Þjóðviljinn - 20.03.1968, Síða 4

I
4 SÍÐA — ÞJÓÐVTLJXNN — Midvifoudagiur 20. marz 1968.
Útgefandi: Sameimngarflokkur alþýðu - Sósialistaflokkurinn.
Ritstjórar: Ivar H. Jónsson. (áb.), Magnús Kjartansson,
Sigurður Guðmundsson.
Fréttaritstjóri: Sigurður V. Friðþjófsson.
Auglýsingastj.: Sigurður T. Sigurðsson
Framkvstj.: Eiður Bergmann
Ritstjórn, aígreiðsla. auglýsingar prentsmiðja: Skólavörðustíg 19.
Síml 17500 (5 línur). — Áskriftarverð kr. 120.00 á mánuði. —
Lausasöluverð krónur 7,00.
Að ioknu verkfaiii
^jtaða verkalýðshreyfingarinnar hefur skýrzt við
verkföllin miklu undanfarnar vikur. Alþýðu-
samband Íslands rís í vitund þjóðarinnar sterkara,
samhentara en áður. Afturhaldsríkisstjóm Bjarna
Benediktssonar ætti að hafa lært það sem hún
virtist hafa gleymt, að verkalýðshreyfingin á ís-
landi er vald sem ekki verður skákað til hliðar
þegar ætlun ríkisstjórnarinnar er að níðast á þeim
sem sízt mega við auknum byrðum. Aldrei áður
hefur jafnstór hluti verkalýðshreyfingar alls lands-
ins staðið í baráttu.
%
'J’ilefni verkfallsátakanna var einnig ótvírætt:
Ríkisstjómin, stjóm Sjálfstæðisflokksins og Al-
þýðuflokksins, taldi sig hafa vald til að ráðast
gegn verkalýðshreyfingunni, láta meirihluta sinn
á Alþingi afnema með lögum verðtryggingu kaups,
atriði sem allir kjarasamningar í landinu höfðu
verið byggðir á frá júnísamningunum 1964. Verka-
lýðsfélögin mátu það sem einn mestan sigur þeirra
samninga að þá tókst að knýja ríkisstjórnina frá
afturhaldskreddunni að ekki mætti greiða bætur
á laun vegna hækkandi verðlags. Þegar ríkisstjóm-
in afnam einhliða þetta meginatriði júnísamning-
anna frá 1964 var henni sagt það skýrt, að verka-
lýðshreyfingin hlyti að snúast gegn þeirri árás og
kref jast verðtryggingar á ný. En Bjarni Benedikts-
son og Gylfi Þ. Gíslason, samráðherrar þeirra og
hver einasti alþingismaður Sjálfstæðisflokksins og
Alþýðuflokksins, virtu þær aðvaranir að vettugi.
Það gæti bent til að ráðherramir og þingmennim-
ir hafi metið rangt viðnámsþrótt og einingu verka-
lýðshreyfingarinnar.
Jgiðvarð Sigurðsson formaður Dagsbrúnar og
Verkamannasambands íslands lét svo um mælt
á Dagsbrúnarfundinum að þetta væri eitthvert erf-
iðasta vamarstríð sem verl^alýðshreyfingin hefði
orðið að heyja um langt skeið, og hann teldi að
verkalýðshreyfingin hafi unnið dýnmætan varnar-
sigur í einu víðtækasta verkfalli sem ofðið hefur
á íslandL Verðtryggingin er á ný grundvöllur
samninga, óheillaverk ríkisstjórnarinnar stendur
ekki lengur. En aftúrhaldinu tókst að klípa af
verðtryggingunni og skerða hana, tókst að fram-
kvæma nokkuð af þeirri kjaraskerðingu sem
kreddufraéðingar Bjama Benediktssonar og ríkis-
stjómin kröfðust.
J-Jeildarstjói n stórverkfalls þarf margs að gæta í
mati sínu á samningsstöðu og hversu langt
verður komizt; nærri alltaf ræður það mat úrslit-
um. Svo var éinnig nú. En mannleg og skiljanleg
eru viðbrögð ungu verkfallsvarðanna í Dagsbrún
sem kröfðust þess að bárizt yrði til þrautar um
óskerta réttlætiskröfu verkalýðsfélaganna. Þar
verður aftur haldið af stað,. og ekki með eitt bar-
áttumál. Takist að efla og treysta svo alþýðusam-
tökin, að hvergi finnist þar veikur hlekkur; takist
að fylkja þar ungri kynslóð til átaka og starfs og
áhrifa, hlýtur íslenzk verkalýðshreyfing von bráð-
ar að snúa vöm í sókn, vamarsigruim í súknar-
sigra. — s. ,
Lárus Pálsson
leikari
j i
ln memoriam
’ .................................................................................................................................................................................................................................. ' ••••• • • •• •' :•••: ■:'' • ■ :' • • ' "
Sú hörmulega og óvænta hel-
fregn barst okkur til eyma
þann 11. marz aö Lárus Páls-
son hefði látizt þá um nóttina
með skyiidilegum hsetti; nú er
stórt skarð fyrir skildi, og
„grátþögull harmafugl hnípir
á húsgafli hverjum“. Lárus
Pálsson varð aðeins fimmtíu
og fjögra ára. en fékk miklu
og mörgu orljað um dagana,
enda sð allra dómi einhver
mikilhaefasti, snjallasti og ást-
saelasti leikari og leikstjóri
sem ísiand hefur alið, list hans
ómótstaeðfleg og af guðs náð.
Lárus Pálsson átti sér alltof
stutta sögu, en atburðaríka og
göfuga; skylt er að drepa lítil-
lega á helztu ævistriði hans
þegar hann er allur- Lárus
fæddist í Reykjavi'k þann 12.
febrúar 1914. sonur hinna á-
gætu hjóna Jóhönnu Þ'Drgríms-
dóttyr frá Ormalóni í Norður-
þingeyjarsýslu óg Páls Óskars
Lárussonar trésmíðameistara, en
hann var'einn af mörgum og
merkum bömum Lárusar Páls-
sonar smáskammtalæknis eða
hómópata eins og hann var
tíðast nefndur, sjáiflærðs manns
og listfengs á sínu sviði, þjóð-
kunns og mikils metins um
land allt fyrir lækningar sín-
ar er á stundum gengu undr-
um næst. Sonarsonur hans og
alnafni gekk allt aðra br-.ut,
en kafnaði ekki undir nafni,
þvert á móti. Lárus varð stúd-
ent úr .Menntaskólanum i
Revkjavík vtirið 1934 og átti
létt með að læra; við vorum
skólabræður þótt ég væri tals-
vert eldri. hann í gagnfræða-
deild, ég í efri bekkjunum. Ég
kynntist Lárusi dálítið á þess-
um löngu liðnu árum ássmt
bekkjarbróður hans Hermanni
Einarssyni, en báð;r voru lág-
ir vexti og rauðhærðir, en
skemmtilegir svo að af bar
og sýnilega skarpgáfaðir; ég
fékk ekki varizt þe:rri hugsun
að þessir komungu piltar hlytu
að afreka margt og merkilegt
er þeir yxu úr grasd. Sú spá
rættist og þs<ð að marki, en nú
eru báðir fallnir í valinn á
sviplégan hátt og langt fyrir
aldur fram.
Lámsi Pálssyni stóðu eflaust
ófáar leiðir opnar, en leiklistin
átti snemma hug hans allan.
Hann fór með aðalhlutverk á
Leikkvöldi Menntaskólans og
hlaut fyrir ósvikna aðdáun
ailra er sáu, og ákvað síðan að
helga Þalíu alla krafta sina,
þótt flestir munu hafa talið
það flan og flónsku í þá daga
að ætla að gera sér leiklist að
atvinnu á landi hér. Hann lauk
námi frá ströngum og ágætum
skóla Leikhússins konunglega í
Kaupmannahöfn árið 1937, og
starfaði siðan í Danmörku j
þrjú ár, ýmist við sama leik-
hús eða Riddarasalinn, litla
en gagnmerka stofnun ungra
og hugdjarfra listamanna, túlk-
enda og boðbera framúrstefnu
þeirrá tíma. Námið og starfið
í Kaupmannahöfn varð Lárusi
harla dýrmætt og ógleyman-
legt, en hann hvarf heim til
ættlands síns góðu heilli árið
1940 og tók þegar til óspilltra
málanna. Ha<nn varð sjálfkrafa
forustumaður f Leikfélagi
Reykjavikur næsta gratuginn,
hinir eldri og mikilhæfu leik-
endur kunnu vel að meta djúp-
stæða þekkingu hans, smekk-
vísi, leiksnilli og ótvíræðar gáf-
ur. Honum fylgd; gustur fersk-
ur og nýr, hann færði þjóðinni
margar gersemar leikrænna
bókmennta, og ýmsa<r förvitni-
legar og nýstárlegar, kom ís-
lenzkri leikbst til hærri þroska.
Og er Þjóðleikhúsið var loks
vígt árið 1950 var hann í far-
arbroddi fyrstu árin að minnsta
kosti, vann mörg afrek og stór
sem ekki gleymast; og við þá
stofnun starfaði hann til hinztu
stundar- Hann vair leikstjóri í
ferðum Leikfélag.s Reykjavík-
ur og Þjóðleikhússins til Norð-
urlanda og stýrði auk þess oft-
ar en einu sinni sýningum í
norrænum leikbúsum við góð-
an orðstír. Hann var sæmdur
mörgum heiðursmerkjum heima
og erlendis og „Silfurlampan-
um“, verðlaunum Félags ís-
lenzkra leikdómenda á liðnu
vori fyrir frumlegai og frábæra
túlkun á Jeppa á Fjalli, þeim
margfræga, l frumsfæða og
drykkfellda kotbónda. Jeppi
Lárusar naut ærinna vinsælda
og var síðasta h'lutverk hins
dáða leikara. En eins og kunn-
ugt er átti Lárus Pálsson við
þungbær og þrálát veikindi að
stríða öll hin siðari ár og
hann var formaður Bandalags
íslenzkra listamanna og um
skeið formaður og gjaildkeri
stéttarfélags síns, Félags ís-
lenzkra leikara, tillögugóður
og réttsýnn í hverju máli.
Hann kvæntist Matthilde Maríe
Ellingsen er lifir mann sinn;
þau eignuðust eina dóttur,
Maríu Jóhönnu gagnfræða-
skólakennara, indæla og gáfaðá
stúlku.
Það«er ógemingur með öllu
að telja upp hlutverk og leik-
stjóm Lárusar Pálssonar í
stuttri og fátæklegri minning-
dvaldi langdvölum á sjúkra- "argrein og því síður að reyna
húsum, en vann ósleitilega að vega þau og meta; en um
þegar hlé urðu og heilsan betri mörg þeirra hef ég áður rætt á
— snilli hanS) ’listrænn áhugi öðmm stöðum. Hann var mað-
og innsýn jafnan söm við sig ur gagnmenntaður, skarpsýnn
— um það er Jeppi á Fjalli ó-
brigðult og ljóst vitni.
Lárus Pálsson stofnaði merk-
an leikskóla árið 1940 og rak
hann í fjórtán ár, ófáir ágætir
leikendur eiga farsælli og á-
gætri kennslu hans og leiðsögn
margt og mikið að þakka.
Ýcmis forustustörf voru honum
að sjálfsögðu á herðar lögð,
og fjölgáfaður og hafði mest
yndi af gimsteinum og gersem-
um leikrænna bókmennta. kaus
að glíma við stórvirki hinna
æðstu meistara, þótt á stund-
um væri við ofurefli að etja;
en á meðal þeirra voru Shake-
speare og Moliére, Ibsen og
Strindberg, Holberg, Bemard
Framhald á 9. síðu-
Kveðja frá Félagi íslenzkra leikara
Við andlát Lárusar Pálssom-
ar leikara og leikstjóora er
stórt skarð höggvið í íslenzka
leikarastétt, skarð, sem vand-
fyllt verður á komandi árum.
íslenzk leiklist er ung list-
grein Á rúmum mannsaldri
hefur hún þróazt frá því að
vera tómstundaiðja nokkurra
áhugamanna í ört vaxandi
starfsgrein. En örust hefur
þróunin verið á sl. 25 árum.
Þegar saga þessa (tímabils
verðúr skráð, mun nafn Lár-
usar Pálssonar bera þar einna
hæst.
Segja má að brotið hafi ver-
ið blað í íslemzka leiklistar-
sögu þegar Lárus Pálsson kom
til landsins fyrir nær 28 árum
eftir langam og glæsilegan
námsferil í Kaupmannahöfn,
þar sem hann og hafði get-
ið sér frægðarorð sem ágætur
leikari á erlendum vettvangi.
í Norðurálfu og viðar geis-
aði um þær mundir einn géig-
vænlegasti hildarleikur, sem
yfir þessa álfu hefur gengið.
og dökk blika var á lofti. En
í íslenzkum leiklistarmálum
vöknuðu vonir, því vor var
i lofti. Nýr glæsilegur liðs-
maður hafði bsetzt í hópinn.
sem átti eítir að sýna á eft-
irminnilegan hátt, hvers hann
. var megnugur.
Lárus byrjaði strax að
starfa hjá Leikfélagi Reykja-
víkur, bæðj sem leikari og
leikstjóri. Hann var gæddur
þori og djörfung æskumamms-
ins og honum fylgdi ferskur
andblær,. sem blés nýju lífi
í alla leikstarfsemi, bæði á
leiksviðum þess,a lands og í
leiklistarflutningi hjá Ríkisút-
varpinu.
Lárus starfar hjá Leikfélagi
Reykjayíkur næstu tíu árin og
var fyrsti leikarinm, sem var
fastráðinn þar. Störf hans hjá
L.R. verða seint fullmetin.
Þegar Þjóðleikhúsið tók til
starfa árið 1950, var Lárus
fastráðinn þar og starfaði
hann þar til hinztu stundar.
Aðeins fyrir nokkrum dögum
lék hann þar sitt síðasta hlut-
verk, en það var Jeppi á
Fjalli. — Þess gerist vart þörf
að nefna öll þau mörgu og
fjölbreytilegu hlutverk, sem
Lárus túlkaðj á sérstæðan og
stórbrotinn hátt. bæði hjá
Þjóðleikhúsinu og Leikfélagi
Reykjavíkur. Öllum fslending-
um, sem komnir eru til vits
og ára, er það í fersku minni/
Ekki væri síður ástæða til að
mimmast á þau morgu leikrit.
sem hann stjómaði. og eng-
inn hefur sviðsett jafn mörg
leikrit á leiksviði Þjóðleik-
hússims og hann, eða alls 25.
Enn er ótalinm einn merkur
þáttur í ævistarfi Lárusar, en
það er afskipti hans af leik-
listairmenntun. Hann stofnaði
strax, er hann kom frá námi.
leiklistarskóla og rak hann
um margra ára skeið. Hann
var afbragðs kennari og mjög
vel látinn af nemendum sin-
um. Enda varð árangurinn af
náminu í samræmj við það.
Segja má, að margir af þeim
leikurum, sem staðið hafa í
eldlínunni á leiksviðum
Reykjavíkur, á undanfornum
árum, séu nemendur Lárpsar.
Leiklistin er list stundar-
innar — stundar, sem er ör-
stutt andartak i hinni enda-
lausu rás tímans, og líður fyrr
en varir. — Á leiksviðinu er
það leikarinn. sem gæðir leik-
4>ersónumar lífi. Sýnir okkur
margar mismunandi mann-
gerðir í gleði og sorg. Þar
stendur leikarinn einn og ber-
skjaldaður fyrir fyaman á-
horfendur. Engin lundanbrögð
eða nútíma véltækni koma
þar til i’greina. Þvi að sönn
list er harður. húsbóndi —
sem krefst þess að listamað-
urinn gefi allt — fómi öllu
Það er aðeins á valdi mikilla
listamanna að ná sterkum og
djúpstæðum áhrifum á áhorf-
endum. Einn þessara fáu
mianna var Lárus Pálsson. Nú
er sviðið autt — aðeins eftir
minningin um stórbrotinn
listamann í hugum þeirra, er
nobij li’star hans.
Lárus átti við þungbær
vpikindi að stríða hin síðari
ár og dvaldi oft langdvölum
á sjúkrahúsum. Hann æðrað-
ist samt aldrei og varð oft að
leika sárþjóður. Margsinnis
kom hann í leikhúsið af
sjúfcrahúsinu og fór þangað
aftur að sýnin.gu lokinni. Á
leiksviðinu lifði hann sínar
hamingjustundir. .Sársaukinn
hvarf — hann lifðj í -öðrum
heimi. — Heimi, sem var ofar
persónulegum raunum leikar-
ans og þjáningum. Þar varð
Lárus stór. Það lýsti af hinni
stórbrotnu leikgáfu hans eins
og af eðlum málmi. Slíkum
stundum gleymir en.ginn. er
til þekkir.
Nú er rödd Lárusar hljóðn-'
uð, ein fegursta og'kliðmýksta
rödd. sem hljómað hefur á ís-
lenzku leiksviði. Rödd, sém
fól i sér evrópska leikhús-
hefð os leikmenningu margra
alda, en var að öðrum þræði
ramm-íslenzk.
Félagar Lárusar Pálssonar
senda aðstandendum hans
innilegar samúðarkveðjur. fs-
lenzkir leikarar þakka Lárusi
liðin samstarfsár og meta að
verðleikum þann mikla skerf.
sem hann hefur lagt íslenzkri
leiklist. Klemen7 Jónsson.