Þjóðviljinn - 15.02.1970, Síða 6

0 SÍÐA — ÞJÓÐVTLJINN — Sunnudagur 15- fiebrúar 1970.
RÖGNVALDUR HANNESSON:
Að loknu verkfalli
Verkrfalll námaímanna í Norð-
ur-Sviþ.jód er lokdð. Það stóð í
56 daga og tók til 4800 manns.
Þetta er lengsta venkfall seirn
gert hefur verið hér í landi
síðan málmdðnaðarmenn fóru í
verkfail 1945.
Verkfállið byrjaði með því,
að einir 35 rruenn í námunni í
Svappavaaira seititust niður og
sögðust ekki snerta á verki
frekair á þedrri vaikt. Smám
saman tylltu sér fleiri, og á
naestu vaikt varð verkfallið
sem naest algert Á öðruimdegi
breiddist verkfa.llið til Kiruna,
og á þriðja til Malimlbergef.
í upphafi skilidisit mianni á
blöðum og útvarpi, að ástæðan
vseri óánægja með nýja akik-
orðssamninga, sem reyndiust
hafa laekkað kaup aruanna litiis-
háttar. Þeir 35 se*m byrjuðu
voru siagðir hafa misst eina40
aiura á tómann (um 7 krónur
íslenzkar). Þessd skýring varþó
allsendis öfullnaBgjandi. Margra
ára vaxandi óánægja meðfyr-
irtaekið og verfdýðsforingjana
bra/uzt nú upp á yfirborðið.
Fyrirtaekið sem á fyrmefnd-
ar þr.jár námuir, er í daglegu
tali kaíllað LKAB, enda háiif-
lappneskt nafn þess ólþjáit í
sænsikum rnunni (Luossaivaara-
Kirunavaara Aktieboilaig)- Það
er að meginhluta rfkiseign og
undir yfirstjóm yfirlýsts sósi-
aldemókrata imieð franskan titil,
envoyé Lundberg. Sú hlið þessa
fyrirtækis, sem snýr að verka-
mönnum. var sænstoum almenn-
ingi ekki með öllu óþekkt, éð-
ur en verkfalllið valkti á henni
svo rækilega aifihygJi. Skáild-
konian Sara Lidmann hafði fyr-
ir rúrnu ári getfið út bók með
viðtölum, við notokra verka-
rnenn hjá LKAB. I haust hafði
hópur róttækra ledkara í Stokk-
hólmi sýnt leikritið NJA, sem
útileggst Nils-Johan Andersson,
eða Norrbottens Jamverk Atot-
iebolag (rfkisfyrirtæki edns og
LKAB). Allt hafði þetta kornið
af stað umræðu um stöðu
verkamannsins í stórfyrirtæki.
og einkum fýrmefndum rflds-
fyrirtækjum. Þetta hefur án
efa átt sinn þátt í þeimstuðn-
ingi sem verkfalllismenn fengu
hjá aflmennin-gi. Þeir hafa
íen&d ytfir þrjár mdiljánir
sænskra króna í verkfallssjóð,
og skoðanakannanir benda til,
að 60% þjóðarinnar styðji
verkf allsmenn.
Til hægðarauika má skipta
orsökum verkfallsdns í þrjá
hópa: launakjör, stéttaskiptingu
og ólýðræðisleg verkiiýðsfélög.
Skal litið á hvem þátt fyrir
sdg.
Launokjör
Nómumenn geta ekki kallazt
láglaunaihópur. AHra • lægstu
laun, sem greinarhöfundur hef-
ur spumir af hér í landi, er
um 6 krónur á tímann (um 100
krónur íslenzkar) og er þá ökki
tekið tilllit til þess, að óvand-
aðir veitingamenn geta platað
hrekfclausa útlendinga til að
þvo upp fyrir lægra kaup. Elkki
er fráleitt að gera ráð fyrir,
að námumenn hafi 'að meðal-
tali 12 krónur á tfmiann (um
200 krónur íslenzkar). Hins
vegar hafa þeir undanfarinn
áratug dregizt aftur úr öðrum
hópum i laiunamálum- Á sama
tíma hefur gróði LKAB að vísu
noktouð minnfcað, en var í fyrra
ekfci minni en svo, að hiuta-
fjáreigendum var úthluitað 12
prósent arði. Er það hæsta út-
hlutunarprósenta hér í landi.
Næst kemur Volvo mteö 8%
arð og er talið mjög traustfyr-
irtæki. Samt hefur LKAB á
sama tfmia lagt mikið fé i
endurnýjun tækja cg véla- 1
fyrra var gróði fyrirtækisins að
afstoriftum meðtöldium 382 milj-
ónir sænskra króna, hærri upp-
hæð en samanlögð launaútgjölld
fyrii-tækisins.
Hér ber að s.jáilfsögðu a.ð
haía í huáa, að átt er viðmeð-
alfcaup. Þeir sem vinna í afcfc-
orði niðri í námunum geta
auðvitað komdzt hænra- Þá ' er
ver,t að hafa í huiga, að starf
námuveikalmannsins er ákaf-
lega hefflsusipiillandi cg hættu-
legt. Þeir som vinna viðboranir
og sprengingatr neðanjarðar og
eiga á ihættu að fá siilíkósi, öðru
nafni steinlunga, verða and-
stuttir, hósta og hrækja svörtu,
og geta í mesifca laigi siundað
létfca og illa launaða vinnu.
Töluverð hætta er á gaseitrun,
þar eð dísdlvélar eru notaðar
niðri í námunum. Þessvegna
miá ganga 'út frá því, að námu-
maður njóti etoki hæstu launa
ailia starfsævi, auk þess sem
starfsævin er ekfci allitaf löng.
Verkaímenn hafa krafiztþess,
að hin „vísindailegu“ aikkorð
verði afnumin og upp tekið
mánaðarkaup í staðinn. Akk-
orðin virðast hér sem víðaann-
ars staðar. fyrst og fremstvera
hugvitsamlegt tæki atvinnu-
rekenda til að pressa síðasta
svitadropann út úr veirkamann-
inum. ✓
Stéttaskipting
i
Hér er ekiki átt við skiptingu
milli kapítailista og launþega,
heldur skiptinigu launþega í
mismunandi hagsimunahópa og
forréttindahópa. Þeir sem að
stjóma LKAB (og flestum stór-
fyrirtækjum) eru ekki eigend-
ur þess; þó svo þeir ættu fá-
ein hlutabréf, væri ekki rétt að
iíta á þá som sl-íka- Þeir eru
llaunaðir stjómendur, sem fara
með umiboð eigandans. Mairkmið
slíkra stjómonda er ékki endi-
lega svo auðskýrt. Til einföld-
unar gera kennslubækumar
yfirleitt ráð fyrir því, aðmarfc-
Frá viðræðufundi deKuaðila í Kiruna. Á myndinni sjást nokkrir af ráðamönnum LKAB, frá
vinstri: Hans Nordmark, Arne S. Lundberg og Torsten Göransson.
mdðið sé hámartosgróði. Sáseen
setur þetta miairkmið er ekiti
endilega eða einunigis eigiand-
inn, seim viill fá sem mestan
arð útá hlutabréfin sín. I kap-
ítalísku þiéðféla'gi, hversu vel
sem það er blandað með sósí-
ailisfcum markmiðum. er til-
vera og þróun fyrirtækjannp.
undir því komin að græða- Sá
sem ekfci græðir, gebur ekki
fært út kvíamar, hann verður
undir. En hámarksgróði er
saima - sem lágmairkskostnaður,
minnsti mögulegur kostnaður
fyrir notað magn af fram-
leiðsiuþáttum. Einn þessara
framleiðsiluþátta er vinnuaflið,
og láigmarkskostnaður fyrir
vinnuafl er sarna sem lág-
markskaup. Þarf nú ekki frek-
ari orðum að því að eyða, að
haigsmunir launaðra stjómenda
og verkamanna þurfa ekki
endilega að fara saman.
Þeirri spumimgu er þó &
svairað, hvar mörkin liggi milli
stjómenda og þeirra, sem stjóm-
að er. Allir þekfcja hina löngu
runu yfirboðara og undirsáta
frá forstjóra til verkamanna;
slfk miörk verða etoki dregin
almennt, heldur einstaMings-
bundið. Ágripstoennd tilgáta um,
hvað áikvarði sfciptingu launa í
fvrirtæki getur hljóðað svo: —
ffiðsti forstjórinn mun ekki
iafn fús að tatomarka sín eig-
in laun eins og laun annairra,
fyrirtækinu til hagsældar. Enn-
fremur mun talið natiðsynlegt,
að yfirmenn séu hæma laun-
aðir en undirmenn tii að
tryggja halilusfu þeirra viðfyr-
irtækið við að halida uppi aiga
og aiflköstum á vinnustoaönuim.
Þessi tilffáta kemur etoki illa
Fréttabréf
frá Lundi
í Svíþjóð
um rótum í LKAB. Hins vegar
‘vilija stjiómendur þess fyrir-
tækis gjaman vera. í farar-
broddi um hagkvæman rekstur.
Vair á sanum tíma fenginn sér-
fræðdngur firá General Motcrs
til að leggja á ráðin um, hvem-
ig stjóma sfcýldi fólki- Hann
setti fram aiimairgar tölusettar
kenningar;, tesur^ voru þaar
kallaðar eins og hjá Marteini <
Lúther. Ein þeirra gekk út á
að sérhver hefði einn og aðeins
einn yfirmann. 1 framkvæmd-
inni þýddá þetta meðal annars:
Tveir menn ákváðu að hafa
tal af yfirveirkfræðingi í stað
verkstjlóira síns, edns og tesan
mælti fyrir. Ætluðu þeir að
hitta hann að málli þegarhann
kæmi í mat, en þangað var
hans vorí á hverri stundu. í
matsalnum varð þedtm á sú yf-
irsjón að fá sér glas af vatni
Einn af foringjum verkfallsmanna í Kiruna, Ronald .Svensson,
greinir viðstöddum frá gangi mála.
hedm við launasitrúktúrinn í
LKAB. En fileira kemur náfctúr-
lega til. Hefðbundin stéttaskipt-
ing er milkil í Sviþjóð. Mennta-
mienn koma lanigfllestir úr yfir-
stétt eða millistétt, og fyrir
hendi er ,,hagstæðari“ menn-
ingarsögulegur grundvöllur fyr-
ir launamdsmun en t.d- á Is-
landi. Auk þess neyta ýmsir
hópar sérmenntaðra manna að-
stöðu sinnar til launahækkana,
þegar og þar siem rífcir um-
frameftirspurn eftír vinnu
þeirra. Þetta er vel þelklkt á
Islandi.
Hjá LKAB tíðkast margvis-
leg mismunun á hvítfilibba-
mönnum (sérrríenntuðum vinnu-
krafti) og vénjulegum verka-
miöninum. Hvítfliþbamenn fá
ýmis fríðindi umfram verka-
menn og búa við ódýra ledgu
í samskonar húsum og verka-
mienn eiga kost á að kaupa
fyrir hátt verð. Þessa mismun-
un vildu verkfallsmenn fá atf-
numda-
önnur blið stéttaskdptingar-
innar er afstaða verkstjóra,
verkfræðinga og annarra stjórn-
enda gaignvart verkamönnum.
Hér í laijdi er sá ósiður enn
landlaegan en á Isiandi að líta
á verkamenn sem vinnudýr.
sem hlýða eigi fyrirskipunum
og halda kjafti síðan. Þaðværi
mitoil synd að segja, að lýðræði
og jatfnrétti hetföd Bltoofcið ctjúp-
og katflfiibolila. Fýrir þessa yfir-
sjón og aigabrot var annar rek-
inn, en hinn settur í að sópa
góilf ' í refsinigarskyni. Báðir
þessir menn höfðu unnið ára-
tugum saman hjá fyrirtækinu
og verið trúir og dyggir starfs-
menn. — Þessar upplýsingar
eru teknar úr bók Söru Lid-
mann, og hetfur h-ún ekki mér
vitanlega verið sötouð uffl að
halla réttu máli, en hins veg-
ar fyrir að draga fram ails
konar sö'gur, sem ekki gæfu
sanngjama mynd af ástandinu
í fyrirtækinu. Um það geta
mienn haft þær skoðanir sem
þeir vilja eftir þetta verkfalil.
I bók sinni rekur Sara Lid-
mann .nokkur dœmi þess,
hvemig verkamenn eru fluttir
til í starfi í refsingarskyni fyr-
ir „að rífa kjaft“ eða aðra ó-
þægð, sem stjómendumir eiga
bágt með að þola. Þetta gildir
jafnvel um trúnaðanmenn verk-
lýðsféiaga, setm benda á slæ-
lega framkvæmdar öryggisráð-
stafanir o.s.firv. Er þetta í fiullu
samiraemi við rétt atvinnurek-
enda að segja fyrir verkum- og
skipa mönnum í störf. em nú
er rætt um að tafcmarka þenn-
an rétt mieð lögum. Nú, þegar
allmargir írílenzkir verkamenn
hafa unnið hjá sænskum fyrir-
tækjum, sýnist ekki i.il
otf mikils ætlazt, að ein-
Frmahald á 9. siðu.
I
I