Þjóðviljinn - 13.11.1970, Blaðsíða 7

T
.jsöötedagnr 13. nóvemiber 1970 — ÞJÓÐVIUI'NTN — SlÐA 7
ÞRIÐJI
LANGHUNDUR
FRÁ
SVÍÞJÓÐ
Úr Sonja, Mona, Maja: lireinskilin umræða um þá sem verst eru settir.
Dreifbýliskonur og fjárglæframenn
Eftlr ARNA
BERGMANN
Ingrid Bergiman kivitomynda-
stjama ktxm til Stokktiótms á
dögunuim. Svenska Dagbladet
spurði hana um pólitískt le:k-
hús. Leikkonan lét sér fiátt uim
finnast, hafði engan áhufta á
miállinu, var eiginlega alveg
hissa á lönduim sínuim, l>eir
hefðu pólitískt leikhús á heil-
anum. Ekkd er þetta sivona ann-
arsstaðar, sagði hún.
Við lauslega athugun á dag-
slterá leikhúsa í Stotokhálimi
kemur auðvitað á daginn, að
þar kennir miargra grasa. Sígild
verk eru að sjálfsögðu fllutt þar
sem annarsstaðar. Ingmar Berg-
man stjómair bráðsnjallri siýn-
ingu á Draumieik Strindbergs á
Dramaten. Stadsteaitem frum-
sýndi „Rauða húsdð” eftir önnu-
Lenu og Per Wástberg —
manni skilst að þar sé á ferð-
inni vandað „sáilfræöilegt" verk.
Og bin og þessi hús úti í bœ
eru að leilca vinsiæl kassastykki.
Svo mætti lengi telja.
En sú viðleitni er mjög
greinileg að hlólfa ekkd í sund-
ur mannlíf og pólitiito, heildur
tengja þetta tvennt saiman
rækilega. Stadsteatem hélt ein-
mitt upp á afimæli sitt með því
að frumsýna „Manstu þá borg“,
sem byggð er á skáldsögu Per
Anders Fogelströms, metsöiu-
bókum um Stoktetoóilm aldamót-
anna. Leikritið er sagt varð-
veita toreidd og auðlegð skáld-
sagnanna, en leikhúsimenmrnir
skerpa allllar andstæður, sér í
lagi öll átök stétta. Þetta er á
þedm tíma þegair yfirstéttin virð-
ist elkíkert þurfa að óttast, en
um leið er verfkllýðsstéttin að
korna auga á það, að hún „er
yoldug og siterk“.
Sýningin fær mdkið loÆ
Þeir verst settu
Enn meira fer þó fyrir þess-
ari „pólitíseringu" á litlu svið-
unum og hjá leikflokkum, sem
hafa gagngert orðið til í því
skyni að semja og fllytja pólit-
ísHc leikrit, uimræðuleikrit, heim-
ildarleikrit. „Ólöglegu“ verk-
föllin í fyrravetur í námunum í
Kiruna og þar í kring og hjá
öðrum fyrirtækjum, einkum
norðanlands, urðu mikdll hvati
á þessa þróun. Gott dæmi er
NJA-leikritið svonefnda, sem
samið er í samwinnu við verka-
menn í Norbottens jámverk.
Það var ekfci verið að sýna
þetta leikrit í Stokfchólmd í ofct-
Leikarar úr NJA-flokkinum mcðal þeirra sem þeir skrifa um.
ekfcert, sem þeir eikki vissuáð-
ur, helldur fcaamu í leikih.úsið
sivo sem rétt tfil að styrkja sig
í andanum. Og aiuðvitaö erþað
eklki nema rétt: ledkritsem þetta
mássir verulega marks ef að
Sonja, Mona og Maja veru-
leiltoains vfta ekltoi a£ því, Oeggja
ekkd sjálfar dlóm. á þá túlkun
á samhengmu í þjóðfiélaginu,
sem reynsla þeirra er felid inn
i. Aftanbiadet skýrði ednmdtt
frá því, að þegar rætt var um
þetta leikrit í sjónivarpi efitir
frumsýningu, þá þurftu ledk-
konur og kvenfélagskonur og
fulHtrúar alþýðusamtaka og
vinnuveitenda svo mdkið að
segja, að frú Pia Svensson
komst efcki að. Pia var einmfitt
ein þedrra kvenna, sem. leditorit-
ið fjallar um.
Hver veit? Það máttfi lítoa
lesa af tolöðum, að flóilk áNorð-
urflandi hefði tekið vél verk-
fallateikritunum.
En sem saigt — Svíar virtust
ekkert líiklegir til að fara að
heilræðuim flróttaritara Möggans
í Stdkkhólmi, Hrafns Gunn-
laugssonar: „framitíð leákhússins
er á þedm vegi sem aþsurd-
leiklhúsið hefur opnað, vegi
Ijóðs og dans“.
Spekúlasjónir
Annað daemá.
Nýja sviðið á Stadtsteatem,
,SvintlImál Ivars Kreugers“.
Margir miuna sjélfsagt eftir
þessum firasga asvántýramanni,
sem skaut sdg (eða var skobinn)
í París í miiðri kreppunni. Þetta
var mdkill dýrðarmaður á sinni
tíð, svo umsviifamikill að við
lá að hann sölsaði undir sá'g
samanílagða eldspýtnaframleáðsllu
heimsáns með því að lána alllls-
konar eymdarríkisstjónium val-
útu gagn einkarétti til sflakrar
framleiðslu. Hann spilaði hátt:
Stalín, Mússolíni og Morgan
komu váð sögu þess pókars.
Hann naut svo mikils áildts, að
í máðri kreppu gat hann enn
vaðið inn í helztu banka Sví-
þjóðar. Svo sprakk toóflan. Þetta
fjármólaséní aldarinnar reynd-
ist fyrst og fremst heimsmeásit-
ari í fortölulist og rammfölsltou
rassvasatoókhaildd Heámsveldi
hains var spilaborg. KauiphöM-
inni í Stdkkhólmi var lokaó.
Fófflk grét á götunum, florsætis-
ráðherra varð að segja a£ sér.
Gj aidþrotaskipti urðu mjöigdul-
arfluli og mörgskjölmálsinseru
enn læst á bak við innsigllii.
Til hvers voru leátoarar Nýja
sviðsins að segja aftur þessa
gömlu svindlsögu úr kireppunni?
Eins og vænta máttá reyndu
Manst þ
,um Fogelströms.
óber, en ágætdr söngvar úr þvl
sem höfðu verið gefnir út á
piötu sögðu sína sögu. Þetta
voru söngvar um vinnuhraðann,
gasið, rykið og hávaðann („Það
er fyrst þegar skíturinn sezt á
hatt forstjónans að við fáum
umræðu um náttúruvernd“). Um
bakverkinn, sem menn fláhálf-
fimmtugiir og duga þá ekki
lengur til stórræðanna. Um Ols-
son sem lét aldrei neina yfir-
menn kúga sig, hvað sem á
gekk. Og það er sungið níð um
aillþýðusamtoandsílormanninn og
sáttasemjarann og fjármóflaráð-
herra og annað fiœglt flólk með
heldur en ekki hressilegu orð-
bragði (mjög ólíkt ókkar nátt-
úrulausa revfustíl). Einn-.g lof-
söngvar um verkföll og sam-
stöðu.
Einmitt um þetta leyti stóðu
yfir deilur á Norðurlandi út af
öðru leikriti, sem námumenn
höfðu tekið þátt í að búa til og
fjafllaði um verkfa.ll þeirra og
vanþróunaTmál dreiftoýldsdns
Landshöfðingja og mörgum öðr-
um á landsiþinginu norður í
Luleá fannst þetta verktoomm-
únistaóróður og mjög ósann-
gjöm túlkun á vandamálunum
— voru þeir andvígir því að
styrkja Norrtoottenleikhúsið til
að flytja þennan andskota.
Svo miikið er víst, að rithöf-
undar og leikhúsmenn höfðu
svo um munaði vakið athygli á
fólki sem vinnur verstu, ein-
hæifustu og (óft líka) verstborg-
uðu störfin. Og toýr um ledðvið
miest öryggisleysd: fyrirtækd eru
lögð niður um allt dreiftoýlið
af „hagtevæmnisástæðum“, —
tekjur þessa flóIlkB mf.nnka elflt-
ir þvf sem afldur færist yfir
það. Um leið á þetta fólkmiklu
erfiðara með að ledta réttarsáns
en þeir, sem gieta í krafti
menntunar sinnar, vegna þess
að þeir .fcunna toetur á þjóð-
félag:ð“, látið tifl sín heyrasvo
um munar. Það em einimátt
margir menntamenn, sem af
loflsverðri hrednsikiflni hafa sýnt
fram á það, hve það er vill-
andi að sýna skýrsilur um toflla-
eign og húsnæði verkalfólks tál
að sanna að „okkur líður öffllum
svo vel“.
1 vísu úr NJA-le:kritinu segir
í viðlagi: Nú sipyrjum við: fýrir
hvem byggjum við þetta land?
Viðtöl við konur
„Sonja, Mona, Maja — dætur
starfsins“ er eitt af þeim verk-
um, sem snúa sér að þessum
hlútum. Það var verið að frum-
sýna það á Litla sviðinu á
Dramaten. Það er þyggt á sam-
töfluxn við húsmœður í Bolfl-
mora, einu a£ úthverfum Stokk-
hólms, sem vinna hjá Hifa, sem
er dótturfyrirtæiki L.M. Eric-
sons.
Það gerist margt á sviðinu,
það er brugðið upp ótal svip-
myndum úr veruleikanuim. Það
segir frá konum, sem koma
frá dreifbýli og atvinnuieysi
til úthverfa stórborgarinnar og
firá beirri saimevrópsku rnairk-
aðspólitík, sem leiðir til þess
að þetta fólk neyðist till að
flytja. Ivífsmöguleikar dreifbýl-
isins eru settir andspænis ein-
angrun siteinsteypunnar („Heáma,
þar þeikktum við alla, hér hitt-
uim við aldrei neinn"). Það seg-
ir frá því kailda umhverfi, sem
hefur orðið til vegna þedrra setm
hafa hag a£ ört vaxandi stór-
borg, en ekki vegna þeirrasem
búa þar. Það segir frá verk-
fræðingnum, sem stjómar
vinnuhraða þessara kvennai, flró
trúnaðarmanni verkaiýðsfélags-
ins, sem var uppreisnarmaður í
gær, en heEur fengið gott jóbb
og þeigir. Frá kvenréttindafélaigi
ríkra kerlinga, sem vifll endi-
lega fá „heimakonur" út í iðm-
aðinn til þess (þegar öll kurl
koma til grafar) að hægt sé að
selja fjölslkyfldum þeirra meira
a£ iðnvaimingi. Það er minnzt
á lækni fyrirtæfcisins sem gef-
ur ver&japd'lliur v:ð öilum spum-
ingum. Á viðiurei'gnir við £é-
lagsmálastofnanir: þér getið
ékki fengið pláss á daighedimnli
nema þér vinnið úti. — Ég giet
ekki byrjað að vinna nema ég
hafi pláss á dagheimifli: . . .
Fyrir hvern?
Þetta var ljómandi vel gert,
heimildir fyrir leiknum virtust
mjög traustar, úrvinnslan var
oft hugvitsamlleg. Svona verfc
mætti að öllum líkindum stað-
færa ó Islandi — en kannski
barf þess ékki nú þegar Svava
Jakobsdóttir er komin með sitt
lcvennaleitorit?
Roy Bltomberg, gagnrýnand: á
Daigens Nyheter, sagði við mig,
að alvariegasta mótbáran gegn
pólitísku umiræðulleikhúsi af
þessu tagi væri teragd því, hvort
þp.u næðu út fyrir hóp róttækra
menntamarana, sem í rejmd lærðu
wmm
Kreuger: kennslustuud um
hlutabréf.
þeir að tengja fjöriega og ein-
att mjög fyndna frásögn sína
við samtímann: allt var sett
upp eins og sýra'kennsla á verð-
bréflasölu fyrir ungt fölk og
efnilegt sem villll toomast áfram
í líflnu. Það átti að heita svo,
að það væri verið að sýna vítá
til vaimaðar — það væri nú
eitthvað annað núna fjármála-
siðferðið en þá. Svo er nefni-
lega máll með vexti, að eitc af
hitamálum dagsdns í Svíþjóð
er áróðursherferð fyrir því, að
smásparifjáreigjendur styðji at-
vinnulífið (les: Gtórauðváldiö)
með því að setja sparifé sitt
1 hlutalbréf G.egin þessu risu
ma.rgir önHverðir — einrps rit-
' leifchús’" Þeir
Framha.lri sfðu.
í