Þjóðviljinn - 29.10.1969, Blaðsíða 6

0 SÍÐA — 'ÞJÓÐVILJINN — Miðvikudagur 29. októlbsr 1969.
Svar Héraðsnefndar Þingeyinga við
greinargerð Laxárvirkjunarstjórnar
Vegn-a greinargerðax írá L.ax-
áirvirkjunarstjórn, varðamdi
Gljúfurversvirkjun í Laxá, er
birtist í dagblöðunum 16. sept-
ember s.l., vill Héraðsnefnd
Þingeyinga í Laxárvirkjunar-
málum gera eftirfarandi at-
hiugasmdir:
Rangfærslur Laxár-
virkjunarstjórnar
í greinargerðinni segir, að
hún sé fram komin „vegna mót-
mæla ýmissa samtaka í Suður-
Þingeyjarsýslu gegn fyrirhue-
aðri virkjun Laxár við Brúar“.
— Strax í upphafi greinargerð-
arinnar gætir þannig rang-
færslu. Engin mótmæli hafa
komið frá nefndinni gegn tak-
markaðri virkjun Laxár, hins
vegar höfum við mótmælt bví,
að Laxárdal verði sökkt, og
verulegur hluti bergvatnsins
frá Skjálfandafljóti verði tek-
inn og því veitt norður yfir
Mývatnssveit til Laxár.
Talað er um i greinargerð-
inni, að á þessu ári hafi risið
upp „hópur manna“, til að
mótmæla þessum aðgerðum „á
þeim forsendum, að hér sé hag
300 bænda stefnt í hættu“.
Þessi „hópur manna" er m.a.
allir sýslunefndarmenn Suður-
Þingeyjarsýslu ásamt sýslu-
manni, allir fulltrúar á fundi
Búnaðarsambands Suður-Þing-
eyinga, allir stjórnarmenn í
búnaðarfélögum í viðkomandi
hreppum, allir sveitarstjórnár-
menn í fimm hreppum. allir
bændur i Laxárdal, allir bænd-
ur í veiðifélagi Laxár. flestir
bændur í Aðaldal og flest-
ir alþingiskjósendur Mývatns-
sveitar. Eru þá áðeins taldir
þeir, sem hafa látið álit sitt
í ljósi með undirskriftum eða
atkvæðagreiðsilum. Þar sem
mál þessi voru ekki kynnt af
hendi Laxárvirkjunarstjómar.
komu þau fyrst til almennrar
umræðu hér i sýslu á síðast
liðnum vetri. Mjög erfitt hefur
reynzt að fá vitneskju um fyr-
irætlanir virkjunarst.iórnar.
Hún virtist jafnvel reyna að
halda málinu leyndu. þó bað
væri bæði lagaleg og siðferðis-
leg skylda hennar að ræða bað
við alla. sem hagsmuna eiga
þar að gæta, áður en lagt væri
í mikinn kostnað við áætlana-
gerðir.
Ekki er rétt með farið, að við
höfum talið hagsmunum 300
bænda stefnt í hættu. Hið
sanna er, að við höfum bent
á, að á umræddum vatnasvæð-
um búi yfir 300 bændur, og
gætu „breytingamar haft áhrif
á hag flestra þeirra beint eða
óbeint“. eins og segir í álits-
gerð okkar til landbúnaðarráð-
herra. Þama gætir, sem víð-
ar í greinargerðinni, tilhneig-
ingar til rangfærsiu.
Staðhæfingar Laxár-
virkjunarstjórnar
Laxárvirkjunarstjóm segir,
að rannsóknir hafi farið fram
á þvi „af færustu sérfræðinp-
um, sem völ er á“. að virkiun
við Laxá sé bagkvæmari en all-
ir aðrir virkjunarmöguleikar á
Norð-Austurlandi. Þessdm full-
yrðingum mótmælum við af-
dráttarlaust. Engin rannsókn
hefur enn farið fram á virkj-
unarmöguleikum Skjálfanda-
fljóts og rannsókn við Jökulsá
á Fjöllum er ekki lokið. Loks
er sá möguleiki að virkja jarð-
gufu í Námaskarði, Reykja-
hverfi og á Þeystarreykjum. en
í Námaskarði er ein borhola
virkjuð nú þegar. Slíkur eip-
stefnuakstur í andstöðu við
hedlt hérað og alla sanna unn-
endur náttúruvemdiar getur
ekki átt rétt á sér.
Stjóm Laxárvirkjunar full-
yrðir, að jarðstífla sé öruggari
en steypt stífla, og virðist undr-
andi á því. að Þingeyingar
skuli draga þetta í efa. Virkjun-
armenn færa þó engin rök
fyrir því gagnstæða. Vita þeir
ekki, að erlendis hafa. miklu
fleiri jarðstiflur bilað en
steyptar, þótt ekki hafi kom-
ið landskjálftar til? í nýjustu
útgáfu af Encyclopædia Brit-
anica, 19. bindi, bls. 208 stend-
ur: „Stíflugarðar geta verið af
tveimur aðalgerðum, af stein-
steypu eða af jarðefnum. Hvor
leið er valin fer eftir undir-
stöðuaðstæðum og gerð fáan-
legs byggingarefnis. Þar sem
vöi er á traustu undirstöðu-
bergi á hóflegu dýpi, er stein-
steypugarður æskilegri, en
kostnaðurinn verður meiri, þar
sem mjög djúpt er á undir-
stöðu“. Þetta segir forseti Bri-
tish Institute of Civil Engin-
eers, maður með langa og fjöl-
breytta reynslu í heilu heims-
veldi.
Landskjálftahættan
Ábyrgir menn geta ekki lok-
að augunum fyrir landskjálfta-
hættunni í Þingeyjarsýslu. Lax-
árvirkjunarsvæðið er merkt í
mesta áhættuflokki á land-
skjálftakorti íslands og_ sagan
ber þvi ljóslega vitni. f land-
skjálftunum miklu 1725 mynd-
aðist sprunga á mótum Mý-
vatnssveitar og Laxárdals og
Laxá hvarf um tíma í jörð
niður. Árið 1814 var þarna
mikill laindskjálfti og aftur
1872, þegar Húsavik hrundi til
grunna utan tvö hús, en þá
myndaðist svo breið jarð-
sprunga í Húsavíkurhöfða. allt
í fjall upp, að brúa þurfti
sprunguna, til þess að hægt
væri að koma hestum yfir. Ár-
ið 1908 geysuðu landskjálftar
enn og 1934 gerði svo mikla
landskjálfta, að jörðin gekk í
bylgjum undir fótum manna.
Auk þess má benda á, að Lax-
árdalur er gömul jarðsprunga
með tveim hraunlögum og laos-
um jarðlögum á milli, sem
getur reynzt mjög torvelt að
þétta. Aðaldælingax munu því
harðlega mótmæla hvers konar
mannvirkjagerð, er stefnt-gæti
lífi og eignum sveitarbúa í
hættu.
Hve há stífla mátti koma
í Laxá samkvæmt lögum
frá 1965?
Laxárvirkjunarstjóm fullyrð-
ir, að 18-20 m há stífla í Lax-
árgljúfri muni ekki tryggja
nægilegt vatnsrennsli til virkj-
unarinnar vegna ís- og krapa-
mjmdunar í Laxárdal. Þetta er
staðhæfing. sem ekki er á rök-
um reist. Heimamenn í Laxár-
dal nákunnugir ísmyndunum
árinnar telja, að uppistöðulón
með einungis 15 m stífluhæð
mundj tryggja virkjunina gegn
ísburði. Tveggja til þriggja km
langt lón yrði þá ofan við stífl-
una, og þar sem það yrði ísi-
la.gt mestan hluta vetrar, mundi
það stöðva allt krap- og ísrek
að virkjuninni.
Hvað með aðrar truflanir
en ístruflanir í Laxá?
Við viljum benda á, að Lax-
árvirkjunarstjóm hefur litta
framtakssemi sýnt við að draga
úr rafmagnsitruflunum á vetr-
um, svo sem með því að gera
nauðsynlegar lagfæringar á
eldri stíflunni í Laxá, sem er
þannig gerð, að segja má, að
krapinu úr ánni sé beinlínis
veitt inn á vélar virkjunarinn-
ar, í stað þess að beina því
framhjá. Það sama má segja
um vatnsmi.ðlunartuminn í
Laxá II, sem aldrei hefur kom-
izt í verk að einangrn, en ís-
myndun í honum hefur valdið
rafmiagnstruflunum í Laxár-
veitu
Allar skaðabætur vantar
í útreikninga
Laxárvirkjunarstjórn viður-
kennir. að tjón muni verða í
Laxárdai af völdum Gljúfur-
versvirkjunar, og sex jarðir
muni verða óbyggilegiar. Við
teljum sönnu nær. að allaæ
jaxðir í dalnum fram í Ljóts-
staði verði óbyggilegar, alls 12
lögbýli vegna hánnar fyxirhug-
uðu 57 m háu stíflugerðar.
J afnframt þvi mundi hin fagra
og kostaríka veiðiá í dalnum
verða eyðilögð til fiskræktar.
en hún er þar um 28 km löng.
Auk þess bættist við jafnlöng
veiðiá með Kráká, ef gert yrði
fiskgengt framhjá virkjunum
í Laxárgljúfrum. Maétti ætla,
að allt þetta stóra veiðisvæði
með ákjósanleg skilyrði til lax-
veiða í Laxárdal og þó nokk-
urri í Kráká, gæti borið allt
að því 40 laxveiðistengur á dag
með góðri fiskrækt. Er auð-
sætt, bvers virði slík veiði-
hlunnindj gætu orðið. Þessa
miklu möguleika virðist Laxár-
virkjunarstjórh ekki meta að
neinu, þr.átt fyrir það. að skylt
er að meta og bæta missi á
möguleikum að fullu Laxár-
virkjunarstjóm heldur því
fram í greinargerð sinni. að
bændur í Laxárdal hafi sýnt
skilning á hinum fyrirhuguðu
virkjunarframkvæmdum. Það
er rétt, að þeir hafa ekki viljað
standa á móti takmarkaðri
virkjun með 18-20 m stíflu-
garði sem hámarkshæð. Virkj-
unarstjóm lætur þess hins veg-
ar ógetið, að Laxdælingar hafa
oftar en einu sinni mótmælt
öllum framkvæmdum, sem
ganga lengra og nú siíðast
stofnað til samtaka gegn á-
gengni virkjunarstjómar.
Mat á flóðahættu og veðr-
áttu á íslandj
f greinargerð Laxárvirkjun-
arstjórnar er því haldið fram,
að fyrirhuguð stífla í Laxá
muni minnka flóðahættu neð-
au virkjunar. Augljóst er þó,
að stórkostleg vatnsaukning við
mesta rennsli í Laxá. samhliða
flóðum framan Reykjadal,
hlýtur að stórauka flóðahættu
neðan virkjunar.
Þasr tölur. er Laxárvirki-
unarstjóm tilfærir um vatns-
borðsbreytinguna. gefa ekki
rétta mynd af því, sem getur
gerzt. Þær mælingar. er fram
hafa farið eru einungis bráða-
birgðamælingar, sem Sigurjón
Rist, vatnamælingamaður hef-
ur viðurkennt að gæfi ekki til
kynna hvað gerist við lang-
varandi vatnsaukndngu í ánni
og eftir að hraunið í kring
hefur mettazt af vatni. TJpp-
gefnar tölur eru aðeins meðal-
tal og gefa því enga mynd af
mestu flóðum í Laxá á mestu
álagstímum fyrirhugaðrar virkj-
unar.
Ennþá fráleitari em hug-
myndir Laxárvirkjunarstjórnar
um íslausa svæðið neðán virkj-
unar. Virðist stjómin ekkj vita.
að frostharðar stórhríðar geti
komið á ána ísalausa, en þá vill
oft reka í hana með hinum
verstu afleiðingum fyrir fisk-
stofninn og klaksvæðin. Gæti
þá svo farið, að Laxá sitífl-
aðist svo giörsiamlega. að hún
hlypi öll úr farvegj sínum og
legðj þykíka íshellu yfir dalinn.
í greinargerðinni er því hald-
ið fram, samkvæmf álitsgerð
hinnar svokölluðu „Laxár-
nefndar", að straumhraðinn í
ánni eftir breytinguna mundi
verða innan þeirra marka. sem
nauðsynleg eru, þar sem lax
hryngir. Er þetta ha-ft eftir
veíðimálastjóra. Hvað sem
þessum ummælum líður, er rétt
að vekja athygli á. að ekki er
minnzt á hitt, sem þó er ekki
síður mikilvægt, að vafnsdýpt-
arbreytingamar á hrygningar-
stöðvunum gætu valdið stór-
tjónj á klakinu f ánni og hef-
ur veiðimálastiórj staðfést það
í viðtali við okkuT.
Gerðardómur í Soesmálinu
í saimbaíndi vlð þetta mætti
benda á niðurstöðu nýfallins.
gerðardóms í Sogsivirkjunar-
málinu, þar sem virkjunin er
dæmd í miljóna skaðabætur
vegna tjóns á veiði, en þar seg-
ir m.a.: Reynsla er fen.gin fyr-
ir því erlendis, að rennslis-
truflanir af völdum arkuvera
valda dauða á lífverum í ám
og vötnum, bæði sem afleið-
ing af daglegum og árstíða-
bundnum sveiflum í rennsli og
við þurrkanir. Slíkar rennslis-
sveiflur og þurrkanir geta
haft áhrif til hins verra á
hrygningu og uppeldi fiska, svo
og á fiskigöngur og á veiði.
Rennslistrufianir í Sogi af völd-
um orkuveranna við Ljósafoss
og írafoss svo og undirbúning-
ur að byggingu írafossstöðvar-
innar hefur valdið truflunum á
eðlilegu klaki og uppeldi lax-
ins í Sogi svo og á vedði. Af-
leiðingin er minni laxagengd í
Sog heldur en ætla verður, ef
Sogið hefði verið óvirkjað óg
kemur hún f-ram í minni veiði
í Sogi en ella, svo og veiði-
truflunum og minni veiði í
Ölfusá“.
Þessi niðurstaða er undiirit-.-j,
uð af Gissuri Bergsteinssyni,
hæstaréttardómara, Gunnlaugi
E. Briem, ráðuneytisstjóra, dr.
Unnsteini Stefánssyni, efna-
fræðingi, Þóri Steinþórssyni,
skólastjóra og Þór Guðjóns-
syni, veiðimálastjóra.
ÁHt náttúrufræðinga
Laxárvirkjunarstjóm telur,
að lónið í Laxárgljúfiri muni
geymia hita frá sumrinu fram
á bafust til hagsbófa fyrir fisk-
ræktina í ánni. En það er eikki
h-aust- og vetrarhitinn, sem
sikiptir hér m'áli. Athyglisverð-
ari er sú staðreynd, að lónið
hlýtur að geyma kulda frá
vetrinum firam á sumar, svo
að laxagöngum gæfi seinkað að
miklum mun til stór tjóns fyr-
ir veiðiréttareigendur, en vöxt-
ur alls fisks í ánni yrði þeim
mun hægari yfir sumarið, sem
hitastigið er lægra. Helgi Hall-
grímsson og fleiri náttúrufræð-
ingar hafa bent á. að við rotn-
un slýs. jurtagróðurs og gróð-
urmolda-r af mörgum ferkíló-
metrum algróins lands, geti
myndazt mikil eiturefni í lón-
inu með stórhættulegum og ó-
fyrirsjáanlegum afleiðingum
fyrir allt dýralíf í ánni, allt
til sfjávar.
Mývatn og Kráká — Suðurá,
Svartá og Svartárvatn
Laxárvirkjunarstjórn heldur
því fram, að hin svokallaða
Suðurárveita sé sk-aðlaus fyrir
Mývatnssveit, jafnvel að hún
verði tjl bóta. Mývetningar eru
á annarri skoðun, og má þar
vitna til skjalfestra mótmæla
þeirra, sem send hafa verið al-
þingismönnum kjördæmisins.
Einnig má vitna til álitsgerðar
stjómiar Búnaðarfélaigs fs-
lands, en þar segir, að 18 lög-
býli munj vera í hasttu, ef af
þessum vatnsflutningum verði.
Að okkar dómi verður vart bú-
ið á flestum þessara býla, eft-
ir vatnsflutningana.
Verkfræðingur Laxárvirkjun-
arstjórnar í þessu máli (Si.g.
Th.) var þráspurðu-r að því,
hvernig hugsað væri að hemja
þett-a aukna vatn í farveginum,
en hann neit-aði að gefa nokkr-
ar upplýsinvar þar að lútandi
og sarði það ekki koma nefnd-
inni við.
Þarna er um að ræða allt að
10 km leið um marflatt land,
hallinn ca. 30 - 40 cm pr. km,
og farvegur Krákár jafnan
bakkafullur við eðlilegt rennsl-
ismiagn. Laxárvirk.junarstjóm
segir, að þama sé aðeinsspum-
ing um kostnað. En hvers
vegna má ekki skýra frá því.
hvemi-g þessi vatnsflutningtir
um láelendið er fyrirhugaður?
Botn árinnar er víðast hvar
hærri en landið í kring, þeg-
ar blábakkanum sleppir, enda
flæðir áin yfir allt þetta land
á vetrum og myndar 1-3 m
þykkt íslag yíir allt sléttlendið
Getux þá hver og einn gprt sér
í hugarlund hvað sú íshella
yrði umfangsmikil, eftir „að
vatnsmagn Svartár og Suður-
ár yrði komið til viðbótar.
Virkjunarstjórn talar nú um
16 rúmmetra viðauka vatns, og
er það ekki lítið vatnsmaign, en
í viðtali við Sigurð Thorodd-
sen sl. vetur, taldi hann nauð-
synlegt að fá 23 rúmme-tra til
að fullnýta virkjun við Brúar.
Þegar þess er gætt, að skurð-
inum úr Suðurá í Svartárvatn
er ætlað að flytja 17 rúmmetra
og a-llt venjulegt afrennsli
Svartárva-tns kemur svo til við-
bótar, er sýnt, að ekki er gott
að treysta þessum tölum.
Á húsöndin að fylgja
geirfuglinum?
En þetta er ekki eina hætt-
an. sem Mývatnssveit getur
sta-fað af þessum hættulegu
vatnsflutningum frá vatna-
svæðj Sk.jálfandafljóts. Mývatn
sjálft, þessi fuglaparadís og
gimsteinn islenzkrar náttúru,
er líka í stórkostlegri hættu,
sökum hins kalda. aðflutta
vatns og aukins sandburðar.
Augljóst er. að hinum nýja
vatnaflaum-i er stefnt til Mý-
vatns, til þess að hægt verði
að nýta þsð síðar í nýja virkj-
un úr Mývatni. enda síðasta
stig allra þessara umbrota
nefnt „Mývatnsvirkjun". Það
óhappaverk mundi þá reka
smiðshöggið á þessar, að því
er vifðist, vanhugsuðu ráða-
gerðir.
Við viljum minna á, að upp-
eldisstöðvar húsandarinn-ax eru
við Mývatnsósa og niður. Lax-
árdal — þær einu í Evrópu.
Yrði Suðurárveitu beint í Laxá,
mundu þær verða eyðilagðar
samkvæmt álitsgerð Arnþórs
Garðarssonar, fuglafræðings.
Örlög húsandarinnar yrðu þá
hin sömu og geirfuglsins forð-
um, sem íslendingum va-r til
lítils sóma.
5 aura vjrkjun Suðurár
Bollaleggingar um 5 aura
verð á Suðurárveiturafma-gn-
inu verða ekki teknar alvar-
lega, eða á Suðurárveita ekki
að taka þátt í kostnaði sjálfr-
ar virkjunarinnaT við Brúar.
vélu-m jarðgöngum og stíflu-
gerð? Þarna er um haldlausar
og villandi fullyrðingar að
ræða. þax sem ekki er tekið
tillit til margra þátta, sem
hljóta að korna til útgjalda
og gera veituna miiklu óhag-
stæðari en látið er í veðri
vaka. Má þar nefn-a allar
skaðabætur vegna ei-gnaupp-
töku og margvíslegra sketmmda.
Við æskjum þess vissulega, að
sem ódýrastrar raforku verði
aflað fyrir þetta svæði, en það
má þó ekki verða á óbætanleg-
an kostnað náttúruverðmæta í
Framhald á 9. síðu.
Fundur Tékknesk-
íslenzka félagsins
Á fundi j Norræna húsinu í kvöld (tniðvikudag) scgir Bjöm
Svanbergsson frá för sinni til Tékkóslóvakíu nú í haust. Hér á
myndinni er Björn (t.v.) að ræða við Antonín Foukner forstjóra
stofnunar þeirrar sem sér um að halda uppi sambandi við er-
lend vináttufélög. ,
Tékknesk-íslenzka félagið
gengst fyrir fundi í Norræna
húsinu í kvöld kl. 20.30. vegna
lýðveldisdags Tékkóslóvakíu
sem var í gær. Á dagskrá verð-
ur:
1. Ámi Bjömsson cand. mag.
flybur ávarp í tilefni dagsins.
2- Heyrt og séð í Tékkósló-
vakíu. Bjöm Svanbergsson segir
frá, en hann var fyrir sikömmu
boðinn þangað í kynnisferð sem
fulltrúi Tékknesk-íslenzka fé-
lagsins.
3. Tékknesk-íslenzkur kvart-
ett leikur tónlist frá Tékkósló-
vakíu.
4. Upplestur úr tékkóslóvösk-
um nútímabáknruenntum. Guð-
rún Gunnarsdóttir leikkona les
þýðingiar á Ijóðum eftir Míro-
slav Holub.
5. Happdrætti. Dregið verður
um fjölda fagurra muna frá
Tékkóslóvaikíu, sem félaginu
hafa borizt að gjöf. Happdrætti
þessi haifa jafnan verið einkar
vinsæl, og er nú óvenjumargt
eigulegra gripa á boðstólum.
Kaffistofa Norræna hússdns
verður opin. Fúndurinn er og
öllum opinn.
Allir þeir, sem af einlægni
hafa fylgzt mieð baráttu þjóða
Tékkóslóvakíu að undanfömú,
eru hvaittir til að vatta þeim
hollustu sína með því að sækja
fundinn.
(Frá Tékknesk-ísienzka íélag-
inu)