Þjóðviljinn - 19.11.1967, Blaðsíða 9

i
Sunmidagur 19. nóvember 1967 — ÞJÖÐVILJINN — SlÐA Q
Bréfin hennar Svetlönu
Framhald af 7. síðu.
Einu sinni hvarf hún frá manni
sínum og flutti með börn sín
til ættfólks síns í Leníngrad.
Svetlönu fatast ekki tökin, beg-
ar hún segir frá þeim atburð-
um. Stallín hringir til konu
sinnar sem hinn iðrandi synd-
ari . og býðst til að. koma eftir
henni, en þá segir hún án allr-
ar tilfinningasemi, að það sé ó-
þarfi að kosta svo miklu til,
það sé nser að verja þeim skdld-
ingum til einhvers þarfara, og
hún kemur aftur til Moskvu
með bömin sín. Um skeið stóð
til að þau skildu og Nadja fseri
með börnin til systur sinnar í
Karkoff og fengi sér þar at-
vinnu. En af þvi varð ekkert,
„hún var alltof ströng við sjálfa
sig' til þess að af þvi yrði“, segir
dóttir hennar. Svetlana á þá
einu skýringu á þvi, að móðir
hennar skildi' ekki við mann
sinn, að þar sem hún eitt sinn
hafði gefið honum hjarta sitt,
þá var það ékki aftur tekið. Án
hans gat hún ekki lifað, og
með honum gat hún ekki lif-
að. Af þeim, sameiginlegu for-
sendum var dauðdagi hennar
rökrétt afleiðing. Spennan var
hasrri en svo, að naemar taug-
ar hennar fengju afborið. Menn
vissu, að hún gekk ekki heil
til skógar. Þess vegna verður
viðstöddum biHt við, er hún rís
úr sæti sínu og arkar út. Vin-
kona hennar eltir hana og skilur
ekki við hana, fyrr en hún er
háttuð og virðist þá fullkcmlega
róleg. Það er ekkert fum i
framkvæmdum Nödju. Þegar
hún er orðin ein, þá sezt hún
við að skrifa bréf til mannsins
síns. Það er hennar uppgjör við
eiginmanninn, sem hún elskar
svo heitt, að hún gat ekki slit-
ið sig frá honum nema á þenn-
an eina hátt. Það bréf fannst
hjá líki hennar um morguninn.
Hér skyldi allt vera á hreinu.
Dóttur' héttnar, sem ekki veit,
hvernig dauða hennar bar að
höndum fyrr en hún las það í
erlendu blaði á menntaskólaár-
um sínum, verða örlög hennar
áleitið viðfangsefni. öðrum
þræði ann hún móður sinni
þess að hafa losnað við árin,
sem á eftir komu og hún telur
víst, að hefðu orðið henni of-
viða. Og hún getur ekki neitað
sér um. að láta í ljós aðdáun
á tiltæki móður sinnar. Hún
dáist að hinum heitu og hreinu
tilfinningum hennar, sem kýs
heldur að losa sig við lífið en
að ætla að sætta sig við ósæmi-
legt hlutskipti. Svetlana segir
föður sinn vart hafa verið
mönnum sinnandi fyrst á éftir
þessum atburðum. Hann leið
eþki aðeins af sorg, ef til ekki
f'yrst og fremst af sorg. Hann
var bólginn af reiði í garð lát-
innar konu sinnar. Með dauða
sínum hafði hún veitt honum
það högg, sem hann riðaði við,
og hún skrifaði honum til að
láta hann vita, að þetta högg
var honum reitt sem síðasti lið-
ur í samskiptum þeirra. I frá-
sögn sinni allri dregur Svetlana
fram einn hinna átakanlegustu
harmleikja mannlegra örlaga
með þeim næmleika og nær-
færni, sem skipar bréfum henn-
ar í flokk fagurbókmennta.
„Rök veru hennar voru skáld-
ræn“, segir dóttir hennar. Hún
valdi sér sama dauðdagann og
stórskáld ýmissa tíma og ekki
sizt 20. aldarinnar völdu gjarn-
an þeim persónum sínum, er
þau höfðu mestar mætúr á.
IV.
leikinn, sem til þeirra andar, er
gersneyddur allri væmni, og
frásögn hennar getur leiftrað
af léttri kímni við hinar harm-
rænustu aðstæður. Við sjáum
ekki aðeins einstakar persónur
Ijóslifandi fyxir okkur, heldór
einnig ættareinkenni þessarar
grúsisbu fjölskyldu, sem teng-
ist Stalín á svo örlagaríkan
hátt: hiti í skapi, hreinleiki i
lund og dirfska í málflutningi,
trúmennska við sinn innri mann.
en skortir styrkleika í fárviðr-
um taugastríðsins. Svetlana tal-
ar með aðdáun um þá, sem
sviptu sig h'finu, þegar ekki
varð lifað í samhljómi við rödd
hjartans, svo sem móður henn-
ar hafði gert. Hin suðræna
skapgerð varð örlagavaldur ætt-
ingja hennar. Bróðir hennar
varð drykkjusjúklingur, og á-
stæður þess verða að miklum
hliuta raktar til aðstæðna þeirra,
sem hann lifði við. Móðursyst-
ir hennar lifði síðustu ár sín
utan raunveruleikans heims,
alltaf hin sama í afstöðu sinni
til lífsins og einkum olnboga-
barna þess. Enn aðrir voru
nokkru hreinskilnari í orðum
sínum en hæfa þótti á þvi
skeiði byltingarinnar og voru
fyrir vikið teknir úr umferð.
Hjartahlýleiki Svetlönu er
ekþi sá sami í garð allra og
hennar nánustu. Hún virðist
mjög ung vera komin í upp-
reisnarhug gegn formum þess
ríkisvalds, sem hefur tekið að
sér að vernda hana gegn öllum
hættum þessa heims. Það fer
ekki þjá þvi, að nokkurs kulda
kenni í garð þeirra, sem settir
eru henni til verndar á göngu
hins daglega lífs. Aðrir hljóta
þó hlýhug hennar og þakklæti.
þar á meðal er verndari henn-
ar, sem snýr sér undan, þegar
hún njdur sinnar fyrstu ástar.
Og einn - fegursti kafli bókar-
innar er um fóstru hennar,
■hennar babúsju. Minnist ég
vart að hafa lesið fegurri lýs-
ingu af mannveru, sem rís í
•hæðir menningar hjartans við
hin hversdagslegustu þjónustu-
störf. Frásögnin um sikipulagn-
ingu heimilishafnarinnar í formi
herfylkingar neitar sér ekki um
skemmtun við hinn óskemmti-
legasta hlut. Það er eins og ver-
ið sé að færa upp gamanleik,
þegar babúsja hefur hlotið
n'afnbót af hárri hergráðu.
Aðeins einu sinni vottar fyr-
ir því, að h ugarj afnv^gi bréf-
ritara raskist. Það er þegar hún
minriist Beríu við dánarbeð
föður hennar í upphafi bréf-
anna. Þá verður frásögn henn-
ar svo þrungin heift og hatri,-
að orð hennar hljóma hreint
ekki sannfærandi. Hún fullyrð-
ir, að Beria hafi verið föður
hennar illi andi og hinn
raunverulega ábyrgi þeirra at-
burða, sem mestum skugga hef-
ur varpað á hálfrar aldar sögu
Sovétríkjanóa. I seinni bréfum
sínum kemur hún nckkrum
sinnum að því sama og þá á
miklu hófsamari hátt, enda
færir hún þá allsterk rök fyr-
ir skoðun sinni. Ekki skulum
við telja, loku fyrir það skotið,
að frekari gögn verði dregin
fram í þeim málum. En eins
og nú horfir, eru tímamót til
meira frjálsræðis og afnáms of-
sókna og hreinsana bundin frá-
falli Stalíns. En litlu 'eftir frá-
fall Stalíns er Bería einnig af
sviðinu, svo að þar fæst enginn
úrskurður þess máls.
V.
Þegar við höfum lesið bréfin
hennar Svetlönu, þá kemur •
okkur ekki á óvart, að áhugi
hennar beindist að bókmennt-
um þegar í æsku.. Einfaldleik-
inn er drottnandi einkenni í
frásögn hennar. Þáð bregður
hvergi fyrir tilgerð, og maður
hlýtur að dást að því, hve full-
komið er jafnvægi þessarar lífs-
reyndu konu, þegar hún skrif-
ar um ættfólk sitt og aðra
ycnzlamenn, svo átakanleg sem
hcnni urðu örlög þejrra. Hlý
ur, sem hefur skrifað um
mannlegt líf í Sovétríkjunum.
Hún virðist ekkert vita, hvað
gerist í efnahagsmálum þjóð-
félagsins í gegnum hverjafram-
leiðsluáætlunina af annarri, ^
eða hafa engan áhuga fyrir því.
Hún tíundar vandlega starf sitt
á bernsku- og æskuárum, skóla-
göngu sína og nám i tónlist,
málurn, sögu og bókmenntum
og getur gengis síns í þeim
greinum. Aðeins á einum stað
getur hún þess, að hún er í
samtökum Ungherja, en hún
segir ekki eitt einasta orð um
starf sitt þar. Það er ekki
minnzt einu einasta orði á
styrjöldina við Finna, það mun
einhverjum Finnafrændum á
Islandi þykja þunnar traktér-
ingar. Urri gang heimsstyrjald-
arinnar fræðist maður í raun
og veru um það eitt, að Moskva
er um skeið í hættu, ef. maður
skyldi ekki vita það áður. Og
frá þessu er sagt af þeim sök-
um, að Svetlana er flutt til
Kúbeséff ásamt fleiri Moskvu-
búum og það veldur truflun í
persónulegu lífi hennar og ekki
sízt að því leyti, að þá losnar
um samband hennar við föður
sinn. Eitt dagblaðanna hefur
lagt mikla áherzlu á það, hví-
Ifkum syndaþunga hún veltir á
„kerfið“, og blaðið fær það út,
að með því sé hún að fordæma
stefnu Sovétríkjanna. Þetta er
hreinn misskilningur, ef ekki
annað Verra. „Kerfið" er í
hennar munni alveg óháð
stjórnmálastefnum, en á við
skipulagsform stjórnarhátta
þeirra tíma, sem um ræðir.
Hún fagnar breytingu, sem orð-
ið hefur síðustu árin. ■ ;,Allir
anda nú ' frjálsara“. segir hún.
„Hin þunga byrði sem hvildi
á öllum, er nú á bak og burt.
En því miður er margt enn ó-
breytt, og Rússland er alltaf
íhaldsamt, fjötrað í eigin erfða-
venjur. Aldagamlar venjur þess
eru allt of voldugar". Þetta
segír hún í síðasta bréfinu sínu.
í gegnum allt varðveitir hún
bjartsýnina, sem hún hlaut í
arf frá hreinum og heitum
hugsjónum ættmenna sinna, og
hún játar trú sína á hið góða
og vitræna. Niðurlagsorð bréf-
anna eru þessi: „Og allt, sem
lifir, andar og hrærist, ljómar,
blómstrar og ber ávöxt, getur
aðeins öðlazt tilveru fyrir Hið
góða og fyrir Mannvitið, og
allt þetta er til á okkar elskuðu
og þjáðu jörð aðeins í nafni
Mannvits og Hins góða.“ Svet-
lana hefði tvímælalaust getað
orðið afburða prédikari.
VI.
I sambandi við umsagntr um
þessi bréf þykir mér gæta
nokkuð ríkrar tilhneigingar til
að lesa úr þeim rneira en þar
stendur. Það væri að fara í
geitarhús að leita ullar að ætla
sér að sækja í þessi bréf heim-
ildir um sögu Sovétrfkjanna á
bví tímabili, þegar harmsaga
bréfanna gerist. Allt sem gerist
án náinnar snertingar við hið
persónulega líf Svetlönu, er
henni ókunnur heimur út frá
bréfunum að dæma. Hún er
einhver ópólitískast.i rithöfund-
Þessi tuttugu bréf skrifar
Svetlana í nokkurs. konar sum-
arleyfi 1963 á þrjátíu og fimm
dögum. Bréfin stílar hún tfl
vinar sfns. Hún- nafngreinir
ekki þennan vin, sem hún ððru
hverju ávarpar í 2. persónu og
þá einkum, þegar hún kemur
að einhverju, sem liggur henni
nærri hjarta. En f inngangi læt.-
ur hún í ijós þá ósk, að sér-
hver lesandi taki bréfin sem
persónuleg bréf til sín. Það hef
ég líka gert og það vil ég ráð-
leggja hverjum þeim, sem' fær
þessi bréf í hendur.
Þessi bréf flytja trúnaðar-
mál til mín og þín frá harm-
þrunginni konu. Til þess að
létta á hjarta sínu hefur' hún
trúað okkur fyrir öllu því, sem
hún hefur orðið að líða um lff-
dagana, og það er margt og
mikið, þótt hún sé ekki nema
37 ára. Henni hlýtur að þykja
það miður, ef við gerum okk-
ur ekki far um að skilja orð
hennar rétt. Það er mikill á-
byrgðarihluti að bregðast trausti
harmþruinginnar konu. Bréf
þéssi þykja mér góðar bók-
menntir, og ég get mjög vel
skilið það, að konu, sem hefur
skrifað þessi bréf, sé það lífs-
nauðsyn að koma þeim á fram-
færi, jafnvel þótt hún fyrir það
þyrfti að láta ættjörð sína og
samvistir við böm og aðra nán-
ustu og hljóta í staðinn for-
dæmingu þeirra, sem halda nú
hæst á loft merki föður henn-
ar um framkvæmd sósíalism-
ans í ættlandi hennar. Ég þakka
hennd kærlega fyrir bréfin og
óska þess, að ekki þurfi lang-
ir tímar að líða, áður en hún
fær að njóta þess, að landar
hennar megi ohindrað njóta
framlags hennar til dramatískra
bókmennta heimsins.
Gunnar Benediktsson.
ÖNNUMSI ALLfl
H J ð LB ARÐflÞ J Ó NIISTU,
FLJÚIT OG VEL,
MEO NÝTÍZKO TÆKJUM
m- NÆG
BÍLASTÆÐl
QPIÐ ALLA
DAGA FRÁ
kl. 7.30-24.00
HJOLBflRÐflVIÐGERÐ KOPflVOGS
Kársnesbraut 1 . - Sími 40093
úr og skartgripir
K0RNELIUS
JÚNSS0N
skálavöráustig 8
Sigurjón Bjömsson
sálfræðingur
Viðtöl skv umtali.
Símatími virka daga kl.
9—10 f.h.
Dragavegi 7
Sírni 81964
RAFLAGNIR
■ Nýlagnir.
■ Viðgerðir.
■ Sími 41871.
ÞORVALDUR
HAFBERG
rafvirkjameistari.
Sængurfatnaður
— Hvítur og mislitur -
ÆÐARDÚNSSÆNGUB
GÆSADÚNSSÆNGUB
DRALONSÆNGUR
SÆNGURVER
LÖK
KODDAVER
trúðin
Skólavörðustig 21.
t&iltíÞdk óuvmmoK
ttaifeB
VAUXHALL
BEDFORD
UMBOÐIÐ
ÁRMÚLA3 SÍMI 38900
SERVÍETTU-
PRENTUN
SÍMI 32-101.
SKK3
OSKATÆKI
Fjölskyldunnar
Sambyggt
útvarp-sjónvarp
GRAND FESTIVAL
23” eða 25”
KRISTALTÆR MYND OG HLJÓMUR
• Með innbyggðri skúffu
fyrir plötuspilara
• Plötugeymsla
• Ákaflega vandað verk, — byggt
með langa notkun fyrir augum;
• Stórt útvarpstæki með 5 bylgjum,
þar á meðal FM og bátabylgju.
• Allir stillár fyrir útvarp og
sjónvarp í læstri veltihurð
• ATHUGIÐ, með einu handtaki
má kippa verkinu innan úr
tækinu og senda á viðkomandi
verkstæði — ekkert hnjask með
kassann, lengri og betri ending.
ÁRS ÁBYRGÐ
Fást víða um Iand.
Aðalumboð:
EINAR FARESTVEIT & CO
Vesturgötu 2.
Mávahlið 48. Siml 23970.
Smurt brauð
Snittur
brauð boe
— við Oðinsiorg -
Sími 20-4-90.
HÖGNI JONSSON
Lögfræði- og fasteignastofa
Bergstaðastrætl 4.
Simt 13036.
Heima 17739.
BRl DGESTONE
HJÓLBARÐAR
Síaukin sala
sannargæðin.
BiRIDGESTONE
veitir aukið
öryggi í akstri.
BRIDGESTONE
ávallt fyrirliggjandi.
GÓÐ ÞJÓNUSTÁ
Verzlun og viðgerðir
Gúmmbarðinn h.f.
Brautarholti 8
Sími 17-9-84
Aflt til
RAFLAGNA
■ Rafmagnsvörur.
■ Heimilistæki.
■ Útvarps- og sjón-
varpstækL
Rafmagnsvöru
búðin s.f.
Suðurlandsbrant 12
Siml 81670.
NÆG BtLASTÆÐl.
*-elfur
Laugavegi 38
Skólavörðustíg 13
Við getum boðið viðskipta-
vimxm okkar úrval af
vönduðum bamafatnaði.
☆ ☆ ☆
Dagiega kemur eitthvað
nýtt
☆ ☆ ☆
Oog eins og jafnan áður
póstsendum við um
allt land.
VQ lR -VísuuxXöý

4
4