Þjóðviljinn - 07.08.1968, Page 5

Múðvítkiud&'guír 7. ágaisit 1968 — ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA ^
Jón Leifs tónskáld
Með tanstólðimi Jöni Leifs
er táiL inaLdiar genginin um aJdfur
ínam maduir stór í brobi, meö
edndæimiuim afhafriasamur, mað-
w sesm að sópaðd oig um miun-
aði ibiwar sem hanin fór og við
Jwað sem hann fiékksit Umi aild-
ur fraim að vísiu: fáir munu svo
gjliögglir að bair heifðu ékbi a£
úiiiti að dæiiu áætiað aidur
hans nær sex tugiuim en sjö.
SjáMiur mun hann hafa gengið
þess dulinn að dagar hans væru
taldiir, annaris hefði hann miaum-
ast látið teiikna handa sér hús
eigi aáls fyrir iöngu, enda þótt
fueikari framkivæmdum væri á
fresit sikotið er hann kenndii sér
mieins, sam hann þó ekki tók
mjög alvarliegia, að minnsta kosti
ekiki í fyrsitu, en sem idilu hedlli
reið þesisum framúrisikamndii fé-
laiga vorum að fuHlu,
Bandalag ísilen»kiia listamainna
stendur uppi með óibætta þakk-
arskuild við börur Jóns Leifs
faílliins, en eiinnig utan þess, og
jafnved landstoina, mun ódmn-
heimitanleg inneign hains ósimá.
Að Banddlaainu átti Jón Leáfs
upptökin, og svo sem hoinis var
von og visa fylgdi hann þeirri
hugarsýn sámnii úr giarði með
oddd og egg. Þtað gEeti verið upp
á dag 40 ár sáðan fundiuim okk-
ar bar siaiman fynsita simnii: Sum-
arið 1928 gerðli hamn sér ferð
frá Berlín til Norður-Sjálands
gagngert þeinra erinda, að fteila
mér flormennskuna í hinu hug-
myndaða bandailaigi sínu. Færð-
isit ég undan á þeim forsendum,
að heimiMsfiang sílílkra samitaka
og þá um leið formanns þeirra
yrði að vena á Isilandá heima.
En Jón Leifls var löngum mað-
ur fýlginn sór: hann muindi
ekki gangast fyrir sitofnun
bandallagsdins öðrum bosti, lét
háinu mig vita. Þegar hann
tovadtíd hafði honum tehisrt; að
telja mianni sér tíu áirum eldri
ki memoriam
hughvarf: heilmdMsifiang banda-
lagsdins skyidii verða Reykjaivik,
enda þótt aif þriggja manna
stjóm formaðuirinn sæti útá í
Danmörfku, rátardinin í Þýzka-
landi, — edmi hedmamaður
stjómaininnar var fjalHLagarpur-
inn Guðmundur flrá Miödal, en
hamn fór sem kuwnugit er fyrst-
ur otkkar.
Þegar til kom haimtaði fjar-
býlliið raunar ekki fraimkvæmd-
um; hvonuiglur okikar Jóns var
penmalaitur. Áðuir varðd var
BandalLag felenzkra listamanna
viðuikennt sem jafmgildur aðili
nornænu rúthöfundasamtakanna
og deild í Aiþjóða PBN. Þess
vairð ektoi langt að bíða, að við
heföum menin að heiman sem
boðsigesti á meiriháttar samnor-
rænuim háitiíðamóituim, fyrsta þá
Halildór Laxniess og Þórberg
Þórðarson. Á forruu plagigi eru
stafinenduir og meðstoflnendur
taildiir með nöfnum 46, en þar
muin miáluim blamdiað; ástæðan
fyrir því líklega óskhyggja. Rétta
talan mun vera öðru hivoru
megiin við fjörutíu, og fuMur
fjói'ðuiniguir þeirra enimþá ofan
foddar, auk fyrsta lögmairans fé-
laglsins, Stefáns Jóh. Stefönsson-
ar.
Banidalag ísdonzkra listamanna
er að því er óg bezt veit ei-nstakt
í siinini röð. Að stjórma því er
enginn hæigðamleilkur. Ég hafði
sagt Jónii, að óg við fyrsita gefið
tækifæri mundi sjá um, að for-
maðuir þess sæti heiima, og það
stóð ég við. Hve oilt hann hef-
ur endurroist bamidatagið eða þó
vaikið af diróma hef óg ekki á
tafateimiuim. En haran. var óbreyt-
andii í því sem öðru. Makráð-
um formairmii lientaði . ved að
hafa slíkam rirfcana — nema þá
örsjaMan að í odda skarst. Sátt-
fúsard mainn og sáttlreiilli hef ég
raunar eiklkd fyrdr hiitrt, enda öðl-
iirgur að upppuwa og eðlisfari.
Kveðja frá STEfí
Msð tóinsikállKM'nu Jórai Leifis
er flailldnn, í valinm aðalhvaita-
maður að stofinun STEFs, Sam-
baimds tónsfcálda og aiigenda
flurtniingisa'óttar, flarstjórd þessflrá
upphafi og fonmaður lengst af.
Undiir Idk síðustu hoimsstyrj-
aldar, er Jóin Leifs flLuttist al-
korninn heiim til íslands efitir
áratuga dvöl erlendis, hófst
hann þegiar hamda um undiir-
búniing að stofmum fólaigsins til
hagsmunagaszlu fyrir tómhöf-
umda.
Höfundaréttur var þá lífrt í
heiðri hafður hér á tandli, þann-
ig að stappaðd nærri algeru rótrt-
leysi höfunda. Á þeirri tíð þótti
það sjálfsagðast allira hlluta að
taka verk höflunda til fllutnings
án þeirra leyflis, hvað þá held-
ur, að menin létu sér til huigar
koma að bjóða fram eða greiða
höfundalaun fyrir aifinot þeirra.
Til Idðis við Jón komu nú ÖM
helztu tónsikáld landsdns svo og
erfingjar látinna tónskáida og
stoflnuðu þessir aðiiar STEF í
ársibyrjum 1948, en megintilLgiang-
ur félagsdns var að gæta haigs-
muna tónstoálda og annarra edg-
enda flutndogsréttar í hvívetna.
Segja mó, að með stofinun
STEFs hafi verið brotið blað i
félagsmálasögu ísfenkkra tón-
skálda og reyndar einniig ann-
arra höflunda, þvi nú fynst ‘var
hafizt handa um stoipuilagða
baráttu fyrir viðurkénniinigu á
rétti höfundamna til réttlátrar
uimbunar fyrir störf sín.
Baráttan fyrir viðurkenniingu
höfundaréttarins var í upphafi
eindæma hörð og óvægi n og var
Jón Leifs þá jafnan í fárar-
broddi a£ hálfú tóostoálda, bæði
til sóknar og varnar. Hann var
að eðlisfard sókndjainfiur og vig-
neifur baráittumaður og undi sér
vell í orrahríðiiinni, þótt oft væri
hart að honuim og fédaginu sótt.
Til marks uim höiiku barátt-
ummar á þeim áruim mó gota
þess, að STEF þurflti að höfða
flleiri tugi dlóansmáta, sem fllest
eða öll gengu fólaginu í vjll, þótt
ísiletnzk höflundalöggjöf halfi
þá verið og só onn með ölhi ó-
viðumandi, þannig að lítt er til
sóma. Kom þá til kasta dóm-
stóia að stoipa máilum með íótt-
læti, þogar lagaálkvæðd voru
óskýr eða lagiasfcaðd þraut. Af
þedm málum, sem félagið höfð-
aði bar hæst mál félagsdms ó
hendur varnariiðdnu á KefJba-
víkurlllugveillii, en lytobir þess
móls urðu tii miikiis vegsauika
fyrir l’élagið og formann þass á
erlenidium vettvangi.
Nú þagar röskir tveir áraitug-
ir eru liðnár flrá stofnun STEFs
er viðhorf manna hér á landi
til höfiuindaróttar og annarra at-
vinnuróttinda ldsitaimanna aiLLt
annað en áður var, þótt enn
stoorti mjög ó, að nægur sidln-
imgiur sé fyrir honidii í þeim efin-
um. Qfilof væri að segja, að
það sem áunnizt hefur á þess-
um vettvangi sé aillt veiik Jóns
Laifs. Hitt er sannmæli, að þar
á hann siærri hlut að og hefur
unnið meira og betur að fram-
gan,gi mála en nokkur annar
einstakur maður.
Er Jón Ledfs hefiur nú safnazt
til feðra sinna fylgir honum
virðing og þakklœti fólags-
manna og rétthafa í STEFi
fyrir unniin afrek og eftirlifamdi
eiginkonu, dótitur hans og umg-
urn siynd eru sendar hlýjar sam-
úðarkveðjur.
Sigurður Reynir Pétursson.
VinairtþejL Jóns tál mfai og fram-
koma gervöll var aUajafna sem
ætti hairm í mér hverrt bein, og t
var ég þar aðeins einn af möirg-
um. Af imnsitu þörf var honum
ediginilegit að bera menn flyrir
brjósti, og er einstakjlinguim.
sleppti, þá landiið og þjóðina í
heild. — Síðasta sainwdnna. okk-
ar einfcanndd hann öðru firem-
ur.
Um þórtt hans í stofnun og
rekstrd STEFs rnunu að sjólf-
sögðu aörir fljalUa; um þá hiLurti
filesta er mór ótounnugit nema
líti'Uega af oi’ðspora. Bn fyri r
tvaim áruim þótti honum nokkiru
skipta aö óg ynði sér siamferða
spölkonn. • — Rél-tlæflisikennd
Jóns Leiifis var þann veg fianið,
aö liann þoidii iilila að vera af-
skiptur, eða sasd hann aðra sœrta
sömu meðfierð, að sitja aðtgerða-
laus. Nú er það sivo um lögrétt
lislamiaininia til vertoa sinna og
afurða, er þau kunna að kasrta
af sór, að hanin enn sem komiið
er, jaflnvel meðal gaimailgróánna
menininigaLiþjóða er svo tak-
markiaður, að í rauin og veru er
um algert rétrtleysi að ræða: efit-
ir að höfiuindur hefur fúnað i
moldu fáeina áratuigi er hafður
á ræninigjaháttur: eiigndn gerð
upptasto til ailllsihorjanniýtingar
athaflnamanina sikaðabótalauisit.
Innian STBF-saimitakanna hafði
og hefur flloikkur álhugamanna
með Fnaíktoa í fainairbroddi á
prjónunum stoflnun alíþjóða-
dei'ldar rðtthafa, óháða útgef-
enduim, sem anna.rs ráða þar
mestu. Boðað va,r fli'l stofnfluind-
ar, en er á hólmiinn k»m reynd-
ist örðu'gt um vik. Af formönn-
um þjóðlegra flóLag.sdeilda viirtd.srt
Jón Loifs haifla verið ein,n aif flá-
um, ef ekki hinn einrt, semekki
brást. Að roiinnsta kosti stóð
hinin flál'linii féllaigi vor þar eins
fraimarlega í fylkingu og fnakast
vatð komiizt, vígreifiur, sein-
þneyttur, siigurviisis jafinivel í aíl-
gerri tvísýnu; að gefa flná sór
kom aildrei til mála undir nein-
um kirinigumstajðum. Varla
mundi hann saimmiála mér um
það, að gott sé sMtouim að ganga til
hvíikx — en aDUrsjáiin því meiiri.
Bandailag ísilenzikira lista-
mianna átti í Jóni Leifs sannan
heiðuirsforseta í fortíð og fi-am-
táð, og biðjum vér hann öll með
tölu að vel wrniu vci-fci vel fara,
en ástvinum hans hairmi sdleign-
um hálds og trausfls 1 minning-
unni um mœtan direng.
Gunnar Gunnarsson,
heiðursforseti B.Í.L.
Tónsfcáldið okkar íslendiinga,
Jón Ledfs, lézt á Landspítailan-
um þann 30. júlí sdðasrt liðinm
eftir þuinga sjúkdómslegu, og
verður útför hans geirð í dag.
Jón va>r sfcólapiLitur í fjórða
bekk Mennitaskótans þegar haon
ékvað að genast tóns'káld og
siglir ti'l náms saurtján veti-a
gamall. Þessi tónilisrtarásitríða
var þeim mum undariegri þar
sem menmiingarlíf Reykjavíkur
var ein'kar fábrotið á uppvaxt-
aranim Jóns; tóniLisrtairtmenntun
og listþekikiing hans ekki uppá
marga fliska. Honum segist svo
sjálfiuim firá: ,,Ég kynmtist engri
hljómsvoirt, ongri evrópskri
mynd- né byggiimgarttist. Bima
reynsla mín af listiomd var ó-
fuililmægjamdi píamóloikuir . . .“
Og átakamleg er lýsimgim á fyrsitu
kynmuim hans af hiiinind héþró-
uðu tómLiistaiiimenmiimgu Evrópu:
„Ámóta táOsnmæmt var fyrir mig
að hlýða á sinifióníutoljómsveit i
fyrsta sinm, leifaiin var Fást-sdn-
fóntan eflbir Iiszt. Mór flammsit ég
geta kasitað mér ndður og hróp-
að af umdiiun“.
Þammiig mum flleiri tónlíisrtar-
mönmu'm ókkar hafla farið, en
viðbrögð Jóns voru ólík allra
hinma. Það litla vegarnesti sem
tónlListarmenm fómmieðaðheim-
am var útvötauð þýzk rómamrtfk,
koiráim tiL ofcfcar í gegnium Dam-
Jón Leifs,
mörku. Tónskáld héðan báru
hennar menjar allLa ævi nema
Jón. Homum einum tókst að
hrista hamimm af sér.
Sú si'gurglaða'kynslóð tónllást-
armanna sem sigldd urtam á ór-
unum um og afitir hÐÍimisiS'tyrjöid -
ima fyrri fylilrtist eðliilegri aðdá-
um á himmi mitolu, rótgrónu tón-
Hlistarmianiningiu Evrópu ogveito-
um „gömilu meistairainma" svo-
nefndu; þ.e.a.s. vertouim róman-
tískra og Massískra tónskáLda
auto nokkurra baixtokmanma
sem fengu að filjóta með. Hinir
upprennaindj islenzku tónListair-
mienm áilita þaö kölLum sína í
ldfiinu að kynma og fllytja lönd-
umi sínuim veito þessara „gömllu
meisrtara", og ef menm. fenigust
við tónsmíðar á ainmaö borð þá
álirtu menm jeðstu íuillikommum
íóligna í því, að lí'kjast „gömLu
meistua.iumum“ sem mesit. Þessi
ein.flaldi, grumin.i og baimalegi
skáLmiimgur á hLurtveriki hi'ns skap-
andi lisrtaimainms gait af sérnoklk-
ur þýðiieg eimsömigs- og karla-
kórslög þegar bezt lót, sólvermd
blóm sem voru eims eðldsólík
ísLenztouim meiLgrasstoúf og huigs-
azt gat.
Jióin einm sk'iLdi betur og fór
aðra leið. Hamm gerði sér grein
fyrir því, að engiiin þjóð getur
l'ifað af inmflkirttri menmiimigiu,
hvensu göð sem húm kamm að
vera. Hamm hafði meiri metmað
en aðrtr fyrir hönd þjóðarsinm-
ar og setrti sór það stoLta og
kariimammLega tafcmark að skapa
alísiemzkan tónListarsrtíL, ísLenzka
tónLisrt háða sínum eigim lög-
máflum með sín ei.gin sórkenmi.
Þessi tónlist skyldi vera fram-
lag íslands til menmingar heims-
ins. Á þenmam hártt var Jón þjóð-
legur og afllþjóðflegur í senm.
Leið Jóns að takimark-
imiu lá gognum ísleneto
þjóðlög, og átrti hamm fllestum
mönmum drýgri þártt í að benda
þjóð sinmi á þamm d.ýnmærta
fjórsjóð sem húm á þar.
Eikki gert ég dæmt um hversu
miitolum listrænum árangri Jón
náði í starfii sínu, eimfaLdflega
vegna þess að ég sem eðrir
þekikd aðeirns brot af veitoum
hans. Enginm braurtryðjamdd á
sviðii Msrtar saimrtíima Jóni er jafin
óþetókbur þjóð simmii og hamn.
Hverndg væri ummit að dæma
Einar Banedikrtssom, Stein eða
Jóhannes úr Köbluim af háflfii
ljóðabók, Haflildór Laxmass eða
Þórberg af eimu rirtverki, Kjarv-
al eða Ásmuind af eimmi sýmingu
bogasailssrtærðar?
Jón var hörkudugilegur srtairfs-
maður og samdi miltóið. Ég hef
þann óröksrtudda grum að hom-
um haifii varið notokuð misLagð-
tónskáld
ar henduir, sem títt er um af-
kasrtamiikla menm. Bn aldrei hef
ég heyrt verto efrtir Jón sem
ektói var gjörólítot öllum öðr-
urn, aðeins þurfiti að hlusta á
noktora hLjóma og þá vissi mað-
ur að verkið gait ekki verið efitir
neimm amman en Jón Ledfs. Svo
stertour og persónulegur varstíll
hans. Ég þekkd edmmig notokur
verk efifcir Jón, sem að mánum
dómd eru það bezta sem gert
hefiur verið á svrtði tónsköpunar
á sviði tómsköpumar á Is-
Landi a.m,k. á fyrri hflurta 20.
aldar.
Jón var eimmig brautryðj andi í
manmrétrtimdabaráttu lista-
manma. Meðam aðrir reymdu að
ikoma sér í mjúkimn hjá vaLd-
hiöfium og rádaimönnum þá bard-
ist hanm fiyrir þvi að fiá viður-
kenmd réttimdi listamönmrm til
handa. Hann vildi etoki að lista-
menn þynfibu að smíkja stynki né
ölmusur, heldur vi'ldi fiá virtan
og vdðuatoenindan edgnarrétt
iistamamna á eigin hugverkum
og skapa þeim réttlátar tetojur
af þeiim. Með því edna móti
gætu ldstamienn verið sj'álfisrtæð-
ir og óháðdr í þjóðfélagi sem
hefur gróða að markmiðd en
ekki menningu. Barátta Jóns
var erfið vegna skdlmimigsíleyisis,
ekiki hvað sizt listamanna sjálfira,
em í þessu staifii var hann
margra mamma maki, og verður
það seimit fiulL'þa'kkað.
Jón var sérstæður persónu-
lei'tói. Ég heyrði ofit sagt að hann
væri erfiiður í luind og etoki sam-
starfsifiús. Það var ofur eðlilegt
að Jón félli illa inn í samfélag
sem hefiur ótvíræða tiilhnedgingu
tdl að hossa meðalmemnstou og
leitar eftir þægindum, en lærtur
sig madnna varða hugsjiónir, vilja,
getu og áramgur. Jón var mamna
afdráttarlausasrtur í skoðmmm
og hlaut það að koma við kaiun-
in hjá ýmsum.
Mér finnst þessar línur Ein-
ars Beneditotssonar ei'ga vei við
Jón:
Hann nam af sér sjálfum og
laut sínum lögum,
i ljóðheimi minum
þar var hann sjóli.
Hann knúði sinn streng
undir sterkum brögum;
stórskoma fjallauðnin
hún var hans skóli.
Hans villirödd brauzt til valda
í haeðum,
en vék sér hjá söngvanna
sköruðu glæðum.
Jón Leifs er honfii'run afi sjón-
arsviðinu. Minming hans láfiir í
verfoum þedm sem bamn lætur
efibir sdig. Þau verfc verður að
filytja sem fiyrst, svo þjóðdn fiái
að kynnast því sem Jón Leifis
gaf henni. Þamnig hlúum. við
bezt að miminingu hans ogand-
legri redsn okfcar sjáifira.
Að lókum vildd ég vortta að-
standenduim Jóns Leifs og flrú
Þorlbjörgu sarnúð mína.
Atli Heimir Sveinsson.
Michael Hassing
F. 29. 9 1907 — D. 27. 7 1968
Minningarorð
Það talddsrt táfl srtórrtiðdnda hér
í Reykhólasveit, þegar það
spurðist að kominn væri dansk-
ur maður firá Kaiupmammahöfin
og ætiaðd að fara að búa uppí
svedt. Þetrta var vorið 1939. Þá
komu þau Michaél Hassdng og
Guðbjörg Jónsdóbtdr firá Kambi
með tvö ung bömn, ráðdn í að
stofna tdl búsfcapar i svedt.
Þau íóru að búa í Berufiröi
vorið 1940 og bjuiggu þar í 21
ár. Þar fæddust þeim önnur tvö
böm. Berufjörður er mdðdepiU
svei'tardnnar og fiundanstaður. Af
því leiddi að bónddnn hlaúit fyrr
og meir en ella að verða í snert-
imigiu og kynnum vdð sveibung-
ana og þá hvað helzt á sviðd
félagslífsdns.
I>eigar Michœl kom til Is-
lands var hann xnaður fiuLLmót-
aður, Mfisreyndur borgarbúi, á
filesta visu dæmigerður Dani, ör
í lund, glaðbedtbur, kvdtour og
hvetjandi, tók ölLum með ör-
læti og einstaikri vinsemd.
Óþarfft er að haifia þar um
mörg orð, hvílítot átak þaö hefir
vei’ið að ná valdii á ölilum þedm
nýju viðfangsefinum sem að
höndium bar. En það tókst og
mangt ágærta vel. Segir mér svo
huigur um — og þess þóttist ég
sjá glögg dæmd — að honum
hafi tekizt séi’staklega vel að
umganigast skepnumar, skilja
þær og láta þær skilja sdg Dg
fara að viLja sdnum. Lengst af í
búskap sdnum hafði Michaél
með höndum erfitt, tímafrekt og
á stundum vanþakfcílátt auka-
srtarfi sem var viðhald og varzila-
mæðdveikdgirðjingar. fita fiyrir
bragðið temgddst bann landdnu
nánairi bandnxm og lærðd bertur á
það.
Bfibir því sem árin liðu, þá
saimrteingdisrt hann mieir hlurtverfci
og hugsunaxhærtti bóndans og
varð aiveg ednn afi oss. Þó sam-
lagaðdst hann aldred tvennu.
Annarsvegar þjóðaxiþrótt oktoar
íslenzkra bænda, bariómdnum.
Hinsvegar léttúð otokar og virð-
ingarieysd fyrh' landamerkjuxn,
þegar beitarfénaður á í Mut.
En svo dró að þáttaskilum.
Hreystin þvanr og þrekið fór að
láta sig. Bömiin festu öll sjónir
á fjariægum markmáðum, svo
glö'gigt var að þau höfðu ekki
hug á föðurledfðiirmi. Nið-
urskurður á ölflu sauðfé lagðdst
á edna sveif méð öðrum atvik-
um, svo sú ákvörðun var tefcin
að selja og fara. Nú myindi
margur halda að þessi útlendi
borgarbúi hefði orðið ailshxxgar
feginn að losna.
Bn hér kemur að fegursta og
lærdómsrika kaflanum í ævi-
sögu Michaels. Hann hafði tek-
ið slíku ástfóstri við Beru-
fjörð og skotið svo stertoum
í’ótum i íslenzka mold, að þau
bönd urðu ekki siitin nema með
æmum og langvinnum sárs-
auka.
SkiLnaðurinn við þennan un-
aðsredt og ævivé orkaði á hann
með ölLu því afili sem ört skap
og heitar tilfinningar áttu til að
Framhald á 7. siðu.
4
1
i