Þjóðviljinn - 22.09.1970, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 22. septelmlber 1970 — Í>JÓÐVILJ1NN — SIÐA 'J
Dr. Jón Gíslason, skólastjóri:
Þrátt fyrir allan mun, gera sömu
vandamál vart við sig alls staðar
★ Eins og oft áður, hefur
djúgu rúmi Þjóðviljans verið
varið undanfarið til birtingar
á efni er varðar skóla og skóla-
mál og menntim almennt. í
gíðustu viku, 8.1. fimmtudag,
birtist hér í biaðinu til dæmis
grrein eftir Hjörieif Guttorms-
son kennara í Neskaupstað um
þann vanda sem kennaraskort-
urinn veldur í strjálbýlinu. Á
sömu síðu var sagt nokkuð frá
tengslum æðri skóla í Sovét-
ríkjunum við vísinda- og
tækniframfarir.
★ Daginn áður en áður-
nefndar greinar birtust sagði
Þjóðviljinn frá setningu Verzl-
unarskóla íslands sl. þriðju-
dag og gat skólasetningarræðu
skólastjórans dr. Jóns Gísla-
sonar. Var í frétt Þjóðviljans
sagt m.a. að í ræðu skólastjór-
ans hefði verið fluttur m.a. á-
róður gegn fræðslukerfi Sovét-
ríkjanna og lofgjörð um banda-
ríska í frétt dagblaðsins Tím-
ans af skólasetningu V.í. var
þetta orðað svo: „Jón Gíslason
skýrði í ræðu sinni nokkuð frá
fræðslukerfi stórveldanna
tveggja, Bandaríkjanna og
Rússlands, og lauk þeirri frá-
sögn með því að Ijóst væri að
vandamál í menntamálum
væru alls staðar þau sömu.
Taldi Jón Gíslason mennta-
kerfi Bandarikjanna flest til
kosta en þveröfugt hvað Sov-
étrikin snerti“.
Dr. Jón Gíslason hefur nú
tent Þjóðviljanum til birtingaí
þann kafla úr skólasetningar-
ræðu sinni, sem fjallar um
menntun og fræðslu í Banda-
rikjunum og Sovétríkjunum.
Fer hann hér á eftir, en ræðu-
kailanum fylgdi þetta bréf frá
skólastjóranum:
„Reykjavík, 18.9. 1970.
Hr. ritstjóri!
í frásögn í blaði yðiar 16.
þ.m birtist fréttagrein im
setningn Verzlunarskóla ís-
lands. t>ar stóð m.a. eftirfar-
andi klausa: „Jón Gíslason,
skólastj óri, flutti setninigar-
ræðu sem reyndar samanstóð
a’ð drjúgum hluba af áróðri
gegn fræðslukerfi Sovétrikj-
anna og lofgjörð um það
bandarístoa".
Með því að ég tel þessi um-
mæl; röng og úr lausu lofti
gripin, vil ég leyfia mér að
faira þess á leit við yður, að
þér gerið svo vel að birta ;
blaði yðar þann toafla skóla
setningarræðu m' >- sem
lýtur að me: 'v-1'
í Bandiaríkjunum Og Sovétríkj-
unum, svio að lesendum blað'S-
ins gefist sjálfum kostur á
hér um að dæmia.
Jón Gislason‘f.
Á voruim dögum er meira
ræitt um skóla og skólafólk
en dæmi eru til áður. Til þess-
liggja ýmsair ástæður. Kannski
eiru þó tvær þeirra veigamest-
ar, annars vegar krafan um
menntiun, jafnvel æðri mennt-
un, handa öllum, og hins veg-
ar önar og róttætoar þjóðfé-
lagsbreytingar.
Menntun bandia ölium, það
er fögur bugsjón, engum get-
ur blanöazt buigur um það. Um
hitt eru menn etoki eins sam-
mála, bvernig þvi takmarki
verði bezt náð. Meðfæddir
hæiileik.ar mannia eru misjiafn-
ir. Framhjá þeirri staðreyrfd
verður ekki komizt. Eítirtekt-
arvert er, a'ð hinir miklu and-
stæðingar í stjórnmálum,
Biandaríkjamenn og Rússar,
hafa komizt þjóða næst því oð
ger,a þá hugsjón að veruleika
að veita sem flestum tækifæri
til fnambald'smennituniair. í
Band'aríkjunum befur þessi
viðieitni sitefnt hlutfaillslega
miiklu fleiri jnigmennum úir
hverjum aldursflokki til há-
skólanna en hingað til heíuir
orðið raunin á í Evrópu. Þó
haf,a Banaríkjamenn sloppið
furðanlega við þann vandia,
sem nú er mjög áberandi víða
í Evrópu þ.e.a.s., að aðsókn
a’ð einstökum deildum háskóla
keyri svo fram úr öllu hófi,
að ekki reynist unnt að veita
inngöngj nemg örlitlu broti af
öllum umsækjendaiskairianum.
Skýringin er sú, að við há-
skóla í Bandaríkjunum er um
mlklu fleiri námsbrautir að
velja en við evrópska háskólia.
Þar gefst stúdentum kostur á
að nema ýmsar greinir, sem
hvergi eru kenndar við há-
skóla í Evrópu, af því að svo
lítið hefur þótt til þeirra
koma, að þær gætu ekki skip-
að virðulegan sess við hliðina
á gúðfræði, læknisfræði, lög-
fræði og heimspeki, hin'Jm
hefðbundnu háskól agreinum,
að dómi hinma íhaldssömu Evir-
ópumianna, sem ævagamlar
orfðavenjur hafa drepið i
dróma.
Hið ameríska skipulag hefur
'íka stuðlað að því, að háskól-
'rnir stæðu í lifandi tengslum
-ð atvinnulíf þjóðarinnar, já
llt hið fjölþætta líf samfélags-
,ns. Þeir hafa því aldrei ein-
angrazt. Þeir hafa með samni
orði'ð þjóðskólar.
En ouðvitað hefur þessi
skipan mála orðið þess vald-
andi, að miklu fleiri dveljast
lengur eða skenur við há-
skóla í Bandaríkjunum en
leyst geta af hendi nokkur
próf eða uppfyllt á nokkurn
hátt þær kröfuir. sem hásikól-
air verða að gera.
Hins vegar hefur bandariska
kerfið örvað mjög áhuga at-
bafmamianna á vísindalogri
starfsemi, sem innt er af hendi
við háskólama, því að þeim
viar’ð smemrna Ijóst, hversu
mikilvæ'gur árangurinm af því
stairfi gát orðið fyrir atvinnu-
vegina og framleiðsluna.
f Sovétríkjumum virðist
sterk miðstjóm móta allt
skólaikerfið. Megimsteínan er
mótJð af stjóminni í Moskvu.
f bókinni „Soviet Education“
eftiir N. Grant, sem gefin hef-
ur verið út í Penguin Books,
1964, er þessi tilvitnun í yf-
irlýsingu sovézka menntamála-
ráðherrans, 1959: „Hluitverk
fræðslustarfsins er að stuðla
að uppbyggingu kommúmisks
þjóðfélags, að móte lífsskdðun
nemenda samikvæmt efnis-
hyggju, að leggja trausta und-
irstöðu að þekkingu þeirra í
hinjm ýmsu greinum og búa
þá undir þjóðfélaigslega nyt-
söm stöirf“.
Þetta er mergurinn málsins:
Lífsskoðun kommúnismans og
efnishyiggjumnar fyrst, hið al-
menn,a fræðslustarf svo. Vak-
andj auga er haft á öllu ; skól-
unum, er brjóta kynni í bág
við girundvaU'arsjónairmið
ílokkssitjómarinnar í Moskvu.
Hiin sendir sín fyrirmæli til
stjóma hinna elnsitöku landa,
stjómir hinna einstöku landia
senda enn náikvæmari fyrir-
mæli í sarnia anda til héraðs-
stjómanna og loiks send'a
héraðsstjómimar sin fyrir-
mæli í hin einstöku fræðsiu-
umdæmi. Stjómir fræðsl'jum-
dæmanna sendia síðan sin fyr-
irmæli í einstaika slkólia. Er þá
svo komið, at5 nákvæm fyrir-
mæl eru um allt, smátt og
stóirt. í hverjum skóla, þannig
að skólastjórar og kennarar
mega ek,ki í neinu víkja út af
þeirri stefnu, sem borizt hef-
ur til þeirra af hverju þrrep-
inu af öðru í skrifstofubákni
því, sem stjómiar fræðslumál-
um ríkisins.
Annað ednkenni á fræðslu-
kerfi Sovétríkjiannia virðist vera
náin tengsl þess við átvdnnu-
lífið og þarfir þesis, enda er
það eðlilegt meðal þjóðar. sem
í ótöa önn hefur verið að brjót-
ast 'jndan frumstæðum fram-
leiðslubáttum og leggj a grund-
Stúdentar frá Moskvu vinna að stíflugerð við Ísjím í Kazakstan.
völl að tröllaukinni iðnvæð-
ingu. í stjómiartilskipun frá
21. marz 1961 segir um xnark-
mið æðri menntunar, að það
skj'li vera að þjálfa vel hæfia
sérfiræðiniga, ar aldir séu upp
í andia og stefnu þeirra Marx
og Lenins, fylgdst vel með þró-
un vísindann,a og tæknifræ'ð-
innar, bæði í Sovétríkjunum
og í öðrum löndum, geti hag-
nýtt sér til hins ýtrast-a tæknd-
lega þekkingu samtíðarinnar
og geti sjálfir orðið færir um
að skapa og móta tæknifræði
framtíðardnnar. (E. J. King:
Communist Educatiom, London,
Methuen, 1963, p. 177).
Af þessari stefnu leiðir að
til náms raunvisindia er varið
jiafnvel enn medri tírma í æðri
skó'lum Sovétríkjanna en
Band'aríkjanna. Reynt er að
beinia mönnum, sem nýlega
bafa lokið próf, þangað, sem
stjórnvöld telja mesta þörf fyr-
ir þá, fyrstu þrjú árin eftir
próf. Á ýmsan annan bátt
ver'ða persónulegiar óskir ein-
staklinganna að lúta í lægra
baldi fyrir þörfum heildarinn-
ar, eins og þær eru að dómi
stjórnvalda.
Öruiggaista ledðin tdl bættra
lífskjaira í Sovétrikjumjm, eins
og raunar í öðrum iðmaðar-
þjóðféilögum vora tíma, er góð-
ur námsárangur. Er það spá
xnanna, að svo muni enn verða
um langa framitíð og það jiafn-
vel í enn rikara mæli en nú.
Uppeldisfræðingar Sovétríkj-
anna vilja halda því fram, að
inman vissira takmairika tiileiniki
menn sér hæfileikia sína. en
þiggi þá ekki í vöggugjöf. Þeir
telja svokölluð gáfnapróf eigi
aðeins fánýt frá fræðilegu
sjónairmdði, heldur geti þau
villt stórlega um fyrir mönn-
um og sé því hættulegt að
tafca mark á þeim. Hins vegiar
er sú stooðjm mjög útbreiidd,
að það sé kenn arans sök, ef
bami gengur námdð illa.
Af þessu leiðir, að eitt meg-
inviðfiangsefni uppeldás- og sái-
fræðinga í Sovétríkjunum er
etoki að finna upp aðferðir og
próf til a'ð mæla hæfileika
nemenda, hieildur að nannsakia
nám og mámsaðferðix, einikum
nám eins og það fer fram við
þær aðstæður og það skipulag,
sem nemendiur eiga við að búa
í skólum.
Mikil rækt eir vdð það löigð
í bairmaskólum að fá þá nem-
endur, sem sækist námið vel,
til a'ð hjálpa hinum sem í erf-
iðleifcum eiiga með námð, frem-
•jir en að komaist langt fram úr
öðrum Þau böm, sem efcki ná
tilskildium árangri, eru látdn
endurtaka bekkinn. Kunnuigir
telja það vera hlutfallslega
allmarga nemendur árlega. Ár-
ið 1962-3 voru það t.a.m. 16.000
nemendur í Lendngrad af 450
þúsund nemendium alls. Er þó
tekið fram, að skólar . og
kennsla þar í borg. séu með
þv; bezta, sem þekkist á þvi
sviði í Sovétríkjunum. A'jðviit-
að eiga rnenn í Sovétrikjunum
einniig að glíma vi’ð vandiamiál
vanigefinna barna. Fyrir þau
verður eins og annairs steðar,
að koma upp sérstökum stofn-
UJium. Mjög tomæmum böm-
um er einnig leyft að hætta
sikóianámi, áður en skólaskyldu
lýtour.
Við 15 ára aldur fer fram
floktojn nemenda i framhalds-
skóila. Er hér um þrjár aðal-
tegundir að ræða: 1. Skóla,
sem likist mjög menntaskálum
hér og annars staðar í Evrópu.
Að loknu þriggjia ára námi í
þeim, fá nemendur skirteini,
sem veitir þeim rétt til að fara
í háskóla 20%-25% af hverj-
um aidursflokki eru ; skólum
af þessari tegund. — 2. Skóla,
sem veifa fræðsiu. sem bundin
er alls bonar tæknifræðum f
þessa skóla fara á að gizka 25%
af hverjum aldursflokki. Þó að
hægt sé að öðlast rétt í þessum
tækniskólum tdl að fá inngöngu
í háskóla með nokikurri leng-
ingu náimstímans, er það frem,-
ur fátitt. Þau 50%, sem þá eru
eftir af hverjnm aldursflokki,
ieggja ekki út í æðra framhalds-
nám. Hins vegar eru þessir
'emendur skyldaðir til að
ækja síðdegis- eða kvöld-
nnslu, 15-18 stundir á viku
"itt, tvö eða þó '•■f'uiulega
' '■ ár. Hinir ti- ’ttu af
Fran.i síðu.
i