Þjóðviljinn - 02.06.1970, Blaðsíða 7

Þrtðjiudaigur 2. júní 1970 — ÞJÓÐVXUINN — SlÐA ^
Valþór HlöSvesson:
MALTIL KOMIÐ...
Þvi hefur ‘ verið haldið fram
undanfarin ár að orsaikir þess
að hröng hefúr verið í búi hjá
mörgum Islendingum sé öðru
fremiur að finna í aflaleysi 03
verðfalli ísl. afurða. Eitthvað
kann að vera till í ]wí, en
annað og veigameira hlýtur að
koma ti!l. Þjáðffélaigið sjállft hef-
ur verið meira og minna rotið
allt frá ]wí í stríðinu og það
heldur álfram að versna sé ekiki
að gert.
Saigt hefiur verið að ísllend-
ingar séu ein þeirra fáu þjóða
heirns sem græddj á tá mg
fingri í heim.œtyrjöldinni með-
an aðrar 'þijóðir börðust og út-
helltu blóði sínu og tárum til
að verja frelsi og sjálifstæði.
Nokkuð er til í því, en víða
um heim græddi auðvalldið
gróflega á stríðinu. Og mönn-
um hættir líka til að glleyma
því að við ísl. fengum ekki
„stríðsgróðann" fyrirhaffnarllaust
eða fómariaust. Hundruð ís-
lenzkra sjómanna fórust, fllest-
ir menn á bezta aldli, svo
manntjón íslendinga vairð ekki
minna blutfaMslega en styrj-
ar.darþjóða. Mörg hundruð
kvenna glötuðust þjóðinni.
Verkalýðsihreyffingiin varð að
berjast harðvítugri kjamatoaráttu
við aftu.rhald Sjálliflstæðisiflokiks-,
ins oig Framsólknar, berjast uim
hækkun kaupsins srvo að
„stríðisgróðinn" gæti orðið til.
Og þegar talað er um eyðstuna
á „stríðs@róðanum“ má heldur
ekki gleyma því að fyrir nokk-
um hluta hans voru keyptir í
einu hvorki meira né minna
en 32 togarar, heil borgar-
hverffi nýrra.. fbúðarhúsa ■ risu
upp í Reykjavfk og byggt var
upp í kauptúnum og bœjum
vfðsyegar um land, fbúðartiús
og atvinnutæki.
Saimt fór þá aíllt off milkið i
súginn, því íslenzka auðstéttin
ráðskaði með eiignir þjóðarinn-
ar eins og hún ætti þær ein.
Og til þess að geba haldið
áfram að ráðska með mikiia
fjármuni héldu forvígismenn
auðsitéttarinnar svo á málum
þjóðarinnar að fyrr en varði
var stórveldið í vestri búið að
gleypa oikikur, niýfengið sjálf-
stæði íslenzka lýðvelddsins var
skert, og mikilll hluti þjóðar-
innar taldi Isfandi vel vaart í
gini óairgadýrsdns.
Svo rann upp nýr blóma-
tfmii. Síldin gekk inn í fjarð-
arbotna og ailt lék í lyndi. ls-
land var orðið eitt auðugasta
ríki heims, nálægt U. S. A. é
listanum. Hvergi voru fram-
kvæmdiir eins mikllar sem hér.
Hvengi byggð vandaðri hús en
hér. Hvergi eins miikið að
borða og hér. Hvergji eins mik-
ið um skemmtanir og lífs-
ánægju sem hér á hjara ver-
aldar langt í norðri. En haim-
ingjan var sikamimvinn. Við
byggðum oklkar kastala á
sandi, treystum á eina atvinnu-
grein, aðeins eitt hráefni. Og
öllum er kunnugt hvað það
var. Siílfur haifsdns, síldin. En
einn góðan veðurdag sýndi hún
á sér fararsnið, sem góðra og
göfuigra- fiska er háttur, sveifl-
aði stirfflunni kainikvísiega fram-
an í olkkur — og hvairf. Bók-
staflega hvairf eitthvað út ’
buskann og hefur varla sézt
af henni haus né sporður síð-
an, hversu svo mjög sem að
henni hefiur verið leitað. Ann-
að eins hafði okkar ágæta auð-
vald allls ekki grunað. Elkki
borið skyn á sivo auðvélda liaig-
fnæði, að fiiskar hafa svona yf-
irleitt siporð og uigga og geta
flutt sig úr stað, enda þóit
afikoma heillar þjóðar sé i
veði.
En þótt Morgunblaðið hafi
reynt, og tekizt vel, að sann-
færa lesendur sdna um, að
þetta hafi hent dkkur Isiend-
inga edna, þá fec því víðs
fjarri. Auðvitað urðu ailar þær
Þetta hefur gengið harla bnös-
ótt. Auðviitað enu það orð að
sönnu, að erfitt er að rjúfa
gaf á hinn steilka markað með
vörur, nú, þegar hann er u.
þ.b. fullur fyrir. En tillraunin
Það var ekki fyrir ýkja löngu að ungt fólk
upp til hópa hafði heldur lítinn áhuga á þjóðfé-
lagsmálum; allt annað virtist fremur sækja ao
hug skólaæsku landsins. Á þessu hefur orðið ger-
breyting á fáum árum. Áhugi ungs fólks, líka
kornungs skólafólks, á þjóðfélagsmálum hefur
blossað upp, líkt og gerðist árin um og eftir 1930.
Gagnfræðaskólanemi til heimilis í sveit á Suð-
urlandi, Valþór Hlöðvesson, hefur sent Þjóðvilj-
anum hugleiðingu þá um þjóðfélagsmál, sem hér
er birt.
þjióðir, sem' situnduðu á annað
borð fiskveiðar á þessum gæfta-
snauðu sílóðum, að hverfa und-
ir sama hatt. En þær dvöldu
eklki lengi þar, heldiur hóíúst
handa um uppbygginigu fiski-
skipanna. Og gerðu það fyrir
gróðann af undangengnu góð
æri. En enn þann dag í dag
má sjá hdna lágfcúruleigu ís-
lendinga híma undir hattbarð-
inu, bíðandii þesis að stóri bróð-
ir komi til bjargar!
#
Hverfium að öðru. Á undam-
förum áratugum höffurn við
í’eynt að stofna hér á landi
iðnaðarþjóðfélag. Stofna iðnað,
sem gæti framleitt vörur, sem
væru hlutgengar á hinum
harða markaðd meginlandainna.
hieffði átt að talkast betur en
raun ber vitni. Við höffum,
samfiara því að byggja upp, rif-
ið niður, m,a. með þvi að filytja
nær hömilulaust vörur inn í
landið, sem hægt hefði verið
að framieiða hér heirna með
góðu móti. Og ástæðan: E£
þær væru flnamileiddar hcr
heima, myndi það efla verka-
lýðsistéttina; en um ledð skerða
haig þeirra kaupsýslubraskara
sem margir fyUlla raðir Sjálf-
stæðisflokksins, og vilja hélzt
ekki annað starfa en liggja
með fætuma uppi á eikarskrif-
borðinu og neita um kaup-
hækkun . . . Einnig viirðist
enn eima aif þeim „snotobska.p"
sem í tízkiu var hér áður
fyrr, þ.e. að affneita öllu inn-
lendu en grípa fegins hendi slHt
a.nnaö, einigöngu eif utan á um-
Valþór Hlöðvesson
toúðunum stæði „Made in Swed-
en“ eða „Made in U.S.A.“.
#
En , fileiri eru brotalamimar.
Fyrirtækin sem keppa um hinn
örsmiáa innamlandsimeirtoað em
of möng. Off mörg iðnaðairíýrir-
tæki framleiða sömu vöruna, í
miismunandd umibúðum. T.a.m.
em uifl 70 húsigagnavinnustof-
ur á svæðinu Reykjavík, Hafc-
airffjörður og Kópavogur. Svo
Wtið bjóðfélag sem Islland er,
getur ekki bortð uppi silíkan
iðnað. Þjóðffélaig sem er ekki
mannfleira en ein gata í toorg
ertendis. Prjáls samkeppni er
sögð nauðsyn — en öllu má
þó offbjóða.
Til að koma margbreytileigri
vöru út á ísdenzka markaðinn
em stoffnaðar verzlanir. Þaer
em einnig allt off mangiar.
Kauipmennimir reyna að gyiía
vömna sem mest og byggja
verzlunarhallir hverja aff ann-
arri til þess eins að laða við-
skiptavinina að. Verzlanimar
þola þetta elkki, verða gjald-
þrota, þjóðanheildinni til hins
mesta tjóns. Fjöldi manna miss-
ir atvinnuna og vinnumairtoaðuir-
inn yfirffyllist. Efnahag þjóðar-
innar sahnaikar. Skattar hækfca
innanlands, slkuldir aukast er-
lendis. Og till að auðvaildið kikni
ekfci niður undan skuldabyrð-
unum, er verfcalýðsstéttin látin
bera baggann, — helzt ætlazt
til að hún geri það möglunar-
laust.
Við tölum mm aukna skaitta
— hænri skatta. En hver eru
hliUtfiöOlim? Þedr skattar og þaiu
gjöld sem mest koma við krvik-
una á venkalýðnum og þedm
sem mdnna mega sin, vegna
peningaskors, hækika mest. Ef
atvinnuleysingi fær sinn styrk
sem honiuim ber, þá heffur ríkis-
valdið séð svo um að féö er
reytt aff honuim afftur- Úr ein-
um vasanum í hinn. Ellilíf-
eyrirslþegi fær sínar örfáukrón-
ur, sem duiga upp í símagjaldid
og sa'garettumar, en dkki meir,
innan skamms hefiur allt þaö fé
verið hrifsað aff honum aft’jr
meö gráðugri hendi auðvaids-
ins.
En sölfcin en ekki eingöngu
valdsins. Að vísu er mann-
skepnan þanniig í eðli sínu, að
hægt er að láta haea fram-
kvæma flest, ef eytt en nógu
löngum tíma og nægjanlega
mdtolum áróðursblöðum til að
gylla Mutina og hjúpa þá
blekkimgarvef. En tækifærin td
að vélja og haffna enu svo
mörig, að þetta eitt er alls ékki
nóg til afeökunar. Almenning-
ur hefiur tetoið að stundia eft-
irsókn fánýtra hluta. Húsin
sem ýmsir verkamenn eða iðn-
aðarmenn búa í bera efftirtík-
ingu snöbtoalhúsanna. Tekikviður
í sfcápum, hurðum og húsgögn-
um. Teppalaigt út í hom í
hverju herbargi. Húsnæðið tug-
um fermetra stærra en raun-
verulega gerist þörf fýrir. Mál-
vertoum saffnað efftir mestu mál-
ara Islands, svo og hina lé-
legri. Aðeins eff verðið er nógu
hátt. Það þyfcir fínt. 1 stað
þess að þrffia gönguskóna þeg-
ar skroppið er út í toúð, enu
billykflamir haffðir meðfferðis.
Bömin alin upp með pening-
um. Veiffað framan í þau seðl-
um til að ffá þau í tourtu. því
pábibi og maimma ætla að halda
samtovæmi um fcrvöldið. Eff dött-
irin í naesta húsd fiær nýjan
kjól, verður okkar Ifka að fá
annan, helzt töluvert dýrart. Á
þann veg hugsa off margir.
Sækja skenmmitainir í óhófi og
leita á náðdr ofdrykkjunnar til
að losna við áhyggjumar.
Framffæreindur kenna konunni,-
bömunum og þjóðffélaginu um
hvemig komið er. Inntorot,
nauðganir, eitnrlyfjaneyzla, ■ lík-
amsérásiir, sala á taugaróandi
lyffjum — aldrei eins mikið og
undanffarin ár.
Framlhald á 9. síðu.
VJSfal viS Sigfus Sfefánsson frá Flafey áffrœSan
„Ég held, að ég sé fæddur sósíalisti"
Þann 21. mai varð Vigfús
Stefánsson frá Flatey áttræður.
Vigfús er þekktur víða um
Breiðafjarðarbyggðir sem einn
aff mætustu mönnum sinnar
sveitar, hefiur lifað langa og
starfsama ævi í Flatey og séð
þar bæði uppgang og hnignun
og.var einn af. þeim síðustu að
taka.sér far „suður“. Hann kom
ofan af landi til Flateyjar, þegar
það.byggðarlag var enn í blóma
og sat .þar, meðan sætt var, þótt
hann yrði að síðustu fyrir tveim
árum að fylgja hinum þunga
straumi tímans suður á bóginn,
eins t>g svo margir aí sveitung-
um hans höfðu orðið að gera á
undan honum, ög festa byggð
sína í StykkiS'hólmi, þar sem
hann býr nú hjá dætrum sínum,
en konu sína, Ingibjörgu Einars-
dóttur, missti hann fyrir nokkr-
um árum.
Vigfús er' 'víðles'nari maður
en almennt gerist, og er eink-
um haft orð á þekkingu hans 1
íslenzkum fornbókmenntum, en
auk þess er hann einn af frum-
kvöðlum sósíalismans í sinu
byggðarlagi og hefur alla tíð
fylgzt af lifandi á'huga með
þjóðmálum og ekki látið neinar
grýlur villa sér sýn, hvort sem
þær hétu Rússagrýla, Finna-
galdur eða Hannitoal Vigfús er
hógvær maður og fas hans ber
vott um hinn hljóðláta, yfirlæt-
islauisa manndóm, sem er ein-
kennandi fyrir marga eyjamenn.
6g lagði leið mina til hans á
dögunum að inna hann efftir
fréttum af lífinu í Flatey síðustu
50 árin.
★
„Hvaðan ert þú upprunninn,
Vigfús"?
„Ég er fæddur að Barmi i
Gufudalssveit. Móðir mín var af
breiðfirzkum ættum, komin aí
Eggert Ölafssyni „hinum betri"
í Hergilsey. Þessi ætt er allþakkt
víða, og eru t. d. Theodóra
Thoroddsen, Matthías Jochums-
son og Guðnin Einarsdóttir i
Miðbæ í Flatey komin af henni
að ógleymdum þeim systrum
Ólínu og Herdísi. Faðir minn
var ættaður utan af Barðaströnd
og frá Bálkastöðum í Hrútafirði
Þegar ég var á 16. ári, réðst
ég til Ólafs Bergsveinssonar f
Hvallátrum föður Bergsveins
Ólafesonar og þeirra systkina.
þar sem ég átti heima í 8 ár.
Þá fluttist ég til Flateyjar í
fyrra sinnið, gifti mig árið eftir
og fór að búa á Gróustöðum í
Gufudalssveit og bjó þar á ýms-
um jörðum í 8 ár, en fhittist
svo aftur til Flateyjar og átti
þar heima síðan“.
„Hvað kom til, að þú yffirgafet
Gufudalssveitina?"
„Á þeim árum var erfitt að fá-
jörð til ábúðar, hvert kot setið.
Þá var öldin önnur en nú, þegar
hálfar og heilar sveitir leggjast
í eyði“.
„Hvað tókstu þér fyrir hend-
ur, þegar til Flateyjar kom?“
„Þá varð ég eins konar ráðs-
maður hjá Guðmundi Berg-
steinssyni, kaupmanni, sá um
búrekstur hans og vann ýmis
önnur störf, bæði við verzlun-
ina og annað“.
„Var það þá. sem þú stýrðir
Gamminum, sem lökull Jakobs-
son talar um í Síðasta skipi suð-
ur?“
Vigfús verður dálítið kíminn,
þegar minnzt er á Gamminn:
„Hann hét nú vfet aldrei
Gaimmurinn, nema hjá Jökli
Hans rétta nafn var Heppinn,
en Jökull hefur líklega skírt
hann eftir skipi Þráins Sigfús-
sonar, það var víst skrautlegt og
skreið vel. Heppinn var stór
sexæringur.
„Var ekki gaman að sigla
skipum eins og Heppni? Sumir
segja, að sjómennskan hafi dá-
ið út með segifikipunum".
„Skipið varð eiginlega að
vera hluti af manni sjálfum til
þess að maður gæti stjómað því
vel. Maður varð að finna á sér
hvemig ðtti að beita þvf. Hepp-
inn var hálfvaltur, og ég var
satt að segja hálfemeykur á
honum fyrst, en svo náði ég
valdi á honum, og þá gat ég
siiglt honum óihræddur, þótt
hann væri með 60 heysátur inn-
ansbórðs. Einu sinni fórum við á
Heppni milli Langeyjar og Vest-
urbúðarvarar í Flatey á 10 mán-
útum. ■ Vesiturbúðarvör er rétt
hjá Paradís sunnan til á Flatey,
en Langey milli Hergilseyjar og
Flateyjar"
„Þú 'fékkst við fiskverkum i
FIatey?“
„Ég var 9 ár hjá Guðmundi
Bergsteinssyni. Um það leyti
var stoffnað samvinnufélag þar
um útgerð ög fiskverkun, og átti
það félag m. a. Olivettuna, sem
lengi var þekikt skip við Breiða-
f jörð. Þá tókum við að okkur að
vefka saltfisk fyrir félagið upp
á ákkorð. Við tókum við fiskin-
um flöttum úr bátnum og skil-
uðum honum fullverkuðum í
stakk í pakkhúsinu og fengum
7 krónur fyrir skippundið (þ. e.
tæpléga 4,5 aura fyrir kílóið)
„Þú ert sagður elzti bolsevikki
við Breiðafjörð. Hvað kom til,
að þú gckkst þeirri steffnu á
hönd?“
Vigfús hugsar sig um stund-
arkorn: „6g held, að ég sé fædd-
ur sósiialisti. Svt> voru þó nokk-
uð margir róttækir af þeim.
sem ég hitti á lífsleiðinni. Þegar
ég vár bam, las ég Þjóðviljann
uniga, sem Skúli Thoroddsen gaf
út, og þar var tekið róttækt á
þjóðmálum. Séra Sigurður Ein-
arsson var sóknarprestur í Flat-
ey á meðan hann var enn rót-
tækur“.
„Var verkalýðsffélag í Flatey?"
„Það var stofnað þar verka-
lýðsffélag árið 1927. Andrés
Straumland aðstoðaði við þá fé-
lagBstofnun frá Alþýðusamband-
inu. Þetta félag átti náttúrlega f
útistöðum við atvinnurekendur
á staðnum, einkum kaupfélagið.
Aldrei kom þó til verkfalls, þó
einu sinni munaði lithi.
„Voruð þið látnir gjalda þess,
að þið voruð sósialistar eða
verkalýðssinnar, t. d. í sam-
bandi við atvinnu?“
„Aldrei verulega. Við vorum
alltaf nokikuð sjálfstæðir, höfð-
um oftast eitthvað fleira en
verkamannavinnu til að fram-
fleyta oktour af, svo að það var
ekki hægt um vik. Svo heff ég
alltaf átt góða vini og kunningja
í öllum flotokum,“ segir Vigfús.
„Þú ert sagður bókamaður"
„6g var stautandi 5 ára, og
hef alltaff síðan haft milrla
ánægju af að lesa bælcur. Fyrsta
bókin, sem ég las, var Mjallhvft.
en svo fór ég að lesa íslendinga-
sögurnar innan við 10 ára aldur
og eftir það Þjóðviljann hans
Skúla“.
Eins og áður er getið, er Vig-
fús manna bezt að sér í tomun
sögum, og sagan talar til hans
gegnum ömeffni og landslag.
Þegar talið toerst að hinum
fræga manni Ingjaldi í Hengils-
ey og þeirri dlrfsku hans að
bjóða landsdrottni sínum byrg-
inn, hefur Vigffús sínar skoðan-
ir á þvi máli: „Ingjaldur var
ekki landseti Barkar digra.
Hann átti Hergilsey, þegar hann
tók við Gísla Súrssyni, en varð
svo að láta þær af hendi upp
í sekt fýrir að halda sekan
mann og flutti þá að Hlíð í
Þoriskafirði. Þannig komust eyj-
amar í eigu Barkar. Ingjaldur
heffði aldrei vogað að taka við
Gísla, eff hann hefði verið land-
seti Barkar. En Ingjaldur var
sonarsonur Þrándar mjóbens,
sem fyrstur nam Flatey og eyj-
amar þar í kring“ Og í fljótu
bragði finnst manni skoðun Vig-
fúsar á þessu langtum aögengi-
legri en frásöign Gísla sögu, og
Ingjaldur setur svo sem ekki
mikið offan, þó að hann sé gerð-
ur að óðalsbónda í stað þess að
vera réttur og sléttur leiguliði,
því að þessi sögutúlkun sviptir.
hann efeki þeim heiðri að teljast
fyrsti róttæki maðurinn f Vest-
ureyjum og þar með að vissu
leyti fyrirrennari Vigfúsar. Því
að vissulega tók hann málstað
hins bágstadda gegn valdastétt-
inni með þeim yfirlætislausí
manndómi, sem setíð síðan hef-
ur einkennt marga Breiðfirð
inga, þar á meðal Vigfús Stef
ánsson.
G.H. I