Þjóðviljinn - 06.02.1971, Síða 7

:
I<aiugar'dagiur 6. fobrúar 1971 — "ÞJÓÐVIUTNN — SlÐA 'J
Uppreisn æskunnar — mótmæli
SAMTAL
YFÍR KAFFI
OG KONÍAKI
friðunaraðferðir
nriveir herrar, A og B sitja
JL hvor í sínum stól. Kaffi,
stór glös moð kaníaiki, gildir
vindlar. Saimtal beirira er tilbún-
ingur einn . . .
(Þeir herrar, A og B tala
fyrst um Askov-miáTið svo-
nefnda: fr.iálslyndum förstöðu-
manni þessa þekkta lýdhásíkóla
var bolað úr stöðu sinni, og
þeir hælast um af því, hve Sitl-
ar afleiðingar sú ráðstafun
hafði: noktour lesendabréf til að
veita skammvinnri reiðd útrás
og búið. A segir:)
A: Blöðin eru snuð oiklkar
kerfis, þar hafa þeir róttselku
rétt fyrir sér. T?au friða oklfcur
með dómum sínum. Ég held
þetta komi frá barnaskólunum,
B: Hvemig þá?
A: Þessi firrinig, siem verður
til þess, að við ei'gum sivo enf-
itt með að trúa því, að það sem
aðrir skrifa getá haft átorif á
okhar eigin tilveru.
B: Getur verið. Og eftir
skólann eru fjödmiðlamir reiðu-
búnir að taka að sér að friða
menn. Ég hetf búið til heila
heimspeki um þetta, ef þig
langar til að heyra.
Eins og þú veizt býr hluti
unigs fólks (já og eldra fólks
líka) yfir vissri óénægju, sem
er siaimt mjög óákveðin, hanigir
í lausu lofti, og það getur verið
að fjölmiðlamir hafi einmitt
vakið þassa óánægiu.
A: Ég hélt einmitt að þú
værir mér sammála um það, að
þeir friði flólk?
B: Ég kem að því seirana. En
þessi óákveðna óánægja, sem
blöð og útvarp og sjónivarp veita
útrás fyrir, hefur líka til orðið
fyrir þeirra tUstillli. Auk þess
veröur þessi óánægja til vegna
þeirra aðstæðna, sem menn búa
við í raiun pig veru. Óánægjan
verður ekki til vegna fátæktar,
heldur vegna húsnasðisskorts og
slömimtoverfa í ríku landi Bkki
vegna þess að úthivenfin, svefn-
bæimir séu fjiandsamlegir
mannlífinu, heddiur vegna þess
að svóleiðis bæir em reistir í
landi, þar sem allt er fuillt af
sérfræðingum í húsagierð og
skipuiagningu. Ekki vegna sjálf-
virkninnar. Eikki vegna örbirgð-
ar þriðja heimsins, heldur
vegna þess að örtoirgð þriðja
heimsins er fcomin inn í stofu
með sjónvarpinu um sama íeyti
oa verið er að skjóta mönnum
til tunglsins. ATlt þetta.
Og hvað stoðar styttrd vinnu-
tími þegar mienn eru alltaf
lengur og lengur á leið til
vinnu, og itovaö stoða einkábdl-
ar þegar dmferðarhnútamir
stækka? Og hvað stoðar aukinn
kaupmáttur, þegar það sem
fceypt verður fyrir penimga, full-
nægir ekki raunvemlegum þörf-
um, oh hvað stoðar aillt þetta
hjal um meðákvörðunarrétt,
þegar það er séflfinn sem á-
□ í eftirfarandi samtali lætur
Jörgen Knudsen tvo máttarstólpa ræða um
uppreisn æskunnar af þeirri
hunzku og yfirborðsróttækni som
góður málsverður leyfir.
□ Auðvitað er þessi einkennilegi
leikþáttur ekki birtur vegna
þess, að við viljum gera skoðanir herra B. á
því, að mótmæli gegn glæpaverkum úti
í heimi séu vita gagnslaus, að okkar
viðhorfum. Að þau geri
ekki annað en dreifa huganum
frá athæfi valdhafanna heima fyrir.
Við skulum t.d. minna á það, að þeir sem
mótmælin beinast gegn eru
afar viðkvæmir fyrir þeiim, og láta
það oft í ljós.
□ En ræðia herra B. yfir kaffi og koníaki
geymir engu að síður nokkurn
sannleikskjarna, sem vert er að gefa
gaum. — áb.
kveður eins og áður? Menn.
haia nóga ástæðu til að vera
gramir, þótt við höfum náð
langt, eins og sagt er á þjóö-
hátíðardiaginn. En það máttu
bóka, að við búum uppi á eld-
fjaflli, og það mundi fljótieiga
fam að gjósa e£ ekki væru fjöl-
mdðlarnir.
A: Hvemig þá? Aíllt þetta
sem þú nefndir eru hlutir sem
fjölmiðlarnir eru að útskýra fyr-
ir fólkinu.
B: Kannski útskýra þeir þá,
en um leið geira þeir fólkið ó-
virkt. Með hinum Þrem Aðferð-
um.
B: Hverjar eru þær?
B: í fyrsta lagi beina fjöl-
miðiarnir mótmæium þeirra óá-
nægðu burt frá því ástandi sem
ríkir hér hjá okkur. Yfir á að-
stæður í þeim hiutum heims-
ins þar sem þeir hafa sem
minnsta möguTeika til að hafa
áhrif á gang málai; Víetnam,
Nixon, Alþjóðábankinn, Suður-
Afríka, fátæki heimurinn, Rúss-
ar í Tékkótílóvaikíu o.s.frv.
Auðvitað gebur allt gerzt. Það
getur vel verið að dönsk
mótmæli geri heiminn ögn öðru-
vísi en hann hefði annars orð-
ið. En það sem skiptir mestu
er, að enginn aif þeim sem
mótmæla getur prófað það af
eigin reynslu, að mótmæli hans
leiði til einhverra breytinga. En
það sem gefuir lífimi lit og
bragð, það er að takast eitttovað.
Svókölluðu venjullegu (flólki get-
ur efcki tekizt neitt í utanrikis-
málum á þann hátt, að það
finni tift sætleika sigursins. Þess
vegna grefur virk þátttaka f ut-
anrikispólitíslm baráttu undan
öllu sjálfsti-austi og undan
trúnni á bað, að pólitísk barátta
yfirleitt geti gert gaign og demlb-
ir svo allri hinni samsðfnuðu
gremju yfir ndkkra óviðkom-
andi lögregiluþjóna. Hugsaðu
þér bara, hvað mundi gerast,
ef öin 'þessi orka sem befur far-
ið í slfka baráttu, hefði verið
snúið gegn aðstæðum á vinnu-
stað tovers og eins! Við getum
þakkað umtali fjöimiðianna um
heimslcupör Nixons fyriir að
þetba hefur eikki gierzt.
A: Kragh herstoötfðingi heflur
þá rangt fyrir sér, þegar hann
heldur að gagnrýnið umtal um
Víetnam í spjónvarpi sé ógnun
við dianskt þjóðfólaig? STifct um-
tal er þá, eftir þessu, mikflu
flremur vöm fyrir þetta þjóðfé-
lag, þar eð það leiðir reiðina
burt og út í lofltið?
B: Einmitt Þetta var aðflerð
númer eitt. Aðferð númer tvð
er í þvi fólgin, að kalla þetta
unga fólk uppreisnarlýð. Það er
merkilegt að það skuli iáta telja
sér trú um annað eins. Horfðu
bara á þetta unga fólk — útlit-
ið getur blokkt, því aö hliuti
þess gerir alit sem hægt er til
að samsvana myndinni af upp-
reisnarmanninum, en í raun og
veru eru þau alveg eins flróm-
ir lambkettilingar og, já eins og
við hinir voi-um. Bn við vorum
það af þvi, að við vorum fyrir-
fram með þeim sem völdin
höfðu, og með mestiu ró sóttum
við svo að þeim til að setjast
f þeirra stóla. Unga fólkið nú er
eiginlega alveg eins þægilegt við
það yfirvaid, sem nœst þeim
stendur, vegna þess að það
samsamar sdg uppreisn, sem er
svo langt frá þess eigin hvers-
dagsliífí og tungfið, og þar með
uppreisn, sem unga flóJkið gefcur
með engu móti leitt tíl siguirs í
sínum eigin heámi.
TfljöTmiðiamir kynda undir með
I* þvi að leggja rækt við
rmynd uppreisnarmaninsins.
önnur hárlengd, ennisbönd,
sumairtvúðir á Norður-Jótilaindi,
notikun fcynferðislegra bannorða
og silatti af marxísfcum fagorð-
um — alit er þetta káflað
hættuilegt fyrir samflélagið. Eða
þá notfcun annarra eiturlytfja en
þessara venjulegu, brennivins
og tóhafcs, pdllliur, bíómyndir oifl.
— aflt er þettai kaffilað helvíti
mikil upipreisn. Það eitt er ó-
skiljanlegt að ndkikur skuli bíta
á ömgulinn. ölfl reynsla, bæði af
hassi í ýmsum fláitækum llönd-
um og af alkólhólli og vikupressu
í ríkum landum, siýnir, að þeir
sem verða háðir þessum eitur-
lyfjum eru rnanna síðastir til
þjóðfélagslegrar afslkdptasemi,
sem ledðir til raunverulegra að-
geröa. Sítt kartaianinslhár er lík-
lega það afspaugilegasta. Eina
byltiingin sem heflur gerat, er á
rakarastofunum. Bufl og vit-
leysa aflt saman. Það sem skipt-
ir méli er afstaða manna tid
þess yfirvalds og átorifaivallds,
sem þeir eru í reynd undár
gefnir í hversdaigslegu lífi sínu.
Qg hvað gera þeár svo við þetta
yfirvaild, með leyfi að spyrja?
A: Þeir skamma það.
B: Kéttara sagt: þeir skamm-
ast út af því. Geta menn hugs-
að sér hættulausari öryggis-
ventii?
A: Hvað ættu þeir annað að
gera?
rramhald á 9. síðu.
Strákakubbar og stelpukubbar
IL^tU)
E)Æ\(g©
[FD©TTDIL[L
Adögunum komst ég í hóp
þeirra sem náðu í emdann
(eða hvað?) á Biýhölki Svövu
Jafcobsdóttur og hefðd betur
fyrr veriö. Skal nú endurtokið
rétt einu sinni enn, að þetta
verk er samansett af fremur
sjaldgæfum vitsmunum og
hagleik og ágætlega vei útfært.
Eins og menn vitia, fjaillar það
um þá innrætíngu sem haldið
er að kvanfólki ftó biautu
bamsbeini og stefnir þvi öfl-
um stundum að ,kvenlegum“
verkefnum, að heimilisverkum
og bamastússi á kostnað
þroskamöguleika þess sem full-
gilldra einstakliniga. Það sem
mest veröur sagt þessu verfci
til loÆs er það, hve laigllega
höfundur teflir fram stað-
reyndium, sem em svo hvers-
dagsiegar, að menn taka ekki
eftir þeim aila jaifnan, og
skeytir þeim þannig saman,
eða leiggur þær áherziur í þær,
aö áhorfandinn uppgötvar alt
í einu að ekki er áflt með
felldu. Að í þýðinganmiklum
málum hefur verið háður feiu-
leikur um dómgreind hans
svo lævísiegur, að hann hefur
ekki orðið hans var sjállfur.
Svava Jakobsdóttir notaðd
með prýðilegum árangri
dæmi úr kennslubókum, náms-
sktóm, reglugerðum, opinber-
um ræðum o.fl. til að uppiýsa
sitt máiL Heimur auglýsáng-
anna kom ekká mikið við sögu,
en þar er að sjálfeögðu af yfr-
ið nógu að taka fyrir alila þá
sem vilja kynna sér það
hvemig „ríkjandi viðhorf“ til
hlutverka og hegðunar karls
og fcon.u, eða þá stétta og
stai-fshópa, eru búin til.
Svo vildi tíl einmitt í þá
mimd að Blýhólkinn bar fyrir
augu, að ég sá gireinargerð um
sióttugheit frægnar plast-
kubbaverfcsmiðju suöur á Jót-
landi. Með markaðsfcönniun
rækilegri fcornst þetta fyrir-
tæki að því, að kutobar þess
voru aðallega gefnir drengjum,
vegna þess að mæðumar töldu
þá fyrst og fremst stráikaleik-
föng. Þegar á 1-3 ára aldri
sýnir sttík rannsókn verulegan
mun á Teilcfongak aupum etftir
kynjum — og þegar fram í
saáikir hraðminnkar hluti
stúlíkna í ofangreindum fcuibba-
settum, enda er þá boðið upp
á að búa úr þeim bfla, krana,
jámbrautarlestir o.stírv.
En verksmiðjan var ekki af
baki dottín. Menn bóttust vita,
að bæði form kubbanna (þeir
eru harðir og hymdir) og hið
abstraíktia hlutveríc þeirra (að
hægt sé að búa til úr þeim
margvíslegustu tæki oh mann-
virki) samsvaraði riikjandi
hugmyndum um heim drengia
(verðandi karlmanna). Nú
þunfti að gena kubba sem
swöruðu til hugmynda um
heim telpna, sem tengdur er
við fjölskyttdnna, við mjúk
form og ávöi, við barnfóstru-
o^ matreiðsluskyldur. Fyrir-
tækið iét gera tiiraunakubba.
sem táknuðu í raun og veru
að sagt vair skilið við þá hug-
mynd sem lá að balki fcubba-
kerfinu: aihliða mannvirkja-
smiði. Þessum kubbum var
ekki ætlað að mynda heifl hús,
heldur aðeins herbergi. Eld-
hús eða dúkttcustofu. Lögjun
kubbanna var að verulegu
leyti breytt (mikttu meira um
ávöl förm) og stælingin á fyr-
irmyndum veruleikans var
gerð miklu nákvasmari en í
„dren gj akubbum ‘ ‘: elldhúsivasfc-
ar, slfcápar, mubblur. Aflar á-
kvarðanir studdust við djúp-
sáflfræðilegar athuganir á
mæðirum og dætrum — t.d.
réðu þasr mikttu um að litaval
er í þessurn settum alit annað
og „fcvenlegra“ en á gömlu
kuibbunum. Þessd próf leiddu
og til þess, að flumdið var upp
á ýmsum „fi£flum“ tffl að gera
vöruna aðgenigilLetgri á nýju
marfcaðssviði: t.d. fylgja
kuibbasettunum þrykkirósa-
myndir til að fesita á sam-
settar mubiur o.þ.u.1.
Með öðrum orðum: viðiiedtni
eins fyrirtækis til aö auka
sdna veitu (og gróða auðvitað)
snýst í reynd upp í það, að
fordómar þjóðfélagsins eru
innbyggðir í sjálfa vöruna, og
varan vinnur síðan áfram að
því að festa þær hugmyndir
um verkaskiptingu í mannlegu
félagi í sessi sem — í þessu
tilviki — haflda fconu á stigi
ósjálfstæðrar kynveru ogyéða
ódýrs vinnuafls. Og það er
ettcki nema rétt, að það eru
bömin, sem fyrst og síðast
veröa fyrir dulbúinni kúgun:
þau verða íyrir innrætingu í
mynd tilbúins vamings án
þess að hafa minnstu mögu-
leika á því aö sjá í gegnum
svindllið.
Mér datt Gllt í edniu i hug
brot úr samtaili tveggja sófl-
brúnna kvenna í heitum polli
við sundlaug:
Já, hann er í sálarfræði,
drengurinn. Það er svo af-
skaplega interessant segir
hann. Og svo getur það líka
verið svo gott upp á bissmess.
,Með Blýhólknium sáum við
heimildarleilcrit þar sem reynt
er að gera hið aigenga (og þá
,,sjálfsagða“) að undrunarefni
og opna þar með leið til end-
urmats. Það er um komiur —
og reyndar ýmisiegt fleira.
Miflcið mætti þakka þedm höf-
undum sem héldu áfram á
þessum leiðum. Það er auðvit-
að af nógu að tiaflca, ekSd sázt
nytsamlegt að útslkýra fyrir
mönnum „innrætingu“ á ffleiri
sviðum, hvemig hugmyndir
þeirra og sllciilningur er til orð-
inn, án þess að þedr hafi tekið
eftir því sjáílfir. Til dæmis
hugmynddr þeirra um það
afflra heigasta í þessu þjóðtflé-
lagi: eignaroéttinn
Ámi Bergmann.

\