Þjóðviljinn - 15.02.1970, Blaðsíða 3

J&MWMðagW? IS. feímJöB- 1970 — SaÖÐtVHBJSISST — BÍBÁ-J
Hœstiréttur Islands i hdlfa ðld
Eitt umfangsmesta mál, sem fyrir Hæstarétt hefur komið, er olíu málið svonefnda. Þessi mynd var tekin er það var flutt þar í rétt-
inum fyrir allmörgum árum. Prá vinstri: Hákon Guðmundsson hæ staréttarritari, Árni Tryggvason, Gizur Bergsteinsson, Þórður Eyj-
óll'sson forseti réttarins, Einar Arnalds þáverandi borgardómari og Magnús Torfason prófessor. Tveir þeir síðasttöldu tóku sæti sem
varadó'marar í þessu máli. Málflytjandi er Valdimar Stefánsson saksóknari ríkisins. Og málskjölin í stórum stöflum á borðum.
„Það er vegsemd fyrir hina íslenzku þjóð,
að hún nú aftur hefur fengið æðsta dóms-
vald og allt dómsvald sinna ímála í sínar
hendur, og það er vegsamlegt starf, sem
þéssum dómstóli er falið, að kveða upp úr-
slita-úrskurði í réttarþrætum borgaranna
og leggja fullnaðardóma á misgerningamál,
en hér sannast að vísu hið fornkveðna, að
vandi fylgir vegsemd hverri, og „vandinn“,
hann hlýtur að leggjast þunglega á dómend-
ur og málflutningsmenn, því að í þeirra
höndum eru úrslit hvers máls“.
:.neij>annjg. Kristján Jónsson dómstjóri
í upphafi fyrsta dómþings Hæstaréttar ís-
lands. Síðan eru liðin 50 ár og á þeim tíma
hefur samtals 8172 máliun verið stefnt fyrir
réttinn, og hæstaréttardómarnir eru orðnir
6190 talsins*).
Með stofnun Hæisteréttar Is-
lands lauk mikilvægum þætti
i sjólfstæðisbaráttu íslendinga,
því ,að þá korrist æðsta dóms-
valdið í íslenzkum málum aftur
í hendur innlends dómstóilis, úr
höndum erlendra valdihafa, sem
farið höfðu með það 1 nær hálfa
sjöundu öld.
Ekki voru liðnir. fullir tveir
áratugir frá því, er landsmann
gengu Noregskonungi á hönd,
þar til æðsta dómsvaldið var
1-comið í hans hendur. Síðar varð
Dariakonungur ‘ handhafi æðsta
valds í íslenzkum dómsmálum,
en í lok 17. aldar, á níunda tug
'aldarinnar, urðu mi-klar br.eyt-
' ingar á æöstu framkvæmda-
istjórn Islands. Þá varð Kaup-
mannahöfn ekki einunigis aðset-
ur löggjafarvalds landsins og
æðstu umboðsstjórnar, heldur
varð|Og hæstiréttur Danmerkur
æðsti dómstóll í íslenzkum mál-
um. Sú skipan mála hélzt síðan
til ársins 1920, og má þó ekki
gleyma þætti „Hins komungilega
landsyfirréttar“ á þessu tíma-
bili, en segja má að hann hafi
veinð hinn raunverulegi æðsti
dómstóll í málum íslendinga í
heila öld og tveimur áratugum
betur.
Eandsyfirréttur
L,andsyfirrétturinn varð til. á
þeim tíma, er margháttuð þró-
un átti sér stað í réttarfari norð-
urálfuríkja og umbætur voru
gerðar á skipan dómsmála í Nor-
egi og Danmörku. Yfirdómur-
inn var stofnaður með tilskipun
frá 11. júlí 1800 og kom í stað
lögþinganna og hins foma yf-
irréttar. Var hann settur í
fyrsta sinn 10. ágúst árið 1801,
tók til starfa á rniðju næsta ári
og var sáðan við lýði óslitið í
H7V2 ár, kóm síðast samán 22.
desember 1919. Var landsyfir-
rétturinn sem fyrr sagði í raun
og veru æðstl. dómstóll lands-
ins, því að tiltölulegh fáuna mál-
um var skotið’ til hæstaréttar í
Kaupmannahölfn; virðast Is-
lendingar yfirleitt hafa unað
dómum Landsyfiirréttair bæri-
leg'a, en svo var hitt og stað-
reynd að málskot til hæsibaréttar
í Höfn kostaði málsaðila alla-
jafna mikið fé, þar eð menn
þurftu ekki aðeins að gjalda
málflutningslaun • heldur og
borga miltið fyrir þýðingu
dómsgerða á donsku. Þá var og
öft langt aði bíða dómsniður-
stöðu í þeim málúm sem áfrýj-
að var ti'l hæstaréttar. Þanmig
*) Skýringin á því að fjöldi stefndra mála iyrir Hæsta-
•rétti er ekki sá sami og dómaf jöl'dinn er-siú í fyrst'ai lagi
að í fyrri tölunni er ekkj aðeins talin aðalsök í máli,
held.ur og gagnsök, sem sameinaðar eru í fliutningi og um
þær genguir einn dómur. f annan stað eru alltaf nokkur
mál fyrir Hæstarétti sem fel'ld eriu niður, þannig að dóm-
ur gengur ekki í þeim.
var til dæmis um dóm hæsta-
réttar Danmerkur í síðasta ís-
lenzka málinu sem hann fékk
ti'l meðferðar. Málið var dæmt
í yfirrétti 1. febrúar 1915, en
dómur hæstaréttar í Kaup-
mannahöfn gekk ekki fyrr en
29. nóvember 1921, nær tveim
árum öftir að Hæstiréttur Is-
lands tök til starfa. '
Til fróðleikis og gamans verð-
ur hér á eftir tilgreindur fjöldi
dóma Landsyfirréttarins, sem á-
fi’ýjað vár ;til Hæstaréttar Dana
eftir, síðústu aldamót:
Hæstaréttarárið:
1901— 1902 7.
1902— 1903 0
1903— 1904 1
1904— 1905 • 2
1905— 1906 2
1906— 1907 0
1907— 1908 4
1908— 1909 X
1909— 1910 2
1910— 1911 1
1911— 1912 3
1912— 1913 0
1913— 1914 • 1
1914— 1915 . 1
1915— 1916 1
1916— 1917 0
1917— r-1918 2
1918— 1919 4
1919— 1920 7
Stofnun Hæstaréttar
I dansk-.LslenVjku sambands-
lögunum frá 1918 var svo kveð-
ið á að hæstiréttur Danmerkur
skyldi hafa á hendi æðsta dóms-
vald í íslenzkum málum. þar til
Islendingar kynnu- að ákveða
að stofna æösta dómstól í land-
inu'sjálfu. Sú ákvörðun var tek-
in þegar á næsta ári, 1919, og
var Einar Arnórsson prófessor
fenginn til að semja lagafrum-
varpið um stofnun Hæstaréttar.
Jón Magnússon þáverandi for-
sætis- og dómsmálaráðherra
lagði frumvarpið fyiir Allþingi
sumarið 1919. 1 f.mmvaj'pinu var
því. slegið föstu að úrslitadóms-
vald í íslenzkum málum skyldi
upp frá því vera innanlands og
landsyfirréttur jafnframt lagð-
ur ndður. Þá var kveðið svo á í
frumvarpinu að í Hæstai’étti
skyldu eiga sæti 5 dómendur 0»
málflutningur fyrir réttinum
skyldi vera munnlegur, en það
var þá nýmæli í réttarfari hér.
Nokkuð greindi menn á um
einstök ó'kvaeði fnjmvarpsi'ns,
einkum á'kváeði um munnlega
málflutninginn, og vildu til
dæmis dómendur Landsyfirrétt-
arins halda sig áfram’við skrif-
legan flutning mála. En Alþingi
féllst ekki á S'koðun yfirdóm-
enda. og samþykkti stjórnar-
fru'mvai'pið óbreytt í öllu-m
meginatriðum. Voru lögin stað-
fest af konungi 6. október 1919
og til framkvæmda komu þau
1. janúar 1920.
Skipan og starfshættir
Nú gilda um Hæstarétt lög
nr. 57 frá 18. apríl 1962. Þar
segir í 1. grein: „Hæstiréttur Is-
lands er æðsti dómstóll lýöveld-
isins. — Hæstiréttur heíur að-
setur í Reykjavík. Þó má halda
dómþing annars staðar, ef sér-
staklega stendur á“.
ritara, sem skal hafa ltikið em-
bættisprófi x lögum og full-
nægja ad öðru leyti almennum
d óm araski ly rðum.
Ekki er ástæða til að rekja
hér frekar ákvaeði einstakra
kafla hæstaréttarlaganna. Þó
skal lítillega greint fi*á fjórða
kafla laganna. þar sem settar
em reglur um dóma og úr-
skurði réttarins. Þá á að kveða
upp svo fljótt sem unnt er, þeg-
ar málflutningi er lokið. Áður
en dómur eða úrskurður er upp
kveðinn í máli, skulu dómend-
ur ræða með sér fyrir luktum
dvrurn ástæður og niðurstöðu
dóms eða úrskurðar, nema úti-
visterdómur ,sé,. pg fer þá at-
kvæðagreiðsla fram. Atkvæði
semur sá dómenda, ,sein -forseti
kveður til hverju sinni. Nú
'gi-einast dómendur í meiri- og
minnihluta. og ákveður meii'i-
hlutinn þá þann dórnara, er
fmmvarp að dómi ’ semur, en
minnihutjnn semur þá . sérat- .
'kvæði. Síðan gengúr dómur-
inn ' í ■ heild eða þeir,, er
sammála verða, ef ágreiningur
verðúr. 'frá dómi eða úrskufði.
Porspti.Hæstaréttar- stýrir.. .ráða-
g'érðum. ber fvam soiirflingar og
telur atkvæði. ’ Afl atkvæða
ræður úrslitum.
Hæstaréttardómar em að
jafnaði ■ stuttorðir, en i lögum
segir að í 'dómi skuli greina:
1. Nöfn aðilja, heimili og stöðu.
ef unnt er. 2. Greinargerð um
kröfur aðilja í einkamálum.
Að því leyti sem gi'einargerð
um málsatvik í hinni áí'rýjuðu
dömsathöfn þykir ábótavant,
slíal úr . því' bætt í forsendum
hæstaréttardáms. Ef og; að þvi
leyti sem niðúrstöðu áfrýjaðrar
dómsafhafnar er breytt í Hæsta-
rétti, skal hann rökstyðja breyt-
íyrir Haestarétt 8172 málum s«m
r greint og skiptast
milli áva:
1920: 35
1921: 31
1922: 67
1923: 68
1924: 70
1925: 67
1926: 96
1927: 122
1928: 95
1929: 143
1930: 114
1931: 135
1932: 200
1933: 156
1934: 195
1935: 132
1936: .192
1937: 160
1938: - 128
1939: 133
1940: 118
1941: 113
1942: 137 -
1943: 139
1944: 168
1945: .177 ■
1946: 190 '
1947: 163
1948: - 182 ,
1949: 189
1950: 137
1951: 217
1952: 231
1953: 212
1954: 230 .
1955: 194
1956: , 171
1957: 220
1958: 194
1959: 221
1960: 224
1961: 192
1962: 188
1963: . 167
1964: 214
1965: 217
Hæstirettur eins og hann er skipadur á hálfrar aldar afmælinu. Frá vinstri: Sigurður Eíndal hæsta-
réttarritari, Logi Einarsson, Gizur Bergsteinsson, Einar Arnalds forseti’ réttarins, Gunnar Thorodd-
sen og Benedikt Sigurjónsson.
Dómendur Hæstaréttar ern
fimm, skipaðir af forseta Is-
lands. Þeir kjósa sér forseta til
tveggja óra í senn. Vfki hæsta-
réttardómari sæti eða forfallist,
setur dómsmálaráð'herra að
fengnum tiilögum dómsins dóm-
ara í hans stað. prófessor í lög-
um við Hóskóla ísiamds, hæsta-
réttarlögmann eða héraðsdóm-
ara sem fullnægir skilyrðum til
þess að vera' skipaður dómai'i í
Hæstarétti, en þau skilyrði eru
auk aimennra dómanaskilyrða
urn aldur, menntun, starfs-
reynslu o fl.: Að viðkomandi
hafi lokið embættisprófi í lög-
urri með 1. einkunn, þafi náð
30 ára aldri og stundað 3. ár
hið skemmsta nánar tiltelcin
stöi-f (lagakennslu við Hás'kól-
ann, málflutning og dómstörf).
Hæstii'éttur skipar dómkium
ingunp. Nú fellst Hæstiréttur á
niðurstöðu áfrýjaðrar dómsat-
hafnar, en eigi á fmisendur
hennar, og gréinir hann þá rök
sín í forsendum.
Allir hæstai'éttardómar og
úi-skurðir eru birtir í dóma
safni réttarins, sem nú er orðið
mikið að Vöxtum.
Stefnur og dómar
Með fáeinum undantekning-
um verður öllum dómum. sem
héraðsdómstólar hér á landi
daama, skotið til Hæstai'éttar.
bæði í einkamálum og opin-
berum sakamálum. Hin síðari
ár hefur dómurinn dæmt milli
150 og 200 mál árlega, en mál
sem stefnt hefur verið fyrir
réttinn eru heldur fleiri (sbr.
neðanmálsgi'ein).
I 50 ár hefui' alls vei'ið ste/fnt
1966: 257
1967: 206
1968: 238
1969: 248
1970: 29
Heildartala
ar er komin í
dóma Hæstarétt-
6190 og skipting
milli ára þessi:
1920: 34
1921: 30
1922: 44
1923: 61
1924: 44
1925: 59
1926: 60
1927: 80
1928: 83
1929: • 94
1930: 96
1931: 109
1932: 128
1933: 147
Framhald á
9. síðu.