Þjóðviljinn - 07.08.1968, Blaðsíða 5

MíðVílbudagur 7. águst 1968 — ÞJÓÐVELJINN — SlÐA £
Jón Leifs tónskáld
Möð tómskáiöintt, Joni Leifs
er til moldar gemginm um ailriur
fajami maður stór í fcxrötd, með
<áMria3muim aitihafnasaimujr, mað-
tw sem að sópaði oig uim mnum-
aði hwar sem hanm fór og við
hivað sem iiamirt fiékkst. Utrru ald-
uir ifinaim að vísu: fláir muou svo
gjöggiír að þeir hefðu eklkii af
úiiliiti að dæma aœtiað airiur
hams naar sex tugiuimi en srjo.
SjáiifiuTr mum hainin hafa gangið
þess diulimm að dagar hams vaaru
taildir, amnans hefði hanm inaium-
ast látið iJaikma hianda sér hús
eitgi aills fyrir löfngu, enria þótit
íuekari fraimikivaamdium vaari á
fnest skobið er hanin kenmdi sér
imeims, sam banm þó ekki tók
imrjög aitvaribega, að imkinsita kosti
ekki í fymsibu, en sem illu heilli
reið þessuim iiwniú>nskarnandi fé-
laga voruim að diulllu,
Bandalag ísilenakra ldstamamma
sitendiur uippi með óbætta þakk-
arsbuild við böruir Jóns Leifs
faflHins, en eiminig utan þess, og
ja6wel lanristeina, miun óimin-
heiimitainleg inmeign hains osrmá.
Að Banidallaiginiu átti Jlón Leifs
lupptöbim, og sivo sem hams var
von og visa fylgdi hamm þeiirri
hugarsýn siinnii úr giarði með
oddi og egg. Þtað gæibi venið upp
á dag 40 ár su'ðan funiduim okk-
ar bar siaiman fyrsiba sioni: Suim-
arið 1928 gerði hanm sér ferð
frá Berlín tE Norður-SjáJainris
gagngert þeirra eritnria, að fela
mér formennsikuna í hinu hug-
myndaða bandailiagi sínu. Fasrð-
ist ég undan á þeism forseoduim,
að heimiMsfamg sMkra saimtaka
og þá uim leið fbiimamins þeirra
yrði að vena á Isilanrii heima.
En Jón Leirfis vair lönguim mað-
ur firyigdmm sér: hann mumrii
ekki gangast fyrir sitófmum
banrialagsdns öðruim bosti, lét
bajnm mdg vdta. Þegar hann
kvadtíd hafðS homuim tekizt að
telja imianni sér táiu árum elrird
Ln memonam
hraghwairÆ: beiJmdMsiBang banda-
lagsdms skyurii verða JReykrjaivík,
emda jþótt atf þniggja manna
sirjóm fonmaðuirdnm sæti úti i
Danmörtou, ritardnm í Þýzka-
lamrii, — ednd hedmamaður
stjórnaininnair vair fljalllLagarpur-
imn Guðmundur flrá Mdðdal, en
hainn fiór sem kummugt er fiyrst-
ur oklkar.
Þagar til kom haimilaði frjar-
býliið raumsar ekki framfcvaamri-
uim; hvorugur okkar Jóns var
penoalatur. Áður vamðd var
Baindaiaig íslenzbna lisbarmamma
viðurkenmt sem jafingilriur aðdli
nomænu rdithöfundasamitakanna
og deild í Alþjóða PBN. Þess
vairð ekki langt að bíða, að við
hefðum menin að heiman sem
boðsigesti á meirihiáttar sammor-
rænuim hátíoamótum, fyrsta þá
Haliriór Laxness og Þórbeig
Þórðarsion.. Á fornu plaggi eru
stofnendur og meðstofnendur
talriiir með nöfnum 46, en þar
mun máluim bQamdiað; ástæðan
fyrir því líkltoga ósklhyggja. Rétta
talan mum vera öðru hivoru
megin við fjörutóu, og fuilur
fjórðuinigur þeirra enniþá ofan
foldar, auk fyrsta lögmiamms fé-
laigsins, Stefáns Jóh. Stefánsson-
ar.
Banrialag íslenzkra listamanna
er að þvíerógbezt veiteinstakt
í simmi röð. Að stjórna því er
enginn hægðarileilkur. Ég hafði
sagt Jónd, að ég við fyrsta gefið
tækifæri munrii sjá uim, að for-
maður þess sæti heima, og það
stóð ég við. Hve oft hamn hef-
ur endurreist banidailaigið eða þó
vabið atf dróma hef óg ekki á
tafateimuim. Bn hamn var óþreyt-
andii í þvi sem öðru. Makráð-
um formannd henitaði •-. vel að
hatfa slíkan ritarta — nema þá
örsjaildan að í odda skarst. Sátt-
fúsard mann og sáittl'ieilli hef ég
raunar eklki fyrdr hdtt, enria öðl-
inigur að upfMPBÍ og eðlisfari.
Kveija frá STÍfí
Mleð tónsikáldinu Jóni Leifs
er faildinn í valinn aðaillhvaita-
maður að sitofnun STEiFs, Sam-
bainids tónskiálda og eigenda
flutniingsréttar, forsitjóri þessfrá
upphatfi og fbrmaðuir lengst af.
Undiir lok siíðustu heimtsstyrj-
aldar, er Jk5n Iæíís fluttist ai-
kominn heim til Islanris efitir
áratuga dvöl erlendis, hófst
hann þegar handa um undir-
búndng að stofmun félagsims til
hagsrnunageezlu fyrir tónhöf-
unda.
Hc&ndaréttuir var þá lítt í
heiðri bafður hér á lamdi, þann-
ig að stappaðd nærri algeiu rétt-
leysi höfunda. Á þeirri tíð þótti
það sjálfsagðast aBra hlluta að
taka verk höfunda til flutndngs
án þeirra leyfis, hvað þá held-
ur, að menin létu sér til hugar
koma að bjóða fram eða greiða
höfundalaun fyrir afnot þeirra.
Til liðs viö Jón komu nú öii
helztu tónsikáld lanrisdns svo og
erfdn,gjar látinna tónskalda og
stofinuðu þessir aðiiar STEF i
ársbyrjun 1948, en megin,till,gang-
ur félagsdns var að gæta hags-
muna tónskálda og anmarra eig-
enda flutningsréttar í hvíveitna.
Segja má, að með stofnun
STEFs hafi verið brotið blað í
félagsmálasögu isiemzkra tón-
skálda og reyndar einmdg anm-
axra höfumda, því nú fyrst 'var
hafizt ha.nda um sikipuiagða
baráttu fyrir viðuirkénniinigu á
rétti höfunrianna til réttlátrar
umbunar fyrir störf eín.
Baráttan fyrir viðui'kenmimigu
höfundarétitarins var í uppbafi
eiinriasima hörð og óvægín og var
Jón Leifs þá jafnan í farar-
broddi af hálfu tónsikálda, bæði
til sóknar og varnar. Hann var
að eðiisfairi sókndjainfiur og víg-
reifuir baráttuimaður og undi sér
vel í orrahra'ðdmni, þótt offt væri
hart að honuim og fédagínu sótt.
Til miarks uim hörku barátt-
unnar á þeim áruim má geta
þess, að STEF þurfid að höfða
fleiri tugi domsmáilo, sem flest
eða öll genigu fólaginu í vil, þótt
íslenzk höfumdaiöggjof hafd
þá verið og sé enn með öllu ó-
viðunandi, þannig að lítter til
sóma. Kom þá til kasta dóm-
stóia að skipa mállum irneð rétt-
læti, þogar lagaálkvæðd voru
óskýr eða lagastaði þraut. Af
þeim máluim, sem félagið höfð-
aði bar hæst mál félagsdins á
hendur varnarldðiinu á Kefla-
víkuirflugvellii, em lyktir þess
méls urðu tii mikiis vegsauka
fyrir félagið og fonmamn þess á
erlendum vettvangi.
Nú þegar röskir tveir áratug-
ir eru liðnir firá stofmun STEFs
er viðhorf manna hér á landi
til höfuindaréttar og anmarraat-
vinnuréttinda lástamanma ailt
anmað en áður var, þótt enm
sikoirti rrrjög á, að nægur sbiln-
ingur sé fyrir honidi í þeirn efin-
um. Ofilof væri að segja, að
það sem áunnizt hefur á þess-
um vettvangi sé allt verk Jóns
Leifs, Hitt er sannmæli, að þar
á hann stærri hlut að og hefur
unnið meira og betur að fram-
gangi mála en nokkur annar
einstakur maður.
Er Jón Leifs hefur nú safnazt
til feðra sinha fylgir honum
virðing og þakkllæti félags-
manna og rétthafa í STEFi
fyrir unmin afrek og eftirlifandi
ei'gdnkonu, dótbur hans og umg-
uim syni eru sendair hiýjar sam-
úðarkveðjuir.
Sígurður Reynir Pétursson.
Vinanþel Jóns tiS. mín og fram-
koma gervöil var aliajafhe sem
ættá hann í mér hivieirt bein, og t
var ég þar aðeins einn aÆ mörg-
um. Af innsitu þönf var honum
edgdnilegt að bena menn flyrir
brjósti, og er einstaikidngwm
sleppti, þá lamddð og þjóðdna í
heiid, — Síðasita saimvimna okk-
ar einkenndd hamn öðru JBrem-
ur.
Uom þátt hains í stofnun og
rekstrd STBFs mumu að sjáif-
sögðu aðrir fjaiia; um þá hiuiti
flesta er imér ókummugt nema
h'tiiiega af orðsiporia. En fyrir
tveim áruim þótti honum nokkru
skipta að ég ycði sér samiferða
spölkom. ¦ — Réttlætiskennd
Jóns Leitfs var þann veg fairdð,
að hann þoirid iiia að vena af-
sbiiptur, eða sæi hann aðra sæta
sömu meðferð, að sdtja aðglarða-
laus. Nú er það svo um lögrótt
listamannia tái verka sinna og
afurða, er þau kumna að kasta
af sér, að hann enn sem komdð
er, jafnvel meðal gaimalgróimna
meniningariþjióða er svo tak-
mainkaðuir, að í rtaun og veru er
um algert róttiej'si að ræða: eft-
ir að höfumriur hefur fúnað í
moldu fáeina áratugi er hafður
á ræninigjaháttur: eignin gerð
upptæk tii aMsherjairoýtingar
athaflnamanina skaðabótalaust.
Innan STEF-samitakanna hafði
og hefur fiökkur álhugamanna
með Fraikka í fairairibroddi á
prjónumum stotnium allþjóða-
deiidar retthafa, óháða útgef-
enduim, sem anmars ráða þar
mestu, Boðað var til stofnfumd-
ar, en er á hólmdnn kom reynd-
ist örðugt 'um vik. Af formönm-
um þjóðlegra félaigsdeidda viirtist
Jón Leifs hafia verið einn aif flá-
um, ef ekki hinn eini, semekki
bnást. Að minnsta kosti stóð
hinn failmd fiölagi vor þar eins
framarlega í fylkiingu og frekast
vanð komdzt, vígreifur, sedn-
þneytfcur, sigurviss jatovel í s!l-
genri tvisýnu; að gefa fra sér
kom aidmei til mála undir nein-
urni krimigumstæðuim. Varla
mundd hann samiméia mér um
það, að gott sé slíkuim að ganga tii
hvílu — en efitirsjádn því meiri.
Bandalag íslenizkra lista-
miamna átti í Jóni Leifs sannan
hedðurstforseta í fortíð og fram-
táð, og biðjuim vér hamn öHlmeð
tölu að vel ummu verki vei fara,
en ástvinum hans hanmi sillegn-
um halds og tnausts í mdnnJng-
unni uim mætan dreng.
Gunnar Gimnarss<m,
heiðursforseti B.Í.L.
Tónskáldið okkar Islendimga,
Jón Leifs, lézt á Lamdspítalan-
um þann 30. júlí síðast liðinn
eftir þunga siúkdómsiegu, og
venður útför hans gerð í dag.
Jón var skólapilitur í fjórða
bekk Menintaskóians þegar hann
ákvað að genast tónsiiáld og
siiglir tii náms sautján vetra
gamail. Þessd tóniistarásitríða
var þeim mum undarflegri þar
sem rnenningarlff Beykjaiviíkur
var einkar fábrotið á uppvaxt-
anáiwn Jóns; tóniisitainmenntun
og iistþekkimg hams ekki uppá
marga fiska. Honum segdst svo
sjálfuim firá: ,,Ég kynmtist engri
hljómsveit, engri evrópskri
mynri- né byggingaiitist. Bina
reynslia mín af listinnd var ó-
fuilnægjandi píanóieikur . . ."
Og átakanleg er lýsingin á fyrstu
kynnum hans af hdmni háiþró-
uðu tónlisitarmenmdmgu Evrópu:
„Ámóta tátonænt var fyrir mig
að hlýða á sinifóniuhljómsveit í
fyrsta simn, leikdm var Fést-sdn-
fóndan efltir Iiszt. Mér fammst ég
geta kasibað mér ndður og brðp-
að af undnun".
Þainnig mun fileiri tónldstar-
mönnum okkar hafla farið, en
vdðbrögð Jións voru ódík aiiTa
hinna. Það ldtia vegarnesti sem
tóniiistarmenn fórumeðaðhedm-
an var útvötnuð þýzk rómanibík,
komh: tíl okkar í gegnum Dan-
.íóii Leifs, tónskáld
miöiku. Tónsikéld héðan báru
hannar menjar alla ævi nema
Jón. Honum einum tókst að
hrdsta hamimn af sér.
Sú sigunglaða kynslóð tónldst-
anmanna sem sigldd utan á ár-
unum um og efitir heiimisstyrjöid-
ina fynri fylllttist eðliiiegri aðdá-
um á hinmii miklu, rótgrónu tón-
iiistawnianmingu Evrópu ogverk-
um „gömilu meistainanma" svo-
nefndu; þ.e.aÆ. veiikum róman-
tískra og klassískra tónskálda
auk nokkurna barobkmamna
sem fengu að filjóta með. Hinir
upprennaindlj ísliemBku, tóniistaa:-
menn áliitu það köllun si'na i
Mfiinu að kynma og fiytja lönd-
um sínuim verk þessara „gömllu^
meistaina", og ef menn fengust
við tónsmíðar á annað borð þá
áliitu menn æðstu fiuilkomnun
fóigna í því, að líkjast „^jmiu
meistuiiunum" sem mest. Þessi
eimfaldd, gnumni og bartnaiegi
skdlndmgur á hiuitverki hims skap-
andi listamamms gat af sér nokk-
ur þýðteg einsönigs- og karia-
kónslög þegar bezt lét, sólvenmd
blóm sem vonu eins eðlldsólík
íslenzibuim melgnasskúf og hugs-
azt gat.
Jlón einn skiidi betur og fór
aðra leið. Hann geröi sér grein
fyiir því, að engjin þjóð getur
lifað af innifliuttri menndngu,
hversu góð sem hún kann að
vera. Hamn hafði meiri metnað
en aðnir fyrir hönd þjóðar sdnn-
ar og setti sér það stoita og
kanimannlega takimaink að skapa
alíslemzkan tóniistarsitíl, ísleneka
tónlist háða sínum eigin iög-
máium með sín eigim sórkenni.
Þessi tónlíst skyldi vera fram-
lag Islands til menningar heims-
ins. Á þennan háitt var Jón þjóð-
legur og allþjóðleguir í senn.
Leið Jóns að takmark-
inu lá gegnum íslenEk
þjóðlög; og átti hann flestum
mönnum drýgri þátt í að benda
þjóð sinni á þann diýrtmæta
fiársjóð sem hún á þar.
Bbki get ég dærnt um hvensu
miikilum listrænum ánangri Jón
náði í stanfii sínu, ednfaldiega
vegna þess að ég sem aðrir
þekkd aðeims brot af verkum
hans. Engimn brautryðjamdi á
sviði listar samtimia Jóni er jafh
óþeibbtur þjóð sdnnii og hann.
Hvenndig væri unnt að daama
Binar Benedikitsson, Stedn eða
Jóbannes úr Kötilum af hálfri
lióðabók, Halldór Laxness eða
Þórberg af ednu ritverki, Kjarv-
al eða Ásmundaf einmi sýndngu
bogasaisstBarðar?
Jón var hönkuduglegur starfs-
maður og samdi mikið. Ég hef
þann órökstudda grun að hon-
um hafii veortð nokkuð mdslagð-
ar hendur, sem ttfibt er um af-
kastamiikla menn, Bn aldrei hef
ég heyrt venk eftir Jón sem
ebtai var gjönóiMlbt ollum öðr-
um, aðeins þurfti að hiusta á
nokkra hljóma og þá vissimað-
ur að verbið gat ekki verið etfitir
neimn annan en Jón Leifs. Svo
sterkur og persónulegur varstíll
hans. Ég þekkd ednndg nobkur
venk efitdr Jón, sem að minum
dófmd eru það bezta sem gert
hefur verdð á sviði tóBsköpunar
á svdðd tónsköpumar á Is-
lamdi ajm.k. á ryrrd Muta 20.
aldar.
Jón var einnig brauibryðjandi í
mannréttíndabarábbu lista-
manna. Meðan aorir reyndu að
ikoma sér í mjúkinm hjá vaid-
höfum og ráðamönnutm þá barð-
ist hann fyrir þvi að £á vdður-
kennd réttimdi Hstamömnum til
handa. Hahn vrldi ekki að lista-
menn þynfitu að sníkja styrki né
ölmusur, heldur viidi fá vdrtan
og viðurkennrian eignarrétt
iisitamanna á eigin hugverkum
og sbapa þeim réttlátar tekjur
af þeiim. Með því edna rnóti
gætu ldstamenn verið sj'álfstæð-
ir og óháðir í þjóðfélagi sem
hefur gnóða að markmiði en
ekfci menningu. Barátta Jóns
var erfið vegna skilinínigsieyisis,
ekki hvað sízt listamanna sjálfra,
en í þessu sitarfi var hann
margra manna mafci, og verður
það seint fullþakkao.
Jón var sérstædur persónu-
lei'bi. Ég heyrði oft sagt að hann
væri erfiður í lund og ekki sam-
starfsfus. Það var ofur eðiilegt
að Jón félli iila inn í samfélag
sem hefur ótvíraaða biflhneigingu
til aö hossa meðalmennsku og
teitar eftir þægindum, en laatur
sig mdnna varða hugsjiónir, vilja,
gebu og árangur. Jón var manna
afdráttarlausastuir í skoðunum
og hlaut það að koma við kaun-
in hjá ýmsum.
Mér finnst þessar línur Ein-
ars Beneddbtssonar ed'ga vel við
Jón:
Hann nam af sér sjálfum og
Iaut sínum lögum,
i ljóðheimi minum
þar var hann sjóli.
Hami knúði sinn strengr
undir sterkum brðgum;
storskorna f jallauðnin
hún var hans skóli.
Hans villirödð brauzt til valda
í hæðum,
en vék sér hjá söngvanna
sköruðu glæðum.
Jón Leitfs er horfdnn af sjón-
arsviðinu. Minming hans lifir í
veríkum þeim sem hann lasibur
efibir sig. Þau verk verður að
filytja sem fyrst, svo þjóðdini fai
að kynnast því sem Jón Ledfis
gaf henni. Þannig hlúum við
bezt að minraingu hans ogand-
legri reisn okfcar sjálfta.
Að lokum vdldi ég votta að-
stanrienduim Jóns Ledfis og ftoú
Þorbjörgu saxriúð miha.
Atli Heimir Svemsson.
Michael Hassing
F. 29. 9 1907 — D. 27. 7 1968
Minningarorð
Það taldist tál stórtáðinda hér
í Beybhólasivieit, þegar það
spurðist að komdnn væri dansk-
ur maöur firá Kaupmannahöfn
og ætflaði að fara að búa uppí
sveit. Þebba var vordð 1939. Þá
komu þau Michael Hassing og
Guðbjörg Jónsdóbtir finá Kaimibi
með bvö ung börn, ráðdn í að
stotfna til búskapar í svedt.
Þau fóru að búa í Berufdrði
vorið 1940 og biuggu þar í 21
ár. Þar fædriust þedm önnur bvö
bönn. Berufjörður er mdðdepill
sveitardnnar og fiundarstaður. Af
því leiddi að bónddnn hlanit fyrr
og meir en ella að verða í snert-
ingu og kynnum vdð sveitung-
ana og þá hvað helzt á sviðd
félagslífsAns.
Þegar Michael kom til Is-
lands var hann maður fuilmót-
aður, h'fsreyndur borgarbúi, á
filesta viisu dæmigerður Dani, ör
í lund, gtaðbedttur, kvikur og
hvetjandd, tók öiliium með ör-
læti og einstabri vinsemd.
Öþanft er að hafa þar um
mörg orð, hvílíbt átak það hefir
verið að ná valdi á ölilum þeim
nýju vdðfangsefinum sem að
hönrium bar. En það tókst og
margt ágaaba vel. Segir mér svo
hugur um — og þess þóbbist ég
sjá glögg dærni — að honum
hafi tekizt sérstablega vel að
umganigast skepnurnar, skilja
þær og láta þasr skiflja sdg og
fara að vdlja sínum, Lengst af í
búskap sinum hafði Michael
með höndum erfitt, tímafrekt og
á stundum vanþakfcláibt auka-
starf sem vsr viðhaM og varaia
masðiveikigirðingar. En fyrir >
bragðið tengridst hamn lamdiniu
nánairi bönduim og laarðd bebur á
það.
Eftir því sem árin ldðu, þá
saimibengdisf hann medr' hlutverki
og hugsunaxihætti bónrians og
varð alveg ednn af oss. Þó sam-
lagaðdst hann aldred tvennu.
Annarsvegar þjóðarfþrótt okfcar
íslenzkra bænda, barlóminum.
Hinsivegar léttúð okkar og virð-
ingarleysi fyrir landarniarkjum,
þegar bedtarfénaður á í hllut.
Bn svo drð að þáttaskilurn.
Hreysbin þvarr og þrekið fór að
láta sig. Börndn fesbu öii sjónir
á fjarlægum marbmdðum, svo
glöggt var að þau höfðu ekki
hug á föðurledfðinni. Nið-
urskurður á öliu sauðfé lagðdst
á edna sveif með öðrum a,tvik-
um, svo sú áfcvörðun var tefcin
að selja og fara. Nú myndi
margur halda að þessi úttendi
borgarbúi hefði orðið ailshugar
feginn að losna,
En hér kemur að fegursta og
lærdómsrika kaflanum í ævi-
sögu Michaels. Hann hafði tek-
ið slíku ástfóstri , við Beru-
fiörð og sfcotið svo sterkum
rótutm i íslenzka mold, að þau
bönd urðu ekki slitin nema með
ærnumn og langvinnum sárs-
auka.
Skilnaðurinn við þennan un-
aðsreit og ævivé orkaði á hann
með öllu því afili sem ört skap
og heitar tilfinnmgar áttu til að
Framhald á 7. siðu.