Þjóðviljinn - 18.07.1970, Blaðsíða 7

Ijaugaaidiagur 18. júW 1970 — ÞJÓÐVILJTNN — SlÐA g
Bylting hinna
ódýru bóka
Eitt af því sem hefur haft
mest áhrif á samanlagrda bóka-
útgáfu í hciminum er tilkoma
pappírskilja — ódýrra bóka og
um leið vandaðra, scm gefnar
eru út í stórum upplögum. Ný-
lega er látinn í London sá mað-
ur sem öðrum fremur hefur
verið talinn uppliafsmaður
pappírskiljubyltingarinnar, AU-
en Lane, stofnandi Penguin
Books.
ÞAÐ VAR 30. JÚLÍ árið 1935
að í verzlaniir Englands kom
fyrsta sendingin af bókaflofcki
eftir góða höfundia, unddr vötru-
merki mörgæsarinnar og með
lágu verði: sex pens bókin.
Kollegum Lanes úr íorlogigjara-
stétt leizt ekki á blikuna —
ennþá var hoimskreppan ; full-
um gangi og sízt virtist túni
til tilrauna í bótoaútgáfu.
Lane flokfcaði bætoumar í
skáldsögur, leynilögreglusögur
og ævisögur, og gaí hverjum
flokki sinn kápulit. Meðal tíu
fyrstu bókanna voru verk oftir
Hemingway, Maurois, Dor-
othy Sayers og Agöthu Christie
— allt góð nöín á sínum stað,
og þeirri línu fylgdi Laine síð-
an. Árið 1937 tók fyrirtækið
að gef,a út Pelican-flofckinn —
þekktir fræðimenn storifuðu á
alþýðulegan máta um vísindi
sín — um líffræði, sögu, Freud-
isma og hvaðeina. Smám sam-
an var ekki látið við það sdtja
að prenta l>egar útkomin verk
upp aiítur í ódýrum útgáfum,
heddur voru nýjar bækur prent-
aðar beint hjá sívaxandi hópi
rithöfunda til kiljuútgáfu.
ÞAÐ SANNAÐIST á Englandi
að óróatímar eru miklir lestrar-
tímar. Pen,guin-útgáfian írarn-
leiddi mikið lesrtajrefni fyrir
hormenn á stríðsárunum, og þá
urðu að vetruleika ýmsar huig-
myndir um bótoaflokka —
bamabækur. Penguin skáld,
Penguin Shakespeare, Penguin
New Writing, sem gaf ungum
rithöfundum áður óþekktat*
möguleika til úthreiðslu. Saigt
er að dr. E. V. Rieu hafi not-
að leiðintlogar næturvaktir i
háskóla sínum á tímum loft-
árásanna til þess að þýða upp
á nýtt Hómerskviiður. Þýðing
hans á Odysseifiskviðu, sem
kom út árið 1946, seldist í milj-
ón eintaka á fjórtán dögum
og lagði girundvöll að ágætiri
útgáfu Penguins á klassískum
riburn — þar hafa t.d. íslend-
ingasögur vorið að koma út
fyrir skömmu.
í fyma hafði fyrirtækdð gef-
ið út u,m 6009 bækur, og Lane
gat hiatdið þvi fram með rétti,
að „næstum því hver einasli
núlifandi höfundur sem máli
skiptdr" ætti þar bók, jofnvel
heildarsafn ritvorka. Bækur
þessar höfðu selzt í meira en
300 miljónum eintaka. Mest
varð salan á „Elskhuigi Lady
Chatterlay" eftir D. H. Lawr-
ence. Bókin leiddi til flókinna
réttiarhalda, en hún soldist lítoa
í fjórum miljónum eintaka.
MIKIÐ AF FRAMLEIÐSLU
Penguinútgáfunmar hofur selzt
Allen Lane, hinn nýlátni stofnandi Penguin-útgáfunnar
erilendis. Sú Hið málsins er alls
ekki einföld: oft bafa útgefend-
ur á smærri málsvæðum bölv-
að hátt og rifið hár sitt, þegar
ný kilja frá fyrirtæki Lanes
hefur skotið upp kollinum fyrir
tfunda hluta þess verðs, sem
þedr treystu sér til að gefa
sömu bók út á eigin máli.
Allen Lane varð ekki fyrstúr
mianna til aö gefa út bækur iTyr-
ir sex pens, né heHdiur til aö gofa
út góðar bætour með ódýrum
hætti. En framlatg hans til
miála er ekki rminna af þeim
sötoum: Það er ekiki fyrr en
hann tekur til starfa að bóka-
markaðurinn breytist verulega,
svo og útgáfuvenjur allar. Og
fordæmi hans hefur haft áhrif
langt út fyrir landiamæri Eng-
lands, þótt ýmisiogt af því sem
hann bryddaði upp á megi að-
eins íramkvæma á mjög stóru
málssvæði, sem tryggir sölu á
stórum upplögum. Norðurlönd
hafa íyrir löngu byrjað sína
kiljubyltingu — oll nerna ís-
land.
Lane gekk ú-t frá þvú, að
lesendahópuirinn gæti verið
miklu stærri en sá sem hafði
ráð á að kaupa bækur í venju-
leguim útgáfum (sam eru dýr-
ar jafnt á íslandd sem Englandi
— sósíalisk ríki hafa hinsveg-
ar sérstöðu í þessum efnum).
Hann taldj að tíl væru mdklu
fleiiri lesendiur, sem ekká
þekktu enn sin vitjunartíma,
og venjulegt dreifingarkerfi
na>ði efcki til, og þessir lesend-
ur gætu trygigit söiu jafnvel á
sérhæfðustu ritum, ef þau
væru í nógu aðgengilegum
búningi. Hann hafði rétt fyrir
sér. Og fyrirtæki hans reynd-
ist það og mikil stoð, hve háar
kröfur voru frá upphafi gerðar
til vandaðnar vinnu við text-
ann, við þýðingar, við allan
frágang.
ÞEKKTIR SÉRFRÆÐINGAR
í „íélagsffæði bókmenn,tann,a“
eins og Raymond Williams og
Richard Hogart hiafa farið
viðurkenningarorðum um það
fordæmi sem Penguin skap-
aði. Þeir tengja það við hinn
garnla draum um að sfcapa
sameinaða menningu, þvert á
hindranir sem tengdar eru
stéttiun, mismuniandi uppruna
og menntun. Geria sem minnst
út mismuni á lesninigu ungra
og gamalla, á nýjum bókum
og sígildum, skoða ailt þetita
sem samtíðarbókmenntir.
STJÓRNMÁL OG FRAMÚRSTEFNA
Frá æfingu lijá Gropo doce í Ilavana
Fyrir nokkru sögðum við lítil-
lega frá gerð pólitísfcra og
áleitinna hoimildarkvdkmynda
á Kúbu. Biaðið Spiegel kann
írá því að sagja, að í leik-
húsmálum sé einnig ýmislegt
forvitnilegt að gerast á eyju
Castros, þótt ekki bafi þau tíð-
indd flogið eins víða og það
sem gerist í kvikmyndaiheimin-
um — af eðlilegum ástæðum.
Berlínarbúiar hafia nú sett á
svið hjá sér tvö leikrit frá
Kúbu og eru bæði talin til fjar-
stæðuleitohúss og leifchúss
„grimmdarinnar“ — reyndar sé
það algengana miklu á Kúbu
sjálfri, að sjá þarlenda höf-
unda draga sína lærdóma af
Beckett, Arrabal og Albee en
bera fram sósíalistíska bjairt-
sýni. Hinsvegar er sá pólitiski
leikflokkur á Kúbu sem beztur
er talinn, „Leikhús þriðja
heimsins" sagður fremur and-
vígur slíkri þróun. René de la
Cruz, sem stjórnar þessum
flofcki. þar sem strangir sdðir
ríkja ag drytokja, dóp og
kvenhafar er útlægt, kvartar
yfir því að leikhúsið á Kúbu
sé „efcki orðið samgróið þjóð-
félaginu".
Hann bætár því við, að með-
an ekiki séu til pólitóskir leik-
ritahöfundar á Kúbu í orðsins
fylistu merkingu, verði flokkur
sinn að semja sýningarnar
sjálfur. Hópurinn staðfærir
efni úr ýmsum áttum, tekur
fyirir aitriði úr glæpasögu
bandairísku leyndiþjónustunnar
CIA eða samtíðarpersónur eáns
og blökkumonmaiEoringjainn Mal-
oolm X, býr úr öíMiu samain á-
leitnar pólitískar sýningiar, sem
Fraimlhiald á 9. siðu.
STAÐREYNDIR UM HUNGUR

[FD©TQ[L[L
Fyrir skömmu kom út bók-
arkorn eftir ungan mann,
sem er nú við nám í París,
Ffiðrik Pál Jónsson. Ritið
heitir „Hungur“, undirtitill
hennar er „Það eru miannrétt-
indi að fá að borða“.
Það hafa aldirei verið ó-
venjuleg tíðindi að ungir
menn sendi frá sér bækur. E-n
venjulega hafa þeir viðburðir
orðið af ómótstæðilegiri (eða
misskilinni) þörf fyrir að láta
að sér kveða á sviði fagur-
bókmennta. Friðrik Páll fer
aðra leið: hann fjallar um eitt
þeirra mála scm brýnast er
í samtóðinni, það hiungur, sem
herjar á fátækt fólk af þeirri
grimmd, að fiestar styrjaldar-
sögur verða smáar. Og hann
gerir sig reyndar líklegan til
að halda átfrarn aö skrifa
fleiri rit um svipað efni. Við
skulum vona að þetta sé tákn
nýrra tíma: að við séum, eins
og margar þjóðir aðrar, að
eignast hóp ungra manna sem
tekur að sér að koma á fram-
færi við landa sín,a stað-
reyndum um merkilega og al-
varlega hluti öllum þeim, sem
ekkj kjósa sér hlutskipti
strútsins.
Ekki verðuir Friðriki Páli
Jónssyni hrósað sérstak-
lega fyrir persónuleg, sérstæð
tak á viðfangsefninu; hitt er
jain víst að á um 60 bls. í
riti hans er að finna mikinn
og að öllum líkindium traust-
an fróðleik um bungur, bæöi
næringairefnaíræðilega skýr-
ingu og þjóðíélagslega. Það er
til að mynda vikið að ýmsum
lífseigum fordómum, eins og
hugmyndum, algengum meðal
vel stæðra þjóða um „leti“
og „vaniþroska" annarra kyn-
þátta, það útskýrt fyrir hverj-
um, sem heyra vill, að skortur
í uppvextí ræður meira um
„gáfnafar" en flesitir gera sér
grein íyrir. Þá er og minnzt
á jafn alvarlega hluti og þá,
að í ríkum löndum er bænd-
um bongað fyrir að rækta
ekki matvæli, að „viðskipta-
kjör“ (þ.e. arörán) sem fátæk-
ar þjóðir búa við fara versn-
andi. Og að efnahagsaðstoð
auðugra þjóða er venjulega
miklu minni til snauðra
þjóða en nernur tapi þeirra
vegna lækkaös verðs á út-
fluttium hráefnum og hœkk-
aðs verðs á innflttum iðn-
aðarvörum. Urjdir lokin er
rætt um ýmsar tilraiunir til
að skerða veldi hungursins,
hjálparstofnanir ýmiskonar
eins og FAO, Matvæla- ög
landbún'aðarstofnun Samein-
uðu þjóðanna, bent á já-
kvæða og neikvæða þætti í
starfi hennar.
Heildarsvipur þessa ritlings
er sem sagt viðfelldinn
— hér er um góðviljaða
fræðslustarfsemd að ræða, er
gleymir ekk; heldur ábyrgð
ríkra þjóða á þeirri neyð
sem meirihluiti mannkyns býr
við. En auðvitað geta m-argir
saknað þess, að ekki sé tekið
fiastar, ákveðnar á málum.
Það er t.d. fróðlegt að bera
bækling Friðriks Páls saman
við ailllýtarlega greinargerð um
„kortlagningu eymdarinnar“
etftir Albert-Paul Lentin, sem
birtist í tímaritinu Tricontin-
ental. 10. hefti, en það er gef-
ið út á Kúbu.
Friðrik Páll segir t.d. írá
ráðstöfunum gegn „offram-
leiðslu“ á miatvælum (bls.
49): „Sannleikurinn er sá, að
landbúnaðarvörur eru ekki
lengur á „frjálsum" markaði
nema að litlu leyti. Framleið-
endur halda m-eð scr fundi og
skipta með sér maifkaðinum'‘
Lentin gengur miklu ákveðn-
ar til verks, þegar hann fjallar
um þessa hluti. Hann segir að
helztu útflytjendur korns,
Bandaríkin, Kanada, Ástralía,
Argentína, Frakkland, kjósi
heldur að safna auði af sí-
vaxandi komsölu til þróunar-
landanna (sala á heimsmark-
aði nam 60 milj. smál. árið
1967 en 5 miljónum árið 1938)
en hjálpa löndum þriðja
heiimsins til að eflla fram-
leiðslu sína. „Þau hafa sett
upp sannkajlaða kommafíu
tíl að hækka verðið á „heims-
markaði" (Með samkomullagi
frá 1. júli 1968 hækkaði með-
alverð á útfluttu korni um
13%) og þar cð fimm sitærstu
útflytjendurnir hafa aukið
verulega hagnað sinn af þvi
að selja korn til hungurlanda
eru þau ánægð með að land-
búnaðarfiramleiðsla jx?irra sé
áfram á lágu sti'gi“. Lentin
bætir því við, að Bandaríkin
beri stærsta ábyrgð í þessum
efnum og hafi t. d. hvað eftir
annað notað umframbirgðir
sínar af hveiti til pólitiskra
þvingunaraðgerða gegn f á-
tækum og skuldugum þjóð-
um.
■^riðrik Páll minnir á það að
Jl AO haifi „verið legið á hálsi
ad vera ekki annað en taaki í
höndum ríkra þjóða til jæss
að þær gæti haft eftirlit með
þróun landbúnaðar í löndum
þriðja heimsins sér í bag“
(bls. 53). Lentin herðir mjög
á slíkum íullyrðingum. Hann
talar sér í lagi um það, að
Bandaríkin ráði í raun yfir
FAO að 8/10 og einnig um að
tólf nýlegustu áætlanir FAO
(um áramót 1969) hafi átt að
koma til hagsbóta sjö ríkjum
sem öll eru sérstaklega hjart-
fólgin Washington — For
mósu, Suður-Kóreu, Ecuador,
Kólumibíu, Qhania, Túnis og
Tyrklandi.
„Samúð þeirra sem vel stæðir eru með þeim, sem líða
neyð, kemst aldrei yfir mjög lágan þröskuld“. — Lentin.
Fleiri dæmi má nefna um
mismunandi áherziur í túlkun
vandamála, sem ráðast sjáif-
sagt af því fyrst og fremst,
hvert menn hatfa trú á al-
þjóðlegu hjálparstarti til
lausnar vandamálum hung-
urs, eða hvort menn tdja.
eins og Lentin og byltingar-
sinnaðir félagar hans í Tri-
continental, að bezt sé að út-
skýra það fyrir mönnum
strax, að kapítalisminn sé ó-
fær um að leysa þennan
vanda, Hitt er svo annað mál,
að hver sem blæbri'gðd sikoð-
ana manna eru, þá er auð-
velt fyrir þá að sameinast um
það hve lítið er í raun og
veru gert. Fjárlög FAO fyrir
starisárdð 1970—71 nema að-
eins röstoum 70 miljóinum
dollara, segir í ,,Hungri“
Lentin bætir þvi við, að
stríðið i Víetnam hafi kostað
Bandiaríkin 30.000 miljónir
dollara árið 1967. Og eins og
einn reiknimeistari Penfcagons
segir: „Það toostar 320.000
dollara að drepa einn einasta
hermann Víetkong“.
Á.B.

i