Þjóðviljinn - 19.09.1971, Blaðsíða 7

Sumnrudagur 19. september 1971 ,— Þ.JÓÐVILJINN — SlöA "J
Ævimenntun verður ekki aðeins
efnahagsleg nauðsyn,
''l'i
heldur og persónuleg nauðsyn
hvers einstaklings í nútíma-
þjóðfélagi
Viðtal við JÓHANN S. HANNESSON
mikið af slíku fólki á góðum
námsaldri, bæði vegna þess að
Af hverju er menntun full-
orðinna ofarlega á dag-
Jóhann S. Hannesson: Það er svo margt sem við Iátum ógert
skrá?
— Það eru sjálfsagt efna-
hagslegar kröfur fynst og
fremst sem ýta slíkri umræðu
af stað, og ég á þá við það
hve hratt tæknivæðingin breyt-
ir vinnuháttum manna, sem
svo krefst þess að þeir séu
sífellt að læra ný vinnubrögð.
En þær breytingar eru aðeins
hluti af meiriiháttar heildar-
breytingum á þjóðfélaginu,
sem verður einnig að aðstoða
fólk til að fylgjast með. Efna-
hagslegir og félagslegir þættir
þessa máls verða ekki að skild-
ir.
Við höfum getað virt fysrir
okkur að undanfömu, hivað
hefur verið að gerast í þróuðum
iðnaðarþjóðfélögum: mörg störl
ófagiærðra manna og hdnna
faglærðu reyndar líka hafa
horfið eða breytzt mjög mikið,
og þetta hefur skapað gífurleg
vandræði fyrir þá sem á miðj-
um aldri eða síðar hafa neyðzt
til að leita sér að nýjum starfs-
vettvangi eða nýrri starfskunn-
áttu. Við, sem erum ekki langt
komnir í iðnvæðingu, höfium
aðstöðu til að verða fyrri til,
bíða ekki eftir því að vand-
kvæðin dynji yfir okkur. Það
er miklu betra að menn hafi
vanizt að læra, að nám sé eðli-
legur þáttur í lífi þeirra, áður
en atvinnuleysi neyðir þá til
viöbragða í þá átt.
★
— 17'ullorðinnanám gerir yfir-
l1 leitt ráð fyrir því, að
menn fómi frístundum, skemmt-
unum, og þá þeirri frægu ís-
lenzku yfirvinnu. Er ekki hætt
við því, að sá hugsunarháttur
sem ríkir hjá okkur í þessum
efnum verðj slíkri fórnfýsi
þungur í skauti?
— Það mætti reyndar halda,
en reynslan af námsflokkunum
bendir samt í aðra átt. þangað
kemur fjöldi fólks, bæði vegna
persónulerga - áhugamála og. til
að hressa upp á atvinnumögu-
leika sína. En það er auðvitað
rétt, að við. höfum huigsað til
skólanna fyrst og fremst sem
lokaðra stofnana. á þann vett-
vang vilja menn yfirleitt ekki
hverfa afturf — nema þá þeir
sem af einhverjum ástæðum
hafa orðið útundan að því er
skólagöngu varðar. Og það er
víða í dreifbýlinu hafa mögu-
leikarnir vérið svo naumir og
eins vegna þess, að lönig og um
leið almenn skólaganga er svo
tiltöliulega nýtt’ fyrirbæri. Það
mætti líka benda á árangur
kvöldskólá þess, sem reikinn var
í Laugalækjarskólanum síðast-
liðinn vetur, en þar var bein-
línis stefnt að gagnfræðaprófi.
Það er hinsvegar ekki í náms-’
flokkunum, og því er meira af
fólki þar af persónuilegum á-
stæðtum, en að menn séu að
undirbúa sig undir tiltekin próf,
sem er svo víða spurt eiftir í
sambandi við atvinnu.
Æskileg skipan á þessum
hlutum er sú, að menn geti
hvenær sem er snúið sér að því
að læra tittefcna hluti og fá með
því móti áfcveðin réttindi. Mér
er reyndar persónulega meinilla
við þetta orð, réttindi. sem
tröllríður öllu okkar menntun-
artali, en hugmyndin er rétt:
að menn geti snúið sér að til-
teknum störfum og lagt fram
heimildir um að þeir séu færir
um það.
— IT'f við nú snerum okkur að
Hj hinni félagslegu Mið á
menntun fullorðinna?
— Það er mest aðkaUandi að
hún sæki beint inn á hið fé-
lagslega svið, að slík menntun
fræði menn um möguleika á
félagslegu framtaki óbreyttra á-
hugamanna. Við eigum allgóðan
arf í persónulegu sjálfsnámi,
Það hefur alltaf verið algengt
að menn lyftu sjálfum sér and-
lega, tileinki sér t.d. bók-
menntir, og á síðari tímum
myndlist eða tónlist. En að þvi
er varðar félagslegt framtak
eru venjur okkar allar miklu
óþroskaðri en raunveruieg tæki-
færi. Það er svo margt sem
við getum í borgaralegum sam-
skiptum, en látum ógort.
Ég á m.ö.o. við „borgara>nám“.
sem er annað og meira en
fræðsla um fundarsiköp eða
yfirlit yfir stjórnarfar landsins,
og miðar að því að menn af-
hendi ekki atvinmustjórnmála-
mönnum samanlögð félagsmál
eða sérfræðingum. Ég held að
það sé ókaflega lítið brot af
vitinu í fólkinu sem kemst á
framfæri með einni saman þátt-
töku í kosningum fjórða hvert
NÁM VERÐI
EÐLILEGUR
ÞÁTTUR AF
LÍFI MANNA
Síðasta hefti tímaritsins Menntamála
fjallar um stórmerka hluti: Vandamál tengd
því, að bæði efnahagsleg nauðsyn
tækniþjóðfélags og persónuleg nauðsyn hvers
einstaklings í hrað-breytilegum heimi
krefjast þess, að nám verði ekki lengur
takmarkað við reglulega skóla. Heldur verði
.margvíslegt nám þáttur af lífi manna öllu, vegna
þess að ekki er unnt að gera allt í skólum,
og vegna þess að til þess að skilja umhverfi,
sem sífellt er að breytast, þarf ævilanga
menntun — eins og í þessu hefti stendur.
i
j Við höfum beðið Jóhann S. Hannesson, um
j árabil skólameistará á Laugarvatni
| og nú starfandi að undirbúningi tilraunaskóla
á gagnfræða- og menntaskólastigi, að ræða
við okkur um menntun fullorðinna.
ár. Það vantar ekki að fólk taki
gagnrýna afstöðu til valdhafa
og stofnana, en það hefur ekki
komizt á sú venja, að menn
láti sjálfir mikid til sín taka.
Ég man í svipinn ekki eftir
öðrum aðila en Hundavinafélag-
inu, sem hefur látið að sér
kveða nýlega án þess að hafa
beinna efnahagsiegra hags-
muna að gæta. Á hitt er að
líta, að í Reykjavík til dæmis
eru margir ágætir möguleikar
í þessum efnum, sem skapast
m.a. af þvi að borgin er byggð
upp í hverfum og því er unnt
að hafa þar viðráðanlegar ein-
ingar — þar sem hverfisskólinn
er miðpúnlkturinn. Það væri
einmitt gott, að menn æfðu sig
á að fjalla um þennan hálfa
dag, sem börnin þeirra eru í
skólum.
önnur forsenda fyrir þvi að
það ætti að vera fremur auð-
velt að nýta skynsemi almenn-
ings á íslandi til virkra áhrifa
á framvindu mála er sú að við
erum blátt áfram í kallfæri
hver við annan. Málnotkun
okkar er ékki eins stéttaskipt
og víðast annars staðar, menn
úr ólíkustu þjóðfélagshópum
geta vel skýrt frá viðhorfum
sínum. Það eru bara skólabörn-
in sem eru mállaus.
★
— Iivað er nú þegar á sviði
n fullorðinnamenntunar?
— Það hefuir verið svo til
þessa, að það em þeir sem
mesta menntun hafa fyrir, sem
liklegastir em til þess að bæta
við sig þekkingu — læknar
til að mynda, verkfræðingar,
kennarar, Þetta er að sjálfsogðu
tenigt þvi, að í þessum greinum
em gerðar tilteknar kröfur. Að
öðm leyti er varla um annað
að ræða til þessa en wáms-
flokkana, svo og einkaskóla eins
og málaskólana, sem amnast til-
tekinn þátt sem vissulega er
orðinn mjög áríðandi. Eitthvað
er um starfsþjálfun á vegum
fyrirtækja, en mér er því mið-
ur fátt eitt kunnugt um hana;
allavega held ég að lítið sé um
samstarf mdlli fyrirtækja í þeim
efnum. Þar verður iðnnám eins
og við þekkjum að líkindum
dragbítur, því það er úrelt orð-
ið, ekki kamnski sú kunnátta
sem menn fá, heldur er það
félagslega úrelt — það hæfír
ekki nútíma atvinnuháttum að
iðnnám sé bundið samningi við
tiltekinn verkstjóra.
— En hverjar gætir þú hugsað
þér framtíðarhorfur, hvað væri
nærtækast að ráðast i?
— Það er Ijióst, að menntun
fullorðinna er erfið í fram-
kvæmd. En grundvallarhug-
myndin væri sú, að skólarnir
gerðu sér það ljóst að innan
þeirra er ekki lokið við neitt
nóm, og snúi sér fyrst . og
fremst að þvi að undirbúa
menn undir þáð að halda áfram
að læra síðar. Ég á þá ekki
aðeins við það, að hægt sé að
halda áfram námi frá einum
skóla til annars, heldur sé á-
framhaldið ekki sízt bundið við
möguleika á að taka upp þráð-
inn hvenær sem er, læra tiltek-
ið námsefni, tileinka sér vissa
hluti. hvenær sem þeir telja
sig þurfa á því -að halda.
★
— ÍT'ift af því sem gerir mönn-
J-i um erfitt fyrir um að ná
tökum á þessari hugmynd, er
sá greinarmunur sem við erum
vanir á að gera á almennri
menntuin og hagnýtu námi,
verkmenntum. Sá mumur er að
verulegu leyti tilbúningur, alla-
vega ekki eins algjör og við
höldum. Það er hluti af al-
mennri menntun að kunin® að
gera eitthvað. Og það er hins-
vegar hluti af verkmenntun að
maður viti, hvað maður er að
gera — en það er meginþáttrur
almennrar menntunar að færa
mönnum skilning á þvi, sem
yfir þá genigur.
Ástandið er þamnig nú, að
sá sem lærir eitthvert starf
fórnar þar með möguleikum á
háskólanámi — oftast er það
svo, þótt til séu núna vissar
krókaleiðir. Þar með eru menn
tiltölulega snemma á ævinni
knúðir til að veja á milli lang-
skólanáms eins og það heitir
og starfsmenntunar. Þetta er
oft mjög eðlilegt val en engiinn
ætti að vera neyddur til þess.
— Þú átt við það, að til að
fullorðinnamenntun verði virk
og fjölþætt, þurfi sjálfir þeir
reglulegu skólar að breytast að
miklum mun?
— Já. Og það þætti mér sem
skólamanni ágætt, því að þá
fengju skólamir meira frelsi.
Það væri mikill ávinningur ef
við fengjum eitthvað í staðinn
fyrir þetta fyrrskipaða innihald,
sem við eigum mjög erfitt með
að kenna öllum jafnt. Ég á við
námsskrár, sem sníða okkur
þröngan stakk — ekki svo að
skilja að í þeim sé nokbuð það
sem óþarft er að vita, en spum-
ingin er, hvort menn þurfa
endilega að vita þetta fyrir
fimmtán ára aldur. Það væri
miklu auðveldara að fara frjáls-
lega með námsefnið ef við ætt-
um von á öflugri fullorðinna-
menntun í framhaldi af skól-
unum.
★
— TT’in er nauðsyn slíkrar
J-i menntunar sem við
hlaupum yfir áðan: Ef við horf-
um í raun og v*ru fram til
styttri vinnutíma og aukinna
frístunda, þá er það áreiðanlega
takmarkað hvað hægt er að
fylla þann tíma með skernmt-
unum sem ekfci gera neinar
kröfur til þeirra sem skemmt
er. Á hinu eru svo engin tak-
mörk hvað hægt er að gera úr
skemmtun sem krefst einhvers
af mönnum — eins og námi á
sviði persónunlegra áhugamála.
Það er ekkert líklegra en að
slík skemmtun verði mönnum
persónuleg nauðsyn ef þeir vilja
ekki drepast úr leiðindum.
Fmmhald á 10. síðu.