Þjóðviljinn - 23.06.1968, Blaðsíða 6

0 SÍÐA — ÞJÖÐVTLJXNN — Sunnudagur 23. júní 1968.
I
Ásmundur Sigurjónsson:
Atlanzbandalagið
og endalok þess
Fróðutm mönnuTn he/fur tafl-
izt svo til að þess séu engin
dæmi, að minnsta kosti á síðari
tímum, að noíkkurt rfkjabanda-
lag hafi haldizt ólbreytt í lengri
tíma en tvo áratugi. Það er
löngu orðið Ijóst að b&ndalag
það sem kennt er við Norður-
Atlan zsáttm á 1 ann frá þvi í apríl
194d muin hlíta þessu lögmáli.
Það er ekki aðeins að állir,
einnig tryggustu srtuðningsimenn
bandalagsins, fallist á að sátt-
málinn sem gerður vair fyrir
tæpum tuttugu árum eigi ekki
við þsmn tíma sem nú er upp
runninm og því verði að gera á
honum breytingar, eða a.m.k. á
skipulagi og stefnuimiiðuim þeim
sem bandalagið setti sér í upp-
hafi eða hafa þróazt með því
á liðnum nít.ián árum, heldur
hefur Atlanzbandalagið þegar
orðið fyTir svo mi'klum áföllum
aö þess eru engar Mkur að
hægt verði að halda þvi áfram
í þeirri mynd sem upphalfsmenn
þess skópu það.
Þýzka vikuritið „Der Spiegel“
komst svo að orði eftir siðasta
ráðherrafund bandalagsins sem
haldinn var í hinum nýju baeki-
stöðvum þess í Brussel i des-
ember sl.: „Mesta hemaðar-
bandalag allra tíma var ekki
aðeins hrakið -úr hihmi glæstu
Parísarborg de Gauile út í út-
kjálkabyggð Belgíu, heldur er
það nú aöeims svipur hjá s.ión“.
Og blaðið rakti nokfcrar helztu
ástæðumar til þess að svo var
komið á þessa leið:
• „Nato glataði hluta af ætl-
umarverki sínu: Sú stefna
sem að því miiðar að draga
úr viðsjám rniillá rikja byggir
efcki lemigur é þeirri sjálf-
sögðu forsendu að væmta
megi árásar að austan.
• Nato giaitaði lýðræðisdyggð
sinni: Hemaðareimræðið i.
Griifeklamdi er þumigur baiggi
fyrir bandaiagið.
• Nato glataði einum mifeil-
vægasta aðdla síyum: Frafck-
land hefur hætt hemaðar-
samstarfi sínu við það og
mun sennnilega segja skilið
við stjómmálasamtöfcin 1969.
• Nate glataði herstjóimarihug-
mynd sinni“.
Ýmislegt mætti að þessari
upptalningu fimma, þótt hún
lýsi gerla hvemig málsmetandi
rit í aðildarríkjum bandalags-
ins sjálfls líta á hnignun þess —
en ég vil að sinni láta nægja
að benda á að þrátt fyrir há-
fleyg orð Nato-sáttmálans um
að aðildarrífci hans væru stað-
ráðin „að vemda frelsið, sam-
eigimlegam arf og menmingu
þjóða sinna, sem byggjast á
meginreglum lýðræðis, einstak-
lingsfrelsis og réttarríkiis“, þá
voru það ekki grísku valdaræm-
ingjamir sem syiptu það meyj-
arhafti lýðræðisins — það var
þegar spjallað er það kom í
heiminn: Fasistarífcið Portúgal
var meðal stofnenda.
Hér verður þess enginn kost-
ur að rekja sögu Atlanzb&mda-
lagsim og því verður einnig
látið hjá líða að rekjaþau fjöl-
mörgu dæmi sem nefna mætti,
jafnvel frá því snemima á ferli
þess, sem ráða mátti af að það
myndi ekki eiga sér langa) sögu
fyrir höndum. En rétt er að
staldra við þá yifirlýsingu sem
de Gaulle Frakklandsiforseti gaf
á fundi sínum með þlaðamömn-
um í París 21. febrúar 1966,
en telja má að með hennd hafí
datuðadómurinn yfir bandalag-
inu veríð kveðinn upp. De ,
Gaulle lýsti bvi bá yfir að
Frakkar myndu slíta heimaðar-
samstarfinu við bandalagið.
Hann færði m.a. bessi rök fyrir
beirrí ákvörðun:
„Engin lög geta hsfldizt ó-
breytt sem brjóta í bága við
almenna siðvenju. Enginn
samnipgur getur háldizt í fullu
gildi öfltir að tilgawgur hans
hefur breytzt. Ekkert bamdalag
getur haldið áfram eins og
ekkert hafi í skorizt begair að-
stæður þær sem það var skap-
að við eru orðnar aðrar; lögin,
samningimi, bandalagið verður
að laga að hinu nýja umhverfi;
anmars verða slíkir máldagar,
rúnir ininiihaldi sínu, begar á
reynir aðeins tóm pappíregögn
f skjalasöfnum".
Og de Gauille gaf þessa skýr-
ingu á þeim nýju aðsitæðum
sem skapazt hefðu Og gerðu
ókleift að bandalagið héldist á-
fram óbreytt:
„Það er svo sannarlega Ijóist
að vegna þróumarinnar í lönd-
um Auistur-Evrópu heámafyrir
og út á við vofír ekki lengur
sama hætta yfir vesturlöndum
og ógnaöi þeim þegar Banda-
ríkin komu á drottinvaldi sínu
í Evrópu í skjóli Nato. En
jafnlframt því sem úr otta okk-
ar dró, varð hæpmara að við
gætum eins og áður reitt okfcur
algerlega á þá tryggimiguJ fyrir
öryggi okfear, sem fólst í ein-
okum Bamdaríkjanna á kjarna-
vopnum og þeirri vissu að
þeim myndi beitt takmaika-
laust ef - árás ætti sér stað“.
De Gaulle bcnti á að síöan
hefðu Sovétríkin aflað sér
kjamavopna .sem þau gæbu
beitt gegn Bandaríkiunum. Það
væri meira en vafalsamt að
Bandaríkin myndu kalla yfír
sig hættu á kjamaárás til þess
að verja Vestur-Evrópu.
En meginástæðunni fyrir þvi
að Frákkar téldu rétt að slíta
hemaðairsamstarfinu viðAttanz-
bandailagið og reka Bandarikja-
menn burt úr landi sínu með
allar sínar herstöðvar og hem-
aðanmannvirki lýstí de Gaulle
þannig:
„Samtímis því sem líkur hafa
minnikað á því að heimsstyrj-
öld hefjist í Evrópu, er hætta
á því að hemaðarátök sem
Bamdaríkin eiga í amnare staðar
f heiminum — í fyrradag í
Kóreu, í gær á Kúlbu, í dag í
Vietnam — magnist svo sam-
kvæmt lögmáli marguimræddr-
ar stigmögnunar að þau geti
kveikt ófriðarbál um alla
heimsbyggðina. Og þá myndi
Evrópa, sem inna-n Nato er
bundim herstjórn Bamdarikj-
amma. sjólfikiráfa dragast imm í
átök sem hýn hefði efcki sótzt
eftir. Og þotta myndi eiga við
um Frakfca, ef svo yrði áfram
sem nú er að hlutair af landi
þeirra, samgöngur, her þeirrá
að nokfcru, margar flugstöðvar
þeirra og sumar hafnir væru
í því hemaðarkerfi sem Banda-
ríkjamenm stjóma".
Enda þótt mál mitt á þessum
fundi verði í styttna lagi hef
ég talið rétt að rekja orðrétf
þessa veigamestu káDla í himmi
sögumerfcu yfirlýsingu de Gaulle
forseta frá þvi i fcbrúar i
hittifyrra. Hún mairfcaði þátta-
skil í sögu Atlanzbandailagsins
og þá reynder í sögu Evrópu.
Hann kvað þá upp úr með það
sem mörgum hafði reyndar
lengi vorið ljóst, að þær for-
sendur som hafðar vom fyrir
statmm Atlamzbamdalagsins vom
úr sögumni, einnig frá sjónar-
hóli þeirra sem upphaflega
hdfðu staðið að eðai fylgt því.
Það var að vísu* lönigu komið
á daginm og verið viðurkenmt
af þeim sem hvað mestan þátt
höfðu átt í stoCnun Átlanz-
band-alagsins, að þær forsendur
höfðu sildrei verið fyrir hendi,
að sú hætta á hemaðarárás á
Vesttiir-Eivrópu af hálfu Sovét-
ríkjanina sem Bandaríkdm höfðu
að yfirsbimi tíl . að „koma á
drottinvaldi sínu jdir Evrópu i
skjóli Nato“ (svo að nobuð séu
orð de Gaulle) hafði aldred vof-
að ylfdr. Endurreisin. kapítalism-
ans í Vestur-Evrópu sem fyrstu
eftirstríðsárin máttti tétjameira
en vafasama hafði, ékki hvað
sízt fyrir tilstilli sósíaldemó-
krata álfunnar, tekdzt framar
ölluim þeim vonium sem valda-
menn í Washington, amerísk
ag evrópsk auðstétt, höfðu gert
sér. Því að hafa verður í huga
að það sem vaktí fynst og
fremist fyrir upphafsmönmum
Atíanzbandalagsins var að hefta
útbreiðslu sósialismans, að
verja auðvaldsskipuilagið þeim
áföllum sem öllúm var ljóst
að ýfir þvi vofðu. Enda þótt
það sé hvergi sagt berum orð-
um í Atlanzsátlimálanum sfcin
það þó í gegnunrí'loðið orða-
lag hams (aðdldairríkin munu
„treysta frjálsar stofnanir sínar
. . .vinna að festu (í stjómar-
fari), að megintilgangur banda-
lagsins var efcki sá himn yfir-
lýsrti að verjast hemaðarárás
frá Sovétríkjunum, magníþrota
eins og þau voru eftir hina ó-
skaplegu blóðtöku stríðfeins,
heldur hinn að verjast sósíal-
iismanum. Það var skiljanlegt
að þetta væri ekki haft í há-
mælum við stofnun bandalaigs-
ins, því að mairgir þeirra evr-
ópsku stjómmálamiamna sem
gengu ötullegast að því að koma
því á fót voru úr fflotokum
som mótaðir vom af sóisíalist-
ískum hugmyndum eða tóku
það jaifnvel skýrt fram í .stefnu-
skrám sínum að markmið
þeirra væri að binda enda á
auðvaldsþjóðfólagið og fcoma á
sósíalisma. Þetta átti sérstafc-
lega við um leiðtoga sósíal-
demökrata í Noregi og Dan-
mörku sem réðu úrslitum um
aðild þessara landa og þá um
ledð Islands að bandallaginu.
Hættan á hemaðarárás Sovét-
ríkjanna á Vestur-Evrópu var
aldrei annað en átylla. Vafa-
Ráðhcrrafundurinn í Brussel — „ömurlegasti kafli æviskeiðs Atlanzbandalagsins er hafinn“
ERINDI FLUTT A FUNDI SÓSlALISTA-
FÉLAGS REYKJAVÍKUR 19. JÚNl SL.
Hinn endurreisti vesturþýzki her —• örlagaríkasta ákvörðunin
laust hafa sumir þeir valda-
menn sem 1949 voru fyigjandi
aðild að bandalaginu trúað því
að þessi hætta væri fyrir hendi;
glámskyggni og einfeldni svo-
kallaðna reyndra (stjómmála-
manna virðast stundum engin
tafcmörk sett.
En aðrir vissu betur. Rétt
áður en Norður-Atlanzsáttmál-
inn var undirritaður, í marz
1949, sagði þannig Jöhn Foster
Dulles, þá þegar einn helzti á-
hrilfamaður um utanríkisistefnu
Bandarík janna;
„Eftir því ; sem frekast er
unnt að dæma um hefur sovét-
stjómin við ríkjandi aðstæður
ekfci f hyiggju að heyja stríð
til framdráttar stefnu sinni. Ég
þeklki engan ábyrgan embærtt-
ismann, í hemum eða utan, í
þessari ríkisstjóm (þ.e. Banda-
jifkjastjóm) eða nokkurrí rikis-
stjóm sem hefur trú á því að
sovétstjómin .hyggi á landvinn-
imga með beinni hernaðarárás“.
Sá maður sem mteð sögu-
frægri grein sinni í bandaríska
tímaritinu „Foreign Affairs" í
júlí 1947 um meginásteðumar
fyrir hegðun Sovétríkjanna (Tlhe
Sources of Soviet Comduet)
hafði öðram fremur mótað bœr
hugmyndir sem leiddu til stotfn-
unar Atl an zba n dalagsi n s, George
F. Kennam, þá einn af fbrstjór-
um bandaríska utanríkisráðu-
neytisins, höfur síðan marg-
sinnis staðfest þessi ummeedi
Dullesar, eimina efitirminnillegast
í erindi því sem hamn ffluttí á
vegum Alþjóðamállastofiriunar-
innar í Genf í maí, 1965, en þá
komst hann þannig aö orði:
„Það var fullkomlega ljóist"
ölluim þeim sem höfðu jafinvel
aðeins nasasjón af RúsSlandi
þess tt’ma að leiðtogar Sovét-
ríkjanna ætluðu sér atls ektki
að efiia málstað sinn með þvi
að héfja árásir .eigin herja yfir
landaimæri“.
Það er rfk ásitæða til þess að
rifja upp þessi umimæli sem
ásamt ótal öðrum sem einnig
mætti nefna tatoa af öll tvi-
mæli um að Atlanzbandiaiagið
var reist á fölstoum försendum,
enda þótt það sjónarmið haldi
fiullu gildi að fansælast sé að
láta *þrætur um liðna atburði
og orðna hluti víkja fyrir'
hileypidómailausu endurmati á
málunum við þær aðstæður
sem nú ríkja og við blasa.
Sú falska foreenda að ytfiir
vofði hætta á hemaðaráráis
Sövétríkjanna varð tíl þess að
móta allt Atlon zbandal agið;
enda þótt ekki hefði verið til
þess ætlazt í Norður-Atlanz-
sáttmálanum varð það nær
eingön.gu hernaðairbaindalag; her-
málin og vígbúnaöurinn báru
algeríoga ofuríiði aöra þætti
þess, einfcum oftir að sú ör-
lagaríka áfcvörðun var tekin af
hinni bandarís'ku forystu þe;s
að endurhervæða Vestur-Þýzká-
land og veita því aðild að
bandalaginu. Sú ákvorðun varð
til að magna um allan helm-
ing viðsjár og öryggisleysið í
Evrópu og lönd Austur-Evrópu
töldu sig þá ekki edga neins
annars kost en að efila hem-
aðarsaimvinnu sína; átta dögum
efitór að Vestur-Þýzkaland var
tekið í A'tflanzbandailagið var
Varsjárbandalagið stofnað og
alger tvískiptíng áilfiunnar miHi
tvaggja. hemaðarblakka, ásamt
þeirri hervæðingu og vígbúnað-
arkapphlaupi, sem Maut að
koma í kjölfarið var orðin stað-
reynd. Þaið er því næsta hiá-
legt, grátbrosflegt, að heyra
hérlenda forsvarsmienn Atlanz-
bandalagsins halda því fram
að vegna tiivistar þess og
starfis hafi teki'zt að dra'ga úr
viðsjám í Evrópu, auka hfcur
á friði rrúlli þeirra ríkja sem
býggja álfiuna austanverða og
vesrtanverða. Það jafnvægi sem
þessir menn tel ja að komið sé á
í álfiunnd og vænlegt sé tdl þess
að byggja á varanlegam frið
stafar einvörðungu af því að
þjóðir Austur-Evrópu hafa
neyðzt tíl að færa þungar, oft
óbærilegar, fómdr tíl þess að
geta staðið gegn þeirri hættu
er endurhervætt Vestur-Þýzka-
land undir stjóm manna sem
,enn hafa ekki sætt, sig . við
'hrun Stór-Þýzkalands kallaði
yfir þær, ekki sízt efitir að
vesturþýzki herinn fékk. aðgang
— að vísu takmarkaðan — að
meðaldrægum fflugskeytum með
k j amabroddum.
Það var í samræmi við mála-
tilbúnaðinn við srtofnun Atlanz-
bandalagsins að hin öríagarítoa
ákvörðun um endurhervæðiingu
Vestur-Þýzkalands var einnig
hyggð á falskri forsendu, nefni-
lega þeirri að nauðsyn bæri.
tíl að efla herstyrk bandalags-
ins í Mið-Evrópu vegna mik-
il’la yfirburða Sovétríkjanna og
bandamanna þeirra vígbún-
aði til landhemaðar. Það liðu
rúm átta ár frá inngöngu Vest-
ur-Þýzkalands í Nato og stofn-
un Varejárbandailagsins sem af
henni leiddi, banigað til Bamda-
ríkjastjórn viðurkenndi að efck-
ert mark hefði verið tafoandi- á
hennar eigin töflum um herstyrk
Sovétrí'kjanná sem notaðar höfðu
verið sem röksemdir fyrír
endurhervæðingu Vestur-Þýzka-
lands. I ágúst 1963 birti land-.
vamaráðuneýti Bandaríkjanna
nýjar athuganir á herstyrk,
Sovétríkjanna. „Time“ í Lonffl-,
on komst þá þannig að orðd: .
„Síðasta mat Bandarfkjairina á
stríðsógnun Sovétrík.ianna gegn.
(Veistuir-)Evrópu gefur tól
kýnna að fyrri áætlanir njósna-
stofnana hafi sýknt og heilaigt
gert of mikið úr herstyrk Sov-
étríkjanna". Endurhervæðing
Ve.stur-Þýzkalands og síaukinn
vííbúnaður' annarra aðildar-
ríkja Nato höfðu verið afsökuð
méð því að Sovétríkin hefðu til
umráða í» Austur-Evrópu 175
fufllbúnar herdeildir; en hinar
endumskoðuðu tölur sem Mc-
Naimara landvsimaráðherra lét
birta í ágúst 1963 gáfu til
kynna ■- að þær .væru aðeins
þriðjungur þeirrar tölu, eða
um 60.
Ég hef minnzt á þetta hér
vegrva þess að það gefur hug-
mynd um að Atlanzbandalaigið
var ekki aðeins byggt á lygi,
heldur hefur það alla tið þurft
á lygum að halda til að rétt-
læta .tíflivem sína — og' ætti
eniglum að vera það Ijósara em
okkur íslemdingum sem vorum
i'
l
i
1