eru vafalaust
margar, en þó held ég að van-
þekking eigi stærsta sökina.
Menn virðast ekki hafa áttað
sig á því hér á landi til fulls,
að sjávarútvegurinn hefur fyr-
ir löngu yfirgefið vinnubrögð
áraskipaútvegsins, þar sem
sérstök alúð var lögð í hvert
handtak fiskinum viðkomandi,
og unglingurinn lærði í ströng-
um skóla eins og af sjálfu sér
verk og vinnubrögð hinna
eldri. Þetta er liðin tíð sem
ekki kemur aftur. Það sem
nægði okkur þá til mikillar
vöruvöndunar og kunnáttu í
allri meðferð á fiski, svo af
okkur fór gott orð í þeim efn-
um um mörg lönd, það er nú
ekki lengur fyrir hendi.
Við lifum á öld hraða og
tækni í sjávarútvegi og fisk-
iðnaði og verðum að haga okk-
ur samkvæmt því. Til þess að
fá góða og forsvaranlega með-
ferð á fiski jafnt um borð í
fiskibátunum sem á vinnslu-
stöðvunum í landi, þá þurfum
við að kunna þessa meðferð.
Við verðum að vera menn til
þess, að tengja saman og hag-
nýta jöfnum höndum áunna
þekkingu þeirrar kynslóðar
sem er að hverfa og samræma
hana ' raunvísindum okkar
tíma í sjávarútvegi og fiskiðn-
aði, þar sem byggt er á rann-
sóknum.
Þetta höfum við vanrækt og
því stöndum við óneitanlega
höllum fæti samanborið við
grannþjóðir okkar sem hafa
tekið þessi þýðingarmiklu mál
raunhæfari tökum. Ef að við
tökum t.d. Norðmenn sem
þurfa, eins og við, að byggja
að stærsta hluta sína útgerð
og sinn fiskiðnað á neyzlu-
mörkuðum Hinna ýmsu landa,
þá kemur í ljós að þeir leggja
fram geysilegar fjárhæðir til
að tryggja þekkingu þeirra
manna sem að fiskinum vinna
bæði á sjó og landi.
Þeir .eiga sinn fiskiðnaðar-'
skóla þar sem veitt er ókeypis
kennsla ásamt fríu uppihaldi
meðan á skólavist stendur.
Þeir gefa út árlega upplýsinga-
og áróðursrit um bætta með-
ferð á hráefni fiskiðnaðarins.
Þeir láta flytja fræðsluerindi
við alla sína fiskimannaskóla
þar sem verðandi yfirmenn í
norska fiskiflotanum eru að
búa sig undir ævistarfið ásjón-
um. Þeir hafa starfandi leið-
beinendur í mieðferð á fiski og
vinnslu hans, sem heimsækja
fiskiðjuver og fisfcibáta. Og
árið 1963 var gefin út í Nor-
egi mjög fullkomin kennslu-
bók í fiskiðnaði, þar sem tengd
er saman reynsla norskra fisk-
verkunarmanna í hinum ýmsu
greinum og vísindaleg rann-
sókn, sem gerð hefur verið.
Þessi -kennsla Norðmanna
hefur leitt til mikið betri með-
ferðar á fiskinum, og jafn-
framt strangari reglugerða um
meðferð hans.
Kælin fisksins
í norsku reglugerðinni þar
sem eru fyrirmæli um með-
ferð fisksins á sjónum eftir að
hann hefur verið veiddur og
blóðgaður segir að hann skuli
slægður hið allra fyrsta og
helzt áður en klukkustund er
liðin frá því honum hefur
blætt út. Þá er það hreinlega
bannað að láta fisk j liggja
lengur en fjórar klukkustund-
ir óslægðan sé lofthiti yfir 5°
á selsíus.
Allir bátar sem eru lengur
en 6 klukkustundir í róðri eru
skyldaðir til að ísa fiskinn, og
skal hann settur í kassa. Áður
en fiskurinn er ísaður skal
hann þveginn. Þá er nú lögð á
það mikil áherzla að sjómenn
tileinki sér þau vinnubrögð
undantekningarlaust, að kæla
fiskinn strax niður eftir að
honum hefur blætt út, með
því að dreifa yfir hann is á
þilfarinu. Hvað vinnst við
svona vinnubrögð munu lík-.
lega íslenzkir sjómenn spyrja
og það er eðlilegt, þar sém
vanrækt hefur verið frá ríkis-
valdsins hendi að kenna þeim
grundvallarreglur um góða
meðferð á þeim fiski sem er í
dag ein sterkasta undirstaða
íslenzks þjóðarbúskapar.
Jú, það sem vinnst með þessu
er þetta: Því fyrr og því betur
sem fiskurinn er kældur niður,
því lengur heldur hann sér
sem gott hráefni. Þegar fiskur-
inn dauðstirðnar, þá breytast
sykurefnasambönd í fiskvöðv-
anum í mjólkursýru, sem hefur
skilyrði til að auka geymslu-
þolið svo léngi sem hún er þar
fyrir hendi.
Kæling fisksins tefur fyrir
stirðnuninni en gerir hana um
leið varanlegri. í + 15° hita
á selsíus í fiskivöðvanum, þá er
talið að stirðnunin verði ekki
fyrr en eftir 4 klst., en getur
þá enzt, fái fiskurinn að liggja
kyrr, í 10—24 klst. Þegar hit-
inn er kominn niður í + 5°, þá
getur stirðnunin tekið 16 klst.
og þá enzt í 2—2% dag með
sömu meðferð. Sé fiskurinn
kældur niður þannig að hitinn
komist niður i -=- 1* þá getur
stirðnynin tekið 35 klst. en
síðan haldizt í 3—4 sólar-
hringa. Þess vegna er góð nið-
urkæling strax á miðunum
geysilega mikilvæg fyrir
geymsluþol fisksins.
Það kostar mikið
átak
f stuttri blaðagrein eru ekki
skilyrði til að ræða þessi mál
mikið fræðilega, þó þess væri
máski þörf í landi þar sem
alla eða svo að segja alla
fræðslu vantar á þessu sviði.
En með því að draga þessi
fjögur atriði fram í dagsljósið,
eins og ég gerði hér að fram-
an, þá vonast ég til að menn
geti áttað sig á, að mikið væri
hægt að bæta í sjávarútvegs-
málum til hagsbóta fyrir sjó-
menn, útvegsmenn og fiskiðn-
að, ef undinn væri að þvi
bráður bugur að breyta öll-
um áðurnefndum atriðum til
samræmis við þarfir þessara
aðila.
Sum atriðanna kosta aðeins
stefnubreytingu í þessum mál-
um, eins og t.d. lækkun vaxt-
anna, lenging lánstíma stofn- .
lána ásamt lækkun á útflutn-
ingsskatti fiskafurða. í þessu
sambandi mætti hugsa sér, að
vextir af rekstrarlánum sjáv-
arútvegs og fiskiðnaðar yrðu
lækkaðir þannig að hámarks-
vextir væru 7%. Þá ætti það
að vera sjálfsögð ráðstöfun
þegar svo er komið hag sjáv-
arútvegs eins og nú er, að
lækka útflutningsskattinn á
fiskafurðum niðui; í 1%. Báðar
þéssar ráðstafanir eru svo
sjálfsagðar eins og á stendur,
og hefði verið eðlilegast að til
þess hefði verið gripið sem
fyrstu ráðstafana, áður en grip-
ið var til aukinna beinna upp-
bóta úr ríkissjóði. Þar að auki
mundi slík lækkun á vöxtum
stuðla meira en nokkuð annað
að fullvinnslu sjávarafurða en
slíkt er orðin aðkallandi þörf
þjóðhagslega séð.
Sama eðlis er lækkun út-
flutningsskattsins og mundi
hún stuðla að hinu sama.
Þriðja atriðið, aukin nýting
hraðfrystihúsanna er öllu erf-
iðari viðfangs og veldur það
mestum erfiðleikunum hve
handahófskennd uppbyggingin
er. Þama eiga lánastofnanir
landsins mikla sök, þó að þær
séu ábyrgðarlausar gagnvart
þeim stóru mistökum er þama
hafa verið gerð. Að sjálfsögðu
verður að gera ráðstafanir til,
að bæta úr hinni miklu hrá-
efnisþörf húsanna, þar sem þau
eiga tilverurétt frá atvinnu-
legu og rekstrarlegu sjónar-
miði séð. íslenzkir pólitíkusar
hafa átt bágt með að tileinka
sér þau sannindi, að ákveðin
skilyrði þurfa að vera fyrir
hendi til þess að hagkvæmt sé
að stofna til reksturs hrað-
frystihúss. En úrslitaskfiyrðin
eru, að nægjanlegt vinnuafl og
vinnsluhráefni séu fyrir hendi
stóran hluta úr árinu. Sé mjög
erfitt að uppfylla þessi skil-
yrði, þá verður ðnnur fisk-
verkun, svo sem að verka í
saltfisk og skreið mikið hag-
kvæmari. Þessar verkunarað-
ferðir veita líka fullt svo mikla
atvinnu.
• Eins og nú er ástattr í frysti-
húsarekstri á íslandi þar sem
mörg frystihús standa aðgerða.
laus meginhluta ársins, þá nær
það ekki nokkurri átt að
slengja saman í eitt afkomu
allra þessara húsa, og taka svo
meðaltal af afkomunni og
leggja það til grundvallar fyrir
því, hve hátt hráefnisverðið
megi verða. Rétt og sanngjarnt
hráefnisverð fæst aldrei með
þessu móti. Norðmenn hafa
leyst þetta hjá sér á þann hátt,
að seljendur nýja fisksins, út-
gerðarmenn og sjómenn ákveða
einhliða verð fisksins, náist
ekki frjálsir samningar á milli
seljenda og kaupenda. Síðan
hafa samtök seljendanna rekið
alhliða fiskvinnslu, í þeim eina
tilgangi að geta ákveðig rétt
verð sem báðir geti við unað,
þegar á þarf að halda.
★
Þá er komið að fjórða og
síðasta atriðinu sem bæta þarf,
og ekki er minna mikilvægt en
hin þrjú, i baráttunni fyrir
hærra nýfiskverði til útgerðar
og sjómanna. Þetta er sjálf
meðferðin á vinnsluhráefninu,
nýja fiskinum, sem byrjar um
borð í veiðiskipunum og held-
ur áfram í uppskipun og flutn-
ingi til fiskvinnslustöðvanna
og geymslu hráefnisins þar.
Allri þessari meðferð er meira
og- minna áfátt. í mörgum til-
fellum er hún svo gölluð og
röng, að hún veldur stór-rýrn-
un á verðgildi fiskaflans. Það
er erfitt að segja hve mörgum
tugum miljóna eða hundruð
miljóna kr. skaða þetta veldur
árlega, en hitt er víst að upp-
hæðin er há, sé miðað við, að
hægt væri að bjarga miklum
hluta þessa vinnslufisks úr
lágum gæðaflokkum í háa
gæðaflokka, Hér er til mikils
að vinna. Ef við ætlum okkur
að standa jafnfætis þeim þjóð-
um sem framarlega standa á
þéssu sviði í dag, bá skulum
við gera okkur það ljóst að
slíkt kostar mikið .fé og mikla
fyrirhöfn. En við verðum að
gera það samt, því á öðru er
okkur ekki stætt sem fiskveiði-
og fiskvinnsluþjóð.