Þjóðviljinn - 14.10.1967, Blaðsíða 2

Þjóðviljinn - 14.10.1967, Blaðsíða 2
2 SlÐA — ÞJÓÐVTLJIlSrN — Laugardagur 14. olrtÆber 1967. ALEXANDER WERTH: arum síðar Stéttaskipting í Sovétríkjunum Er til fyrirbrigði sem kallai mætti homo sovéticus? Fyrir fáum árum, þegar Krústjof spáði því að „börn okkar“ mundu búa í fullkomlega kommúnísku þjóðfélagi, var mér næst að halda að slík manntegund væri að þróast. En ég er ekki lengur á þeirri skoðun. Það sem nú er að þró- ast er töluvert annað — það eru einstaklega þjóðræknir fíússar, hinn siðaði maður sjálfur, áfjáður í menningu og menntun. Þeir eru gæddir miklum innri ága, sem Komso- mol (Æskulýðsfylkingin) hefur innprentað þeim, en einnig hafa þeir eftirtektarvert víð- sýni á veröldina. f efnahagsskilningi er stétta- skipting í Sovétríkjunum, víð- lesmlstu höfundamir sem lifa í sumarbústÖðum sínum í Pe- redelkine, æðstu menn í iðn- aði helztu vísindamennirnir eru allir bókstaflega miljóna- mæringar, á neðri enda launa- skalans eru ófaglærðir verka- menn, sem vinna sér inn milli 70 og 80 rúblur á mánuði, og eftirlaunaþegamir sem fá 30, 60 eða 100 rúblur á mánuði (rúblan er um 50 ísl. kr.). En yfirleitt sættir fólk sig við þennan mun sem settur er eft- ir „verðleikum“ og „gildi fyr- ir ríkið“. Menn í efstu launaflokkún- um hafa einnig einkabíla, en kaup á þeim eru ekki örvuð: þó lítill sovézkur bíll sé seld- ur fyrir 800 dollara erlendis Kyn- leg þögn Ekki hefur Gylfi Þ. Gísla- son, ráðherra mennta og við- skipta, beinlínis legið undir ámæli fyrir það að honum sé óþægilega tregt að hræra tunguna. Þvi vakti það all- mikla athygli og furðu að ráðherrann hafði ekkert til málanna að leggja, þegar Bjami Benediktsson flutti hásætisræðu sína á þingi í fyrradag. sHinn forðum svo málglaði ráðherra lét sér nægja að flytja úr ræðustóli eina seíningu þess efnis &ð miðstjóm Alþýðuflokksins hefði samþykkt einróma að halda áfram stjómarsamvinn- unni við Sjálfstæðisflokkinn á grundvelli stefnuyfirlýsing- ar þeirrar sem forsætisráð- herra hefði lesið upp. Vara- formaður Alþýðuflokksins sá enga ástæðu til þess að greina frá því hvernig sá flokkur mæti ástand og horf- ur í landsmálum samkvæmt stefnuskrá sinni og háleitum hugsjónum. Hann hafði ekk- ert um það að segja hvemig samningar stjómarflokk- anna hefðu gengið, hverju Alþýðuflokkurinn hefði feng- ið áorkað og að hvaða leyti hann hefði orðið að sætta sig við málamiðlanir og ó- sigra. Ekki tíundaði ráðherr- ann heldur hver væru hin sérstöku afrek Alþýðuflokks- ihs í nýja stjórnarsáttmál- anum, og hefur sá flokkur þó stundum áður viljað láta sjálfan sig njóta sannmælis. Því veit maður ekki hvort það er tryggingaflokkurinn mikli sem fékk því fram- gengt að tryggingagjöld og sjúkrasamlagsgjöld hækka ■ mjög verulega, hvort það er sérfræðingur Alþýðuflokks- ins í landbúnaðarmálum sem fékk því ráðið að búvörur hækka í verði um allt að því 109%, eða hvort kunnasti ferðalangur Alþýðuflokksins hefur ef til vill viljað gera sérstakar ráðstafanir til þess að koma í veg fyrir að hann rekist á allt of marga sam- landa sína meðal íramandi þjóða. Sumir héldu að þagmælska Gylfa Þ. Gíslasonar væri til marks um það að Bjarni for- maður hefði nú tekið upp svo strangan aga að undir- mönnum væri það eitt eftir skilið að segja já og amen þegar leiðtoginn mikli hefði lokið lestri á spakmælum. Þó er einnig hugsanleg önnur skýring. Meðan gengið var frá bjargráðunum dvaldist Gylfi Þ. Gíslason í góðu yfir- læti suður í Brasilíu, og á sama tíma dvaldist formað- ur flokksins í ágætum fagn- aði í New York. Það má vel vera að Gylfa Þ. Gíslasyni og Emil Jónssyni hafi okki enn unnizt tími til að kynna sér bjargráð ríkisstjómarinnar og því geti þeir ekkert um þau sagt. En Eggert var heima. Hvers vegna var honum þá ekki falið að tala? —»Austri. Heilsugæzla stendur á mjög háu stigi í Sovétríkjunum. kostar hann fimm , sinnum meira heima í Rússlandi. Ég uppgötvaði - furðulegan hlut, sem sé það, áð sumir sovétborgara skammast sín fyrir störfin sem þeir gegna. Iðnaðafverkamenn í Sovétríkj- unum eru mjög hreykið fólk og telja sig fyrsta flokks borgara. Fólk sem starfar í verzlun aft- ur á móti skammast sín heldur fyrir að gera ekkert betra, það kennir lága stöðu sína „mennt- unarskorti". Mjög margir leggja sig fram um að „hefja sig upp úr“ þess- um starfa með því að fara á kvöld, eða bréfaskóla. Það er kannski ástæðan fyrir hinni annáluðu lélegu þjónustu og kæruleysislegu afstöðu t.d. af- greiðslufólks, að því finnst það vera annars flokks borgarar. Að sjálfsögðu eru undantekn- ingar til, en ekki margar. Vingjarnlegur þjónn Fólkið sem hefur verstu minnimáttarkenndina eru þjón- ar, sem skammast sin sárlega fyrir að gegna „skósveinsstörí- um“. Þeir dagar eru liðnir að til voru undursamlega hæfir og kurteisir þjónar. Ég þekkti nokkra slíka á stríðsárunum. Þeir voru allir gamlir menn. Suvorov gamli, sem starfaði í Metropol^ í Moskvu, var stolt- ur af því að hafa verið þjónn „í stjómartíma tveggja Tsara“ og síðan í tuttugu og fimm ár eftir byltingu — „en það er varla hægt að telja það með“. Hann var svo duglegur í starfi að hann var gerður að yfirþjóni á Teheran- og Jalta- ráðstefnunum. Ég á jafnvel mynd af honum, þar sem hann er að færa Churchill geysi- mikla skál af kavíar. En þessi manntegund er gjörsamlega út- dauð. Nú á tímum eru nokkr- ar framreiðslukonur, sem vinna fullt starf og þær sipna því af því þær „eiga stóra fjöl- skyldu en hafa enga menntun". Karlmenn vinna næstum allir aðeins hluta úr degi. Ég átti langt samtal við einn þeirra á Október-hótelinu í Leningrad, — hann var ungur maður, 24 ára, kvæntur og tveggja bama faðir. Hann var galómögulegur þjónn, én hann var líka stolt-' ur af því að vera ekki þjónn. Hann var nemandi við verk- fræðiskóla og var að bæta við námsstyrk sinn sem nemur að- eins 30 rúblum, 89 rúblum sem hann fékk í kaup fyrir þjóns- starfið. — En hann hataði það. Og hann var gott dæmi úm það, hvað Rússar eru lýðræð- issinnaðir. Það getur verið að ekki sé nóg liberté (frelsi) í Rússlandi, ekkert egalité, (jafnrétti) en þar er frater- nité (bræðralag). Hvar mundi maður í öðru landi rekast á þjón, sem býður hótelgesti í mat/heim til sín? En það gerði Albért Ivanovitsj. Kona hans er kennari og var ákaflega elskuleg eins og bömin þeirra bæði og ég átti indælt kvöld með þeim. Öfugt við það sem gerðist á dögum Stalíns — og jafnvel í stjómartíð Krústjofs, þá hafa Rússar nú engin augnaskjól. Þeir lesa sovézku blöðin en finnst þau yfirleitt vera leið- inleg; til þess að auka þekk- ingu sína á því sem er að ger- ast í veröldinni hlusta næstum allir Rússar (a.m.k. í borg- unum) á BBC eða Rödd Am- eríku (þeir meta BBC meira: Það er „hlutlægara og' ekki eins áleitið“). Þeir hlusta líka á Pekingútvarpið en aðeins að gamni sínu — til þess að heyra hinar uppskrúfuðu skammir sem Kínverjar ausa yfir sov- ézka leiðtoga. í BBC heyra þeir tíðindi, svo sem um bréf Solzhenitsyns III. HLUTI til rithöfundaþingsins, frek- ari mál í Sambandi við Sini- avsky og Daniel og að sjálf- sögðu um Stalínu — Allilu- jevu. Afstaðan til Svetlönu dóttur Stalíns er einkamál: Hún er bjálfi, gjörsamlega óþjóðleg, þar sem hún er nú einu sinni dóttir Stalíns ætti hún að hafa dálítið meiri virðuleik, þó Stal- ín hafi kannski ekki verið mik- ilmenni var hann mikill karl þrátt fýrir allt svo noblisse oblige. Og hún hefur Ifka rangt fyrir sér að segja, að Stalín hafi komizt undir áhrifavald Bería. Allar skelfingarnar höfðu hafizt löngu áður en Bería komst til valda. Hvað viðvíkur þessum miljónum dollara sem hún hefur unnið sér inn á þennan þokkalega má*a, þá ætti hún a.m.k. að gefa þá til Norður-Vietnam, hún gæti þannig endurheimt að einhverju leyti þá virðingu sem hún hefur glatað í sínu eigin landi. Rússar eru mikil menning- arþjóð. Ég hugsa að þeir séu að líkindum bezt menntaða og siðmenntaðasta fólk í heimi nú. Og „menning“ er hræódýr. Bækur kosta sama sem ekkert. Aðgöngumiði að kvikmynda- sýningu kostar sem svarar 6 kr. Hægt er að fá hinar stór- fenglegustu plötur fyrir 70 kópeka eða 1 rúblu með hin- um beztu listamönnum, næst- um öllum sovézkum: Richter, Gilels, Sofronitsky (píanó), Oisttakh, Rostropovitsj. Sjón- varpstæki eru á sáma verði og hér ,(í Englandi). Og það gét- ur líka verið ágætt að hafa leiðinleg blöð, því Rússar eru mestu bókalesendur í heimi. Þeir þekkja ekki aðeins beztu verk í sovézkum bókmenntum, þeir þekkja einnig sígildar bókmenntir sínar út og inn. — Pushkin, Gogol, Tolstoy, Turgenev, Dostoévsky, Tsjekov og alla hina. Á skipinu Est- onia, sem ég ferðaðist á frá Leningrad til Le Havre (ind- ælisferð sem ég mæli eindreg- ið með fyrir ferðamenn), talaði við ungan sjómann, 18 eða 19 ára gamlan. Hann sagði: Geturðu skýrt það fyrir mér? Það er furðulegt. Ég og við allir þekkjum ekki aðeins sígilda höfunda okk- ar — Gogol, Tolstoy, Push- kin og alla hina — við þekkjum líka nokkra af hin- um beztu höfundum frá Vesturlöndum — Shakespea- re, Balzac, Dickeijs, Sten- dhal, Scott. Á vesturlöndum virðast menn ekki vita nokkurn skapaðan hlut. Ég spurði nokkra hafnarverka- menn í Tilbury hvaða Shakespeare-leikrit þeim fyndust bezt. „Shakespeare, — gæinn sem skrifaði leik- rit? Ég hef aldrei lesið neitt af þeim.“ Og þá salgði ég: Ett Byron — finnst þér hann góður? „Byron — hver er það?“ Og einu bækúrnar sem hann hafði lesið voru eftir einhvern James Bond. Aðdáunarverða » Leningrad Síðasta mánuði mínum i Rússlandi eyddi ég í minni að- dáanlegu fæðingarborg, Len- ingrad. Að nokkru leyti er það átakanlegt. — Hún er orð- in útkjálkaborg, þar sem að- eins kemur út lítið borgar- blað eitthvað svipað og maður gæti búizt við í Northampton eða Dundee. Og harmleikur umsátursins bar sem miljón manns féllu úr hungri er ekki gleymdur. Ég heimsótti frænku mína Olgu, sem er raunveru- leg hetja frá umsáturstímun- um, þar sem hún var læknir og fór með sjúkravarðliðum til að tína saman fólk (þ. á. m. mörg börn) sem létu lífið eða særzt í sprengjuárásunum á borgina, og leitaði í húsum í tilraun til að bjarga bömum sem voru að dauða komin af kulda og hungri.. Hún hafði bjargað tugum. Ég hafði fyrst sett mig í samband við hana árið 1964. Hún var þá komin á eftirlaun með 60 rúblur á mánuði en var mjög athafnasöm ennþá, og leit eftir vandræðabörnum. Hún var full af einlægri fyr- irlitningu á fjölskyldu sinni, vel efnum búinni millistéttar- fjölskyldu, sem hafði farið landflótta eftir byltinguna. „Árið 1918 vár ég í læknis- fræði, og ég sagði við móður mína, þetta er mitt land og hér ætla ég að vera og þið getið farið til andskotans". Það var fullt af ferðamönn- um í Leningrad. Henni var sama um Breta eða Banda- ríkjamenn, og féll heldur vel við Frakka (því við berum öll mikla virðingu fyrir de Gaulíe) en henni fannst ósæmilegt af Þjóðverjum að koma sem ferðamenn til Leningrad, „eft- ir allt sem þeir hafa gert okk- ur.“ Ég átti aðra nokkuð mikil- væga reynslu i Leningrad. Ég skrifaði grein fyrir Leningrad- skaja Pravda og viðbrögðin voru skjót. — Bekkjarbróðir minn, sem nú var orðinn virðu- legur prófessor í ensku og ég hafði ekki séð í fimmtíu ár, kom í heimsókn á hótelið til mín eftir að hann hafði spurzt fyrir um það á blaðinu, hvar hann gæti haft upp á mér. Við töluðum lengi saman. Hann hafði lifað þessi 50 ár undir sovétstjórn án nokkurra vand-. kvæða, en hann sagði mér sitt af hverju um bekkjarbræður okkar og kennara okkar í sogu sem hafði látizt í umsátrinu. Og þá sagði ég: „Þú vissir að ég var i Moskvu á stríðsárun- um og sérstaklega eftir hið fræga viðtal mitt við Stalín árið 1946. Hvers vegna skrif- aðir þú mér ekki?“ „Blessaður vertu ekki með neinn barnaskap", sagði hann. „Líf manns var ekki þess vir-ði að skrifa til útlendinga á valdatíma Stalíns". „En nú?“ Framhald á síðu 7. t i

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.