Þjóðviljinn - 13.09.1970, Blaðsíða 7

SuiMMdiagiur 13. septómlber 1070 — ÞJÖÐVHLd'INN — SlÐA J
Guðmundur Böðvarsson, skáld:
UM LAXÁ
OG MÝVATN
OG FLEIRA
gal
Hver kann eKká þann kapát-
ula sögunnair, þar sem seigir
frá uppbafi iðnþróunairinnar
miklu, þeirrar sem enn stend-
ur og aeðir áfram með siaukn-
um hraða. Já, þvilík risasikref,
þar sem fjármiagndð knýr fram
nýja og nýja tæfcni sér tál
aíukningar og margföldiunair.
Staersta girein framleiðsl'Jnnar
og með hraðstígasta tækniþró-
un er hergagnai’ðn aður:
sprengjur, elcifliaugar, bensín-
hlaup, eitungias, herskip ofan
sjávar og neðan, skriðdireikar,
hljóðfráar herþotur, gervihnett-
ir til njósna fyrir uitan allt
annað smárust til manndrápa.
Og Móðir Jöirð stynur undir
öllu hánu hræðilega umróti.
Það er grafið og borað: meira
staí| meiri díu. Qg Móðir Jörð
stynur undir hraðvaxandi ó-
meigð sinni, börnum hennar
fjölgar ískýggilegia ört, þó
dau'ðinn hirði sitt, mörg deyja
úr ofáti, flest úr hungri. Og
nú er upp kominn iliur kvittur:
Tækniþróunin plús mannfjödd-
inn er komdn á það stig að
allt er að fara í sóðaskap og
eiturbras, allt er mengiað, loft,
jörð og sjór. Dýraitegundir
hverfa af sjónarsviðinu með
hverjum degl sem líður. Mað-
urinn útrýmir þeim sér til á-
vinnings og gamans. Gróðuæ
deyr út á heilum landsvæðjm,
fiskar í ám og vötnum. En
tækniþróunin segir: skítt með
það, meiri orku, meira stál og
ál, meiri olíu. Gerum oss nátt-
úruna undirgefna, hagnýtum
auðlindir hennar.
En kvitturinn iHi beldur á-
fram að grafa um sig: — það
er eitthvað skakkt í dæminu.
Er ekki ástæða til að fara
fram með meiri gát?
Við, íslendingar, lítil og van-
máttug eyþjóð í hafinu, vorum
lengi á eftir flestum hinum,
sem sóttu sem ákafast fram í
kapphlaupi tækninnar. Kannsiki
erum við það enn. En nú herð-
um við okkur þó allt hvað af
tekur. Og við höfum tnomp á
hendinni: vi'ð eigum margt það
lítt eða ekk; skemmt, sem aðr-
ar þjóðir eru komnar vel á veg
með að eyðileggja í sinni sveit.
Og þó höfum við löngum far-
ið illn að ráð; okkar. Áður fyrr
bæði af þekkingarleysi og illri
nauðsyn, en nú uppá síðkastið
af græðgj og kæruleysi. Við er-
um vel á vegi með að fremja
geirfugladráp á síldinni, nídd-
umst á henni á hrygningarsvæð-
unum og gáfum henni engin
grið. Sennilega förum við eins
að með grásleppuna. Við ætl-
uðum að stórgræða á fram-
leiðslu dýrra skinna. selja grá-
vöru fyrir ófafé. Já, við flJtt-
um inn ; landið silfurref. kara-
kúlfé oe mink. svo framleiðsl-
an yrði sem fjölbreyttust. En
það kom Iús í sktnnpelsdnn,
eins og dans^urinn segir. og
það varð taP °n enginn gróð;
svo hrdðalegt tap, að ég veit
efcki til að nokkur hafi freist-
að þess að reikna Það í töld-
um krónum. enda ljóst að seint
eða aldrei verður bitið úr
þeirri nál. Enn berjumst vdð
við minkinn, þennan bölvæna
lí'fi, sem í mörgum ofcifcar ynd-
islegu smá'ám og vötnum hefur
þjirrkað svo út allt líf, að þar
sést ekki lenguæ silungiur í
streng eða fugl á lygnum hyl.
Mófugli og rjúpu fækkar me<ð
hverju ári. Lærðum við svo
nofckuð af þessu? Nei, aldeilis
ekki. Nokkrir fártrylltir og
misvitrir gróðahyggjumenn
heyrðu talað um sæmilega sölu
á minkaskinnum í náiægum
löndium, ruku upp til handa og
fóta og fengu löigum breytt svo
frjáls samkeppni gaeti enn sýnt
ágætá sitt. Og þrátt fyrir
strangar aðvaranir hdnna á-
gætjstu náttúruunnenda og
n áttúrufræðinga voru siðan
fluttar inn í landið fleixi þús-
undir þessana kvikinda, rán-
dýr í tvennum skilningi, til
viðbótar þedm mörðum sem
fyrir voru. En ekkj vaj- þeim
innfhxtningi loki'ð þagar upp
komst að enn einu sinni hafði
mörlandinn verið pliataður
hel ztii auðvteíldiega: Þau ein
mdnkabú í Noregi, sem tókst
að selja íslendingum læður á
toP'PVtarði, sýndu sæmiitega út-
komu, önnur ekki, því skinna-
varðið á heimsmarkiaðinum var
fallið. Kannski hækkar það
afitar eftir tuttuigu ár! — Hinu
má þó ekki gleym'a, sem heita
má regla, að fari rekstur slíkra
fyrirtækja að ganga illa, er
gripdð tdi þeirra spaín aðarráð-
stafana sem gjarnan enda í
kæruleysi og sóðaskap. — Og
það mætti minnast á miargt
fleira, svo sam eins og ofbeit-
ina í búfjárhögum, og fjanda-
gang stráka upp um híeiðar og
hálendd, þar sem kraftmiklir
bíiar eru látnir plægja grunnan
jarðveg, utan allm leiða, en
vatn og vindar taka síðam við
og fullkomna eyðilegginiguna.
Sama máii gegnir um útisam-
komiur á fegurstu og gróður-
ríikuisrtJ stöðum landsins, þar
sem þúsundir manna troða það
niður til dauðs á nokkrum
dægrum sem landdnu hafði þó
tekizt að varðveiita, þrátt fyr-
ir misiynit veðuirfar og skefja-
lausa rányirkju. Veit ég vel að
gróðurfar í flestum nágranna-
Iöndunum er sterkara en okk-
ar og þolir meira álag, Og er
ég þó efins um að siíkar smal-
andr til óláta og ölteitis séu
eins mikill siðjir þar og hér.
Og er ég þá, eftir þessar
upprdfjanir, kominn að því sem
var í byrjun tilefni þessa
greinarkoms, en þa'ð er Lax-
ármálið, eins og það er nú
um sinn kailað manna á milli,
barátta bænda í Laxárdal, Mý-
vetninga og allra góðra Þing-
eyinga, gegn þeiirri ásókn sem
hafin er á það landsvæði, sem
ekki er aðeins þeirra eign ó-
umdeilanlega. helguð af lang-
dvöJum sterkra ætta um ald-
ir, heldur einnig stolt og yndi
íslenzku þjóðarinnar allrar. —
Og þó verður auðvitað að telja
þar frá nokkra hrímþursa úr
hópi þeirra manna sem vilja
láta útlendinga byggja hér
þrjátíu álverksmiðjur (án
hreinsitækj a), gefa þeim raf-
ma'gn og tryggja þeim ódýr-
asta vinnuafl í heimi.
Rafmaign er au’ðvitað eins
najðsynlegt fyrir okkur sem
aðra, enda uppi miargar áætl-
anir í þeim málum og sumar
stórfurðulegar. T.d. er í at-
hu-gun virkjun Hvítár í Ámes-
sýslu og kemur þar til greina
sú fiallhæð vatnsins sem mynd-
ar Gufifoss. Hainn verður að
visu ekki nema pínulítið
bunugrey þegar ailt er kom-
ið í ganginn, en hér er bót í
máli: það gæti sem sé vel ver-
ið að Jm ferðamannatímEain
mætti hleypa það mdlklu vaitni
á hamrastallana, þar sem áð-
ur var Guilfoss, að útlending-
um sýndist þó vena þar foss.
(Ó, sæl ert þú að vesra komin
undir græna torfu, Sdigríður
mín í Brattholtí, sem ekki vdid-
ir selja fossinn þdnn.)
Það er ekki ætíiun miin að
áfeHast einn eða neinn fyrir
skynsamlegar áætlanir í vixkj-
unarframk'Væmdum. En er
nokkur skynsemi í því að eyði-
leggja með sJíkum umsvifum
. það sem við ei.gum sársitæðast
og fegurst í ísienzkri náttúra,
þegar við ekkí þurfum þess?
Getur það huigsazt að fram-
tí’ðin fyrirgefi okkur það nokk-
umtíma ef við, sakir fólstegr-
ar heimsfcu og ofuirkapps,
þurrkum út „undur ísiands“
hvert af öðru?
Sá sem verið hefur við Mý-
vatn og séð umihiverfi þess,
hvort heldur er í sum arskrúði
eða haustlitum, gleymir því
aldrei. Og vissuleiga hefur mér
skilizt að þeir sam staðið hafa
með veiðisitöngima sína við blaa
sttrengi Laxár, eigi þaðan
minningar sem þeir vildu ekki
án vera. Nú fækioar sJdkum
stöðum í heimi hér. Því er ekki
undarlegt, ef maður nú snar-
ar sér í brækur bissnismarms,
að manni komi í hug að
t.d. Laxá, Mývatnssveit og
Gullfoss gætu blátt áfiram orð-
ið arðvænlegri fyrir fólkið í
landimu. eins og þeir eru, held-
ur en tröllriðnir af orkuver-
um og eitursfpúandii verksmiðj-
um.
Þjórsá er aðeins beizliu'ð að
nokkru leytí. FuUviirkjuð gæti
hún eflaust sient norðlending-
um rafmiagn norður yfir fjöH.
Og ekki fæ ég séð að Það sé
nokkur minnkun fyrir Norður-
land að fá rafmagn að sann-
an. Erum við ekki ein þjóð í
einu landi? Það er að minnsta
kosti víst aV5 okkur hér syðra
finnst þegar nóg að gert bæði
við Laxá og Mývatn og hryU-
ir við þeirri tiihugsun ag eiga
ef til viU að lifa það að sjá þar
aðeins fölan og afskræmdian
svip þess sem einu sdnni var,
vitandi það að allar leiðir
voru sjálfsaigðari heldur en sú
sem farin var. Og til eru þeir
sem benda á að Námaskarð
geymi tiltæka þá orku sem
Norðurland þarfnast áður en
á kemst það samtengda kerfi
fyrir landið allt sem fyrirhug-
að er.
Og nú. þegar þessar línur
eru skrifaðar, hefjr það gerzt,
sem búast mátti við, að Þing-
eyingar hafa gripið til virkra
mótmælaa’ðgerða. Og það mega
þeir vita að þeir eiga óskiptan
Framihald á 9. síðu.
skaðvald í ísJ/enztou náttúru-
Er nokkur skynsemi í því að eyðileggja það sem við eigum fegurst i islenzkri náttúru?
J
í
J