Þjóðviljinn - 19.07.1968, Blaðsíða 4

4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN — Föstudasur W. jM lðfiS.
Otgelandi: Samemingarflokkur alþýðu - SósiaJistaflokkurmn.
Eitstjórar: Ivar H. Jónsson. (áb.). Magnús Kjartansson.
Sigurður Guðmundsson.
Fréttaritstjóri: Sigurður V. Friðþjófsson.
Auglýsingastj.: Sigurður T. Sigurðsson.
Framkvstj.: Eiður Bergmann.
Ritstjðm. afgreiðsla, auglýsingar prentsmíðja: 'Skólavörðustig 19
SímJ 17500 (5 línur). — Áskriftarverð kr. 120.00 á mánuði. —
Lausasöluverð krónur 7.00.
Gum og skrum
jpátt er hvimleiðara í stjómmálaumræðum á ís-
landi en gumið og skrumið sem blöð hlaða ein-
att á flokka sína og forustumenn, oft með því að
ganga á ,svig við sannleikann. Þannjg birtir Morg-
unblaðið í gær forustugrein í tilefni þess að leiðslu
vatns til Vestmannaeyja er að verða lokið og seg-
ir að sú framkvæmd sé einvörðungu að þakka
Sjálfstæðisflokknum' og þó fyrst og fremst Guð-
laugi Gíslasyni. Ekki skal dregið í efa að Guðlaug-
ur Gíslason og Sjálfstæðisflokksmenn hafi jafnt
og aðrir Vestmannaeyingar haft áhuga á þeirri
lágmarksnauðsyn að fá gott rennandi vatn í hús
sín, en engu að síður er það staðreynd að ’fram-
kvæmdir í vatnsveitumálum’ hófust ekki fyrr en
Vestmannaeyingar höfðu hafnað forustu Guð-
laugs Gíslasonar og flokksbræðra hans i bæjar-
stjó-m. Eftir það átti Guðlaugur þess hins vegar
kost að tryggja Vestimannaeyingum óhjákvæmi-
lega aðstoð ríkisins, en enginn stuðningur hefur
fengizt umfram venujulega og lögbundna- fyr-
irgreiðslu. Talið er.. að vatnsveituframkvæmd-
imar muni kosta um 130 miljónir króna,
en framlag ríkisins í ár verður aðeins á þriðju
miljón. Á þingi í fyrra flutti Karl Guðjónsson
tvíypgis tillögu um það að tekið yrði tillit til sér-
stöðu Vestmannaeyinga og þessa mikl^ kostnaðar
með.því að tryggja fastan tekjustofn sem stæði
undir hluta vatnsveituframkvæmdanna, en sú til-
laga var felld m.a. með atkvæði Guðlaugs' Gísla-
sonar.
^stæða er til að óska Vestmannaeyingum 'til
hamingju með það að miklu átaki er að vejða
lokið, en þeir mega beina huga sínum til Sjálf-
stæðisflokksins og Guðlaugs Gíslasonar þegar
þeir fá reikningana fyrir vatnsskattinum.
Gylfí gegn viðreisn
Jjegar viðreisnarstjómin hóf störf lýsti hún því
sem einni helztu hugsjón sinni að taka upp
breytta stefnu í viðskiptamálum. EÍinkanlega var
farið hörðum orðum um jafnkeypisviðskipti þau
sem tíðkazt höfðu í samningum við sósíalistísku
ríkin og fleiri ríki, og var því haldið fram að.slík
viðskipti neyddu okkur til að taka við lélegum
vamingi fyrir þá úrvalsvöm sem við hefðum á
boðstólum. Reynslan hefur hins vegar sýnt að
aðstaða okkar var ekki jafn sterk og viðreisnar-
stjómin vildi vera láta; óbundin viðskipti við
Austur-Evrópulönd hafa leitt til þess að við höf-
um glatað mörkuðum og orðið að feíla niður sum-
ar framleiðsluaðferðir. Og nú er svo komið að Gylfi
Þ. Gíslason viðskiptamálaráðherra hefur farið i
sérstakt ferðalag til Sovétríkjanna til þess að
biðja þarlend stjómarvöld að halda jafnkeypis-
fyrirkomulagi og föstum vörulistum'í viðskiptum
við ísland. Eftir að Gylfi kom heim kallaði hann
svo á blaðamenn til þess að skýra þjóðinni frá þeim
ánægjulegu tíðindum að honum liefði tekizt að
koma í veg fyrir að hin upphaflega stefna við-
reisnarstjómarinnar næði fram að ganga á þessu
sviði. — m.

J0NATHAN
SCHELL
Þ0RPID SEM VAR
JAFNAÐ VID JÖRÐU
Þegar ég fór á eftir þorpsbú-
um áleiðis til skólans, tók ég
eftir því, aö nýbyfigð loft-
vamabyrgi voru við hvert hús,
bæöi úti og inni, bæðd handa
búfé og fólki. Bandarískur liðs-
fbringi tók eftir bessu líka, og
sagðist vilja láta ARVN-her-
menn byggja svona góð loft-
vamabyrgi, bað vantaði mikið
á að beir geröu bað. Ba><c við
nýlecan skóla voru margar
gryfjur, líklega nægilega marg-
ar til að rúma alla ncmenduma.
Fyrir framan skólann var stórt
tré og á það hongt spjald með
bessarri,. áietrun: „Ef ráðizt
væri á föðurland þitt og ætti
að gera þig að þræl, hverju
mundirðu svara?“ Siðar um
daginn tók einn af hermönnun-
um spjaldið af trénu, og fór
að því með mestu va*-úð, þyí _
hann óttaðist að það væri
gildra, og myndi springa og
sprengja hann, ef hann snerti
það óvarlega, og svo spurði
hann félaga sina: „Heidurðu
ekki að gaman verði að eiga
þetta til minja?“
1 þorpinu miðju var lítið torg
og voru þar vegamót þriggja
lítilla gatna. Tíu hús byegð úr
múrsteinum girtu torgið, en
sýnilégt var að í beim bjó eng-
inn, svo úr sér gengin sem bau
voru. Á neðítu hæð í einu hús-
inu var enginn veggur að fram-
an, og hékk bar spjaild, sem á
var letrað á vietnömsku: Apó-
tek, og gölfið í beirri einu stofu
sem verið hafði niðri, var bak-
ið múrsteinsbrotum. Víða
mátti sjá sótsvartar rústir af
brenndum húsum, sum voru
þvínær jötfnuð við jörðu. Vec-
imir þama voru girtir af með
lágum torfgörðum, sem voru
trflum mikill farartálmd, en
ekki hjólrciðarmönnum, og jöfn
þíl á milli. Á'spjaldi, sem hékk
í tré, var þessi áminnáng á ví-
etnömsku: „1. Berjizt aíf aiefli
gegn þandaríska árásaríiðinu. 2.
Styðjið þyltinguna til sigurs. 3.
Verið allir með einum hug, svP
við megum vinmia okikur frjáils-
ræði“.
Klukkan tiu Vouu þúsund
þorpsþúar saman komnir í
miðju þorpiinu, og hafði verið
smáiað saman úr hállfföliinum
húsarústum, nálægt þorpinu
miðju, en hús þessi höfðu verið
skóli. Þessar rústir voru viö
epgi grasi vaxið, þar scm þyri-
ur voru að setjsst í sífeMu.
Himinninn var heiöur og blár,
nema hvað nokkrir hnoðrar
vpru á reki um loftið fyrir
hvössum norðainvindi, lágt á
lofti í norðri. Sprengjur sprungu
í siífellu í frumskóglnum,
stunduSn voru þær nær en í
lrílómetra f.iariægð, og lagði þá
upp fjarskalega roykjarbólstra,
hvíta of fosfór, svanta af nap-
alm. Hermonnimir horfðu á
bað hugfangnir þegar þrjár
þotur fluigu í stómm hring off
helllu úr sér fr.rnni af napalm
hver eftiir aðra. Hver boirra
flaug beint yfir borpið begar
bær voru að byrja að lækka
flugið, og napalmbylkin sáust
vel begar bau smugu út úr
búknum á þyrfunni.
Víetnamskir hermenn, sem
látnir höfðu verið út úr banda-
rískum byrlum eftir að búið
var að tiTgff.l’a yfirráðin yfir
lmrpinu miöju, smöluðu enn
fleira fólki í rústimar aif bví
sem einu sinni var skóli. Það
var fyrirhugað að sækja ARVN-
hermenn og láta bá taka við
þama þegar búið væri að friða
svæðið, láta bá leita vandlega
í hverjum krók og kirna, ag
setja þá í erfiðisvinnu, svo
sem að setja hrísgrjón, semtek-
in höfðu verið hemámi, í poka,
og að taka yið af Bandaríkja-
mönnum að skipuieggja stjóm
borpsins, og taka taumhald á
fólkinu öllu. Haldið var að
koma þessarra landa þorps-
búamna mundi sefa bá, og
leiða þá frá villu vegarins í
faðim 'Saiigonsitjómarinnar. En
samt mun hlutverk ARVN-
manna einkum hafa verið það
að túlka mál yfirboðara sirina
fyrir fólkinu, og bera hinum
sömu orð frá bví- Engum nema
ARVN-mönnum var trúandi til
að gera betta, þvf erfiðileikamir
á að skilja mé.1 hvors annairs
voru e.kki litlir. Ákveðinn hóp-
ur bandarískra hermanna hafðd
verið settur til að læra víet-
nömsiku, í sex vikna námskeiði,
og verið til of mikils ætlazt,
þvi enska og víetnamska eru,
svo sem auðvitað er, gerólík
tungumál, auk þess .sem víet-
namska er töluð „tónalt" þann-
ig að sama orð getur fen'gið
ólfka meriringu eftir því hvaða
hreimur er lagður ,í röddina, og
hve bátt er tálað eða légt, og
svo vandasamt reynist þetta, að
jafnvel allra gáfuðustu tungu-
málamenn knmasit ek'ki niður l
málinu nerng til að gera sig
skiljanlega í fáeinum einföid-
um atrlðum. Stundum bevrist
það að liðsToringi \ er að sitama
út úr sér feimnis'lega tveimur
biemur orðum á víetnömsku,
en skiljfst spumingin og fái
hann svar, bá skilur hann ailils
ekki svarið. Og þar við bætist
að herþjónusta í Víetnam varir
varla lengur en í eitt ár í einu
og læra því mjög fáir þanda-
rískir hermenn málið til nokik-
urrar blítar. Ég hitti aðeins
einin í Ben SUC, som hafði mál-
ið á vaild'i eínu svo gagn var
að. Og hlauzt af þessu það að
milli íbúa þorpanna og banda-
riskra hermanna var ekkert
beint samþand, heldur voru
ARVN-menn túlkar og milli-
göngumenn.
Daginn, sem árásin var gerð,
voru íbúar þorpsins sér, suður-
víetimamskir hermenn sér og
bandarískdr sér, enginn af þess-
um þremur hópum yrti á an,n-
an. Þorpsbúair sátu kyrrir ogv
biðu l>ess sem verða vildi, og
höfðu gætur á dóti sínu, og bú-
fé. Hænsnin voru höfð í körf-
um og sá í nef, vængi og lapp-
'r. Svo sem venja var í þorp-
inu voru öll böm yngri en
þriggja ára ber íyrir neðan
mitti. Þegar böm eru orðin sjö
ára fara þau að hjálp^til- Þau
báru þun.giar byrðar á stöng-
um um öxl sér, eða fótabund-
in,n grís milli sín. Konumar
voru berfættax og stigu fast
til jarðar á göngunni, en þyrftu
þær að binda bagga, voru hand-
tök Jjeirra lipur, eins og vant
er að vern hjá þeim sem öll
vinna er í brjóst og lófa lag-
in. Mæðumar gættu vel að
bömum sínum, og vandiega
þess að þau hiypu ekki burt,
auk J>ess sem þær gséttu bú-
fjár síns og annanra eigna,
en forðuðust að líta í átt til her-
mannarma, sem höfðu það starf
að gaeta fanganna... Kari-
menniirndr létu sér ekki jafn
annt um börnin, og ef þeir litu
á hermennina, varð syipurinn
kaldur og stjarfur, aðeins aug-
un bærðust, og engimn sagði
neitt. Ókunnugum sýmast víet-
namskir karimenn yngri en þeir
eru, og það véLdur því hve
grannvaxnir þeir eru og skegg-
lausir. Maður um þrítugt virð-
ist vera á tvibugsaldiri. Einkum
á þetta við um þorpsbúa", sem
hafa svo sitt hár, að Banda-
ríkjamenn halda að þeir séu
flestir ungling'spiltar.
í hvert sinn sem víetnamsk-
ur hermaiður nál.gaðist mann-
fjöldann, brostu ýmsir hinna
eldri, lögðu'- hendur í kross á
brjóstinu og hneigðu sig, með
þessum tilburðum vildu þeir
sýna hinum nýju yfirboðurúm
skylduga lotningu. Þetta gerði
en,ginn hinna yngri. Sumir af
Bandairíkjamönnuunim höfdu
gætur á því að enginn slyppi, en
aðrir höfðu reist tjöld á veginn
þveran við gamla skólann. Fram
yfir hádegi unnu hermenn að
því að íin.na jarðsprengjur og
gera þær óvirkar og árangurinn
varð sá, að þeir misstu eng-an
af þeirra völdum. Eftir að þeir
höfðu grafið skotgrafir til vam-
ar gegn fallbyssuárásum, lögð-
ust þeir flestir til svefns úti
í sólskindnu eða inni í tjöldun-
um. Fáéinir, sem seinna höfðu
komi.ð, voru að hlusta á alþýðu-
lög í transistorunum sínum, eða
að lesa bréfin.sín. Þyriur voru
alltaf' að koma og lenda á eng-
inu, afarstórar Chinook-þyrlur
flu'gu jafnskjótt burt, en við
buirtförina þyrlaðist upp ryk,
möl og lauf og umvafði allt og
alla.
Eftir að víetnömsku her-
meunimir höfðu rannsakað allt
þorpið, voru fyrst enigin störf
önnur fyrir hendi. Sumir löigð-
ust endilangir á jörðina, og
hlógu að enigu, sumir tuskuð-
ust í góðu. Sumir fóru í hnefa-
leik, aðrir í grísk-rómverska
glímu. Þegar leið að matmáls-
tíma, söfnuðust þeir saman í
miðbiki þorpsins, náðu sér í te-
ketil og sitthvað matarkyns, og
elduðu sér málsverð í hasti.
Einn kom með gamlan gítiár út
úr húsi, og' íór að bera sig
að spila á þetta, en hinir nörr-
uðust að honum vinsamlega því
hann kunni ekkert. Tveir her-
menn fengu sér ágæta skernmt-
un af að áka hvor öðrum í hjól-
börum, sem allar voru af sér
gengnar. Ofurlitil samskipti
milli bandarískra og víet-
n/amskra hermanna hlutust af
því að einn af hinum banda-
rísku gat komið tveimur víet-
nömskum til að láta taka af sér
mynd á hjólbörunum. Um leið
og smellt var af, settu þéir á sig
ljótan svip.
En þó að þarna væri íátt
um atburði, sem teiljandd væri,'
var öðru máli að gegna um
herstjómina, hún hafði ýmsu
að sinna. Útvarp hersdns flutti
við og við fregnir af atburðun-
um, og þulirnir voru lágróma
og rólegir. einnig bárust her-
mönnunum tilskipanir eftir
þessari íeið. Og þó að spreragj-
ur væru að springa úti í skóg-
unum og reykir að stíga upp.
íannst ekki lengur sem allt væri
í voða og eldi, heldur hvers-
dagslegir hlutir að gerast og
annað ekki. Bandarísku her-
mennimir vom að skemmtá
sér við að geta sér til um hvaða
gerð af flugvél flygi hjáhverju
sinni og að gizka á það' eftir
hljóðinu frá sprengingunni og
litnum á reyknum sem upp
steig, hverju varpað hefði ver-
ið, hvort heldur það væri na-
palrri eða annað, því svo marg-
víslegar em gerðir aí sprengj-
um hjá band-aríska hemum, að
\
það þarf næmt eyra og liamga
æfingu til að þekkja þetta að.
Stundum sögðu þeir: „Þetta er
napalrn", stundum: „Þetta er
B-52 árás“, stundum: „Þetta er
stórskotaliðið að skjóta“.
Nú var hafizt handa um að
reisa tvö tjöld ekki smálítil, og
átti annað að vera sjúkratjald,
en hitt borðstofa og eldhús.
Þetta þótti hermönmunum mik-
ið afrek og gott, enda var það
ætlað þorpsbúum til hagræðis.
Bandarískir h-erstjómendur í
Víetnam segja stríðið vera tví-
þætt: heita. stríðið, sem stefnt
er gegn óvininum, og hjarta-
hlýja stríðið, sem á að vinna
fólkið til fylgis við bandairíska
sigurvegara: Annarsvegar
vægðarlaus tortíming óvinan-
ins, hins vegar endurreisn hins
sama óvinar. Hermönnunum
í B-en Suc þótti sem tjöldin ,tvö
gerðu, ef ekki fyllilega þá að
miklu leyti, að jafn-a upp' það
sem tapazt hefði. Þeir litu á
báða-r hliðar sin-na hreystilegu
morgunverka sem eima heild.
Hermaður nokkur sagði svo
um þetta deikur Bandarílria-
manrna við óvininn, sem hon-
um þótti ganga langt úr hófi:
„Sjáðu til, er iþað ekki magn-
að að við skulum vera áð kostá
svona miklu til að hjúkra. þess-
um ólukkans V.C. — fjörutiu
dollumm á dag á mann og atU
ir spítalar fullir. í m-orgun
særðist ein k-on-a a-lveg voða-
lega. Hún braut báða fætur.
Það var Ijótt að sjá. Það ,var
flogið -með h-ari-a rakleitt á her-
snítalann. Við fórum þamgað
líka með éinn lítinn V.C. í
m-orgun“. Hann hristi höfuð-
ið því hann skildi ekkert í þess-
um aðförum: tortim,a fyrst,
bjarga svo.
Spítalaitjaldið Og eldhústjald-
ið . stóðu saman yzt á enginú.
Liðsforingi sagði mér að þeir
létu sér ekki nægja að hjúkra.
særðum efti-r hverja árás, held-
u-r létu beir fólkinu ókeypds
læknishjálp í té við hverju sem
þyrfti. Síðar um da-ginn átti að
flytja þangað vietnamska
lækma 1-oftleiðis til að hlynn-á
að særðum mönnum. — í þeim
tilgan'gi að sýn-a fólkinu,- að
þessar aðgerðir væru, ger.ðaa;.
í þeinra þágu, ekki Banf%-
ríkj'anna. Meðan heðið var eft-.
ir læknunum, stóðu aliir vegg-
ir opn-ir á tj-aldin-u, því morgun-
sólin var hci-t, og un-gur mað-
ur, sem fenigið hafði skot í fót-
i-nn, lá á bekk, með s-tjörf auigu
glerken-nd og sagði ekkj neitt,
kveinkaði sér ekki heldur. Un-g-
ur banda-rískur hjúk-run-arliði
sa-gði að tíu til tólf manns
hefðu komið að' leita læknis-
hjálpar, og flest væru það
böm sem hefðu einhver mein-
lítil ú-tbrot. Hiann minntist þess
hve gott væri heiisuf-a-r í þorp-
inu; en bætti því við að sriemma
þá urn morguninn hefði komið
til þeirra kona með sjúkt bam,
og h-efði iæ-knirinn, sem var
Víetniami, sagt að b-a-mið hefði
ma-laríu, og gefið því inn í aeð
það meða-1 sem við þeim sjúk-
dó-m; átti, en við það yersnaði
því svo að bað var liðið lík
eftir tvo tíma. Bandaríski laekn-
irinn hélt að bamið kynni að
h-afa haft ofnæmi fyrir meðal-
inu, og þótti honu-m þett.a ó-
happ nægja til skyrin-ga-r á því
hve fáir komu að vitj-a læknis
í sjúkratjal-dinu. En. í hitttjald-
ið, eldhústjaldið kom en-ginn
innlendu-r maður. aðeins bárida-
rískir hermenn. Um hádegishil
var fólkinu í þorpinu boðinn
málsverður: heitar pvisur. nið-
ursoðið kjöt og kex, og með
þessu var horinn fram sætur
drykkur, sem bragðaðist eins
og ávaxtadrykkur og'hét Keen.
Keen er mikið notaður í her-
búðum Bandarfkjaimanna í Ví-
etnaim, og er gerður úr dufti
og vatni. En þó að máltíðin
væri boðleg, komu fáir, tæpt
hundrað, og kann að vera að
menn úr ÞFF hafi varað við,
og borið það út að Bandaríkja-
menn ætluðu sér að eitra fyrir
þorpsbúa, en hitt kann að hafa
ráðið meiiru um þetta. að
heimam-enn vildu sem minnst
afskipti hafa a-f aðkomumönn-
um. Skömmu fyrir hádegi gerð-
is-t það. a-ð bandafískur fót-
gönguliðsmaður reyndi að bjóða
bpmunum tyggigiim. þau voru
treg að taka við, eri gerðu það
samt að lokum.
(