Þjóðviljinn - 10.02.1970, Side 7

Bröðjudílgur 10- íebrúar 1970 — ívJÖÐVILJINN — SÍÐA
Rœtt viS OLOF PALME,
forsœtisráðherra SvíþióSar
5>að í@r nauwnast imffli rruála
ad OloÆ Pallane, forssetisráð-
herra Svía, er sá stjómtmálla-
maður sem rmesta athygli hef-
ur vákið á fundum Norður-
landaráðs. Þvi veldiur að sjálf-
sögðu ferill hans á undanförn-
um áruim, en eimnig manngerð-
in sjálf- Palme er aðeins 43
ára gaimiall en lítur út fyrir að
vera mun yngri; í útliti og
háttum geymir hann enrubá
eitthvað af fasi og viðbrögð-
uim unglinigsins. Þtað er ein-
kennilegt að sjá bennan unga
mann innan um addurihnigna,
féllda og virðulega pólitíkusa
og vita að hann hefur á bak
við sig meirá vald en beir og
getur ítatt miál sitt af mieiri
■þunga.
Það var setið um Olof Pallme
hverja stund í Þjóðleiikihúsinu;
uim leið og hann fóir úr þing-
salnum stóðu blaðaimenn íbið-
röð till þess að kornast að hon-
um; ég tók við aif Norðmanni
þegar ég raeddi við hann á
sunnudaginn var en á eftirmér
kom hópur af Svium. Ég vék
að sjálfsögðu fyrst að því máli
sem mótað hefur 18da þdng
Norðurlandaráðs, áformunum
um efnathagslbandalag Norður-
landa-
— Hvað teljið þér mikilvaag-
miklar bdlfl^leggingar, en égvil
engu um það spá á þessu stigi
málsins. Nordek verður hvorki
stofnað til þess að auðvefda eða
torvelda saimninga einsitakra
ríkja við Efnahagsbandalag
Bvrópu, heldur af innri nauð-
syn Norðurlandaríkjannasjálfra-
Nordek stendur á eigin fótum,
sem sjálfstaeð sitaðreynd.
— Nú eruð þér sósíalisti, Ol-
of Palme. Hvaða áhrif teljið
þér að efnahagsbandalag Norð-
urianda hafi á sóstfálíska þróun
á Norðuriönduim?
— Eðli þessarar samivinnu
mótast að sjáHfsögðu af innri
þróun í hverju landi um sig.
Hins vogar eru félaigsleg við-
horf mjög ríkur þáttur í öllum
áfoiimum uim Nordek, Hug-
mynd okkar er engan vegiinn
sú að koma upp einhverjum
efnahaigslleigum risamiðstöðvum,
eins og gerzt hefur í sumum
öðrum Bvrópulöndum, heldur
leggjuim við áherzlu á jafna
þróun hvairvetna á Norðuriönd-
um í samræmi. við kröfur úm
efnaihagsllegt öryggi og jafn-
rétti. V erkfl ýðsh rey fi ngi n á
Norðurlöndum hefur stutt á-
forrnin um Nordek mjög vegna
þess að hún télur að slík eflna-
haigssamvinna geti stuðlað að
þeim þjóðfélagsbreytingum sem
alþýðusaimtökin beita sér fyrir.
ý/sss/.-ái
Magnús Kjartansson ræðir við Olof Palme.
ákveðinni skoðun á styrjöld-
inni í Víetnam- Sú skoðun er
ekki sprottin af neinum fjand-
skap í garð Bamdairíkjainna,
heldur viljum við styðja bar-
áttu, Víetnama fyrir frellsi cg
sjálfsitæði og mótum stefnu
okkar í samraami við það.
í>essi stefna er afdráttarlams og
Við harua stöndum við, enda
þótt bandariíikum stjómarvöld-
um og öðrum kunni að mislíka
hún. Ðn ég hefld að þessi á-
greiningur hatfi eklkd haft mik-
il áhrif á viðskipti okkar og
Bandaríkjanna.
— Er staða smiáþjóðann-’
ekki alvariegt og öriagaríl-'
vandamál um þessair imundir-
þegar hemaðairbandailög stór-
velda og ómennskar efnahags-
samsteypur teygja griparm ■->.
sína utm veröldiina?
— Jú, ég er samimálla yðu-
um það að þetta er mjög ö--
lagarfkt vandamál. Raunar get
ég saigt að afstaða mfn iil ut-
anrikismálla hefur fýrst og
fremst mótazt af umlhuigsun-
inni um stfoðu sfmálþjóðanna oí
nauðsyn þess að trysgja sjálf-
stæði þeirra. T>að er þeitta við-
horf sem olh því hverja afstö*-’
ég tóík til styrjaldarinnar í Vj-
etnam og atburðanna í Tékké-
slóvakfu. Það hefur verið og t>-
rnikil hætta á því að stórveldin
Afstaða mín til utanríkismáia mótast fyrst og
fremst af umhugsuninni um stöðu smáþjóða
ast við efnahajgsbandalaig Norð-
uriainda?
— Ég lít fyrst og íremst á
það sem póflitísikt mál. Þótt
hinar efnahagslegu hliðar séu
mikllvæigar tel ég samkomu-
lagið um Nordek fyrst og
frernst stjómmálalegan stórat-
burð. Saimivinna Norðurianda
hefúr þróazt jafnt og þétt á
undanfömum árum, en efna-
hagsbandalagið á að vedta
trygginigu fyrir því að sú saim-
vinna getfi orðið miklum mun
nánari og fjölþæ-ttari framiveg-
is. Slik samvinna mun sityrkja
hvert Norðurianda og eifla þau
í heifld í saimskiptum við aðira.
— Nú eru Norðuriönd sundr-
uð á sviði utanrikisirnéila; tvö
ríkin hlutlaus og þrjú í At-
lanzhaÆsbandalaginu. Teíjið þér
að efnahagsbandallag Norður-
landa geti stuðlað að vaxaridi
einingu Norðurianda á þessu
sviði einnig?
— Það er of snemmt að velita
því atriði fyrir sér. Svíarbeittu
sér á sfnum tfma fyrir því að
stofriað yrði norrænt vamar-
bandalag, en þasr tilnaunirmis-
tókust því miður. Aflleiðingin
varð siú að Noregur, Danmörk
og Island töldu sér hemta að
sapga í Atllanzhaifsibandsilaigiö.
Sviar hafa enigan hug á því að
hlutast til um steflnu annarra
Norðurlandarikjia á því sviði.
Hins vegar eru ólkvarðanir af
slfku taigi alldrci eilnlfar, oig Norð-
uriönd munu að sjálfsögöu
breyta sitefnu sinni f samræmi
við breyttar aðstfæður. Ef
efnahaigsþandialag Norðurlanda
gæti stuðlað að saimeiginlegum
viðhorfum á sviði utanrtfkis-
mála væri þa.ð ánægjulegt, en
eins og sókár standa verður
ekkert fumyrtf um- þá þróum.
— Ég tak eftir ]wtf í umræð-
unum að monn meta á mjög
m'isjafnan hátt hver óhrif stofn-
nn Nordeks muni hafa á hugs-
-1 aðild sumra Norðurlanda
<>ð Efnahagsbandalagi Evrópu;
hver er slkoðun yðar áþví mófli'’
— Já, umrt Iþað atfriði ero uppi
Og sjállf vinnubrögðin eruauð-
vitað sótt tíl kenninga um á-
ætlunarbúskap.
— Nú verða vafaílaust teknar
upp viðræður um hugsanleg
tengsfl íslands við efnaihaigs-
bandalag Norðurianda- Teljið
þér að Islendingar gætu orðið
einhverskonar auikaaðilar eða
fengið undainiþágur fró tiltokn-
um ákvæðum?
— Við höfiuim asivinlega tek-
ið fi-am að við óslkum þess að
íslendingar gerisrt aðilar að
þessari samwinnu, og við höf-
um fuililan slkilning á sórstöðu
Islands. Þið verðið sjálfir að
ákveða á hvaða forsendum sfltfk
sanwimna væri huigsanleg, en
ég er þass fullviss að hugmynd-
um ykikar verður tekið affull-
Um skilningi.
— Bf við vfkjum nú að
sænskum stjómimálum þá hafið
þiö að undanfömu átt í erfið-
leikum vegna verkfallsins í
Kiruna. Var þotta vcrkfatl ekki
að öðrum þrasði uppreisn gegn
skriffinnsku og of miklu valdi
verkllýðsleiðtoga sem launa-
menn telja nú orðið of fjariæga
sér?
— Þetta viðlhorf köm fram
í verkfalliriu og þó frekarsem
gaignrýni á námumannasiam-
bamdið en hedldarsamtökin. Það
vair einn af varaforsetum ail -
þýðusaimlbandsins sem leysti
deiluna að lokum á þann hátt
að verkamenn lýsitu sérstaikri
ánægju sinni. Bnida þótt verk-
fallið í Kiiruna sýni nouðsyn
þess að nánari ten.gsíl séu míllli
verkamanna og trúnaðarmanna
í aiþýðusamtfökunum, var það
einnig til sannindamerkis um
nauðsyn stéttarlegrar einingar
VerktfaHið stóð í sex vikur, að-
allega vegina þess að verkamenn
voru sjálfum sér sundurþykkir
og gátu ekki komiið sér saman
um þau mariamiið sem að
skyldi stefnt. Það er hægt að
gagnrýna það kerfi sem verk-
lýðshreyfingin hefur komiðupp
og kenna það við slkrilffinnslku,
en undan því verður ekki kom-
izt að alþýðusamtokin verðaað
vera skipuflaigt afl; launamenn
munu ekki ná neinum árangri
með tilviljunarkenndum skyndi-
upphlaupum.
— Þið sósíajldemókratar haf-
ið lengi farið með völd í Svi-
þjóð og fnaimkvæmt mifclar
þjóðfélagsllegar breytingar. Engu
að síður eru atvinnufyrirtækin
að mestfu leyti í höndum ein-
staklinga; þið hafið ekki fram-
kvæmt neina verulega þjóönýt-
ingu. Haöð þið ekiki í hygigju
að' breyta þeirri afstöðu?
— Það er rétt að við hötfuim
ekki framkvæmtf víðtæka þjóð-
nýtingu. Við höfum lagt meg-
ináherzlu á hitt að ná vafldi á
-hagstjórnartækj u num, svo að
við hefðum með því móti tök
á hagþróuninni. Við tefljum, að
okkur hafi tekizt þetta, þamndg
að við höfuim upprætt stjórn-
leysi kapítalismans og tryggt
yfirréð liinna fólagslegu sjón-
armiða- Vissulega er eignarrétt-
urinn mtfkilvægur, en við tolj-
um sjálfa haigstjórnina muin á-
hrifameira atriði. Við hötfum
hins vegair þjóðnýtt og mun-
u-m hallda því áfiram aö þjóð-
nýta fyrirtæki som ekki falla
að hlnú ailmenna ha-gstjómar-
kerfi okfcar; nú eruim við til
daomds að þjóðnýta lyfjaverzl-
uniina alla og ýmis fleiri fýr-
irtæki.
— Enda þótt þér séuð á-
nægður mieð miargt það sem
filokkur yða.r hefur fenigið á-
orkað, hljótið þér að vera óá-
nægður með ýmisllegt. Á hvaða
sviði teljið þér að sænslkum
sósialdemökrötum hafi imistek-
izt mest?
— Auðvitað hefur okkur
mistekizt á ýmsum sviðum, en
ég held að það sé rangt að
standa í slíkurn redkningsskil-
um við fortrfðina- Það er ekki
fortíðin sem skiptir máli.held-
ur þau vandamál sem fram-
undan _bíða, og í viðhorfi okk-
ar til? þeirra birtist auðvitað
mat á þvtí sem beitur hefði mátt
fara ádur. Ég hef laigt áherzlu
á þrjú framtíðarverketfm sem
ég tel mikilvægust.
í fyrsta laigi tel ég að við
verðum að kanna sérstaklega
félagslegar afleiðinigar tækni-
þróunarinnair, eins og hún bdrt-
ist í haignæðingu, framleiðni,
auknu vinnuálagi, firringu o.s.
frv. Við þurfum að tryggjaþað
í verkd að mannfleg sjónarmið
ráði ævinlega yfir tækniþróun-
inni. Eiinmitt verkfallið í Kir-
una sem við rapddum um áðan
er dærni um andstfæður sem
geta risið málli tækniþróunar
og mannlegra sjótnarmiða.
I annam stað verðum við að
leggja áherzflu á að upprasta
stéttaimun í Svíþjóð og tryggja
ölfliuim þegnúm sívaKandi jöfn-
uð.
Þriðja meginverkefmð er
lýðræðisleg þróun í atvinmulíf-
inu, vaxandi ákvörðunarréttur
launafiólfcs innan fyrirtækja-
Þetta viðfiangsefni verður aðal-
verkefriið á þingi sænska al-
þýðusambandsins á nassita ári,
og floikkur okikar mun legigja
meginálherzlu á að hugmyndir
verkafólks á þessu sviði nái
fram að garuga.
— Þér hafið verið mennta-
máflafáðlherra og hafið mikinn
áhuiga á þeim máflum. Ætlið
þið að haflda átfram að letngja
skylduinámið í Svíþjóð, og
hvemig er ástandið að því er
varðar jafnrótti tifl menntunar?
— Skyldunámið í Svtfiþjóð er
nú 9 ár fyrir aflfla, og 90% ungs
fdlíks stundar nám í 11-12 ár.
Við tefljum nú að ekki sé unnt
aö lengja námstítaa unigs fólks
meira; af því myndi hljótast
einangrun frá atvinnulífinu-
Þess í stað teljum við að loggja
burfi áþerzlu á að féflk haldi
áfram að menntfa sig eftir að
það hofiur hafið störf og við
einbeitum okfkur nú að því að
byggja upp skóflalkerfi fyrir
fulflorðna, þar setrn menn geta
stundað fratahafldSnám, eða
atfilað sér þekkingiar á nýjum
sviðum í saimræmi við breyttf-
ar aðstæður. Slíkt sikólakerfi
fyrir fullorðna tefl ég afar mdk-
ilvægit á þednri öld vísinda og
tæikni og örra breytinga á at-
vinnúháttum, sem við lifum
nú.
Jafnrétti til menntunar hef-
ur axrfkizt mjög í Svtfþjóð, en
þó er mikið ógert á því sviði.
Nemendur vefljastf enn afllt of
md'kið til háslklóflanáimis eftir
stettum; hiutur verkaifólks er
•til muna of smár þóitt hann
haifi auikizt. Einnig á þessu
sviði bíður okkar það óíhjá-
kvæmilega verikefni að tryggja
fullt jafnrétti til menntunar,
þannig að hæfilleikar og áhugi
skeri úr, en eikiki sitéttaaðstæð-
ur og fjárhagur foreldra.
— Hér á Isdandi hafa að
undanfömu orðið noikkrair um-
ræður um sérskóia eða sam-
skófla fýrir stúTkur og piflta í
tilefni af hugmyndum um að
stotfna sérstaikan kvennamennta-
slkóla. Hver er aifistaða yðar tifl
slfkra skófla?
— Ég er gersamlega andvíg-
ur sérskólum eftir ikynferðd, og
tel það vera stórmófl að piltar
og stúlkur séu aflgerir jafningj-
ar í skóflakerfinu. Það er eitt
þeirra verketfna sem btfða ókk-
ar að jafna aðstöðu kvenna og
karla í þjóðféflaiginu og í því
sambándi eru samslkiólar glrund-
vaJlara.triði, en sérsflcóflar eifitir
kynferði leiflar frá forfíðinni.
Við lítum þetta mál svo alvar-
legum augum að við höfum
rætt um að setja um það regl-
ur, að talkia verði jafn margar
stúlkur og pilta inn í þá skéfla
sem aðganigur er taikmatrkaður
að.
— Utanríkisstefna Svía hetfur
vakið mMa atfhygli og deiflur,
og nú um skeið hefur verið
kalt á milfli sænskra og banda-
rfsflcra stjómarvalda, Hefur sá
á greiningur einnig haft áhrif
á viðskipti landanna?
— Saansfca stjlóimin heifurlýst
%
reyni að skipta heimiinium ;
mdlfli sín í áihrifasvæðd og Ilieysa
vandamáfl. sín á kostnaö smá-
ríkjamna. Þvi er tmdldl ruamðsyn
að lina tök hemaðairlbandailag-
amna t.d- í Evrópu og fcama í
staðinn á eðMlegum samsfldpt-
um austurs og vesturs. Á þessu
er nú vaxandd skiflningur; m. a.
bdnd ég mifldar vondr við að
nýja stjómÍTL í VesturdÞýzfloa-
landi geiti sfcuðflað að sJilkriþró-
tm-
— Gætá náðstetfna uta örygg'
Evrópu, sem Varsjárbandalags-
rifcin hatfa giert tillögu um,
stuðflað að sldlkri þróun?
— Við hötfumstutthugmynd-
ina um öryggisráðstefhiu sem
fjalfli um vandamól Etvrópu-
rilkja. En að sjálfsögðu fergildi
liennar efltír því hvemig hald-
ið verðúr á málutm. Slíka ráð-
stetflnu væri hægt- að norta til
þess að festa í sessd slkiptingu
Evrópu eftir hemaðarþanda-
lögum, en einnig væri hægt að
nota hana tifl þess að lina þau
tök, og það tedjum við aö ber'
að gera. En þé er forsendan sú
að fundin verði lausn. á þeim
dedluimálum sem nú valda við-
sjám í Ewópu. Á rneðan deilu-
mál eru óleyst og stórveldin
standa andspænis hvort öðru
með hin mdklu völld sín að bak-
hjarfli bedta þau aga í fliðdsínu
eftir ýmsum leiðum og sjálfs-
ákvörðunarréttur smáríkjanna
skerðist. TaMst að leysa deilu-
mólin dregur úr þensflu og
sjáfltfræðið mun aukast aðsaima
skapd.
Við tefljum að staéiþjóðimar
hatfi mdíkið gildi og að fordæm-
þeirra geti haft heillavænflee
áhrif á þróun hedmsmála.
Einnig þess vegna bdndum við
mdlkflar vonir við Elfinahags-
bandaflag Norðurianda. Það á
að auka sjálfistæði Norðuriand ?
og veita þeim meiri styrk í
saimskiptum við aðra, en sflakt
framitak Norðurlanda verður
einnig stuðningur við aðrar
simáþjlóiðir. M.K.
i
k