Þjóðviljinn - 19.09.1971, Blaðsíða 13

Siunnudágur 19. septefílbér 1971 — ÞJÓÐVILJINN — SlÐA J J
ifPfl
! f?

ÍSSpfiR?:? ■
' ^ V>>- ÍJ ! 'J
/**■***■

■ ‘ */■ ■ ■ ' "v'
.aV' v:.- " ^ -

Ólafur helgi vegur margýgina. Teikning úr Flateyjarbók.
Ást og upplausn
Framlhald af 5 síðu
námskonu Auði djúpúðgu og
hún endar á því að Guðrún
Ósvífursdóttir gerist einsetu-
kona, hin fyrsta á íslandi.
Landnámsöld in var heil-
steyptur tími en síðan hnign-
aði siðferðinu, breytni mann-
anna féll ekki í þann farveg,
sem þjóðfélagið markaði og að
lokum horfði til algerrar upp-
lausnar. Lögin gátu ekki kom-
ið á hinni fyrri reglu þjóðfé-
lagsins, en endurreisnin kom
að lokum úr annarri átt, frá
útlöndum með kristnitökunni.
Kristin trú gat gert það, sem
var lö'gunum um megn: að fella
hvatir rnanna í réttan farveg
á ný. Þetta telur Bredsdorff
vera hina „íslenzku þjóðsögn“:
Söguna um upplausnartima,
. fall, milli tveggja heilsteyptra
tímabila.'
Bredsdorff finnur þessa þjóð-
sögu í ýmsum öðrum íslend-
ingasögum. í Gísla sögu kem-
ur upplausnarástandið og
magnleysi hinna gömlu laga
einna skýrast fram, og heil-
steyptu timabilin eru ekki til
staðar nema sem daufur skugigi.
í Njáls sögu vantar fyrsta
tímabilið, en síðari er upp-
lausninni lýst mjög vel og þeim
sáttum, sem kristindómurinn
kemur til leiðar að lokum.
En í ýmsum sögum kemur
þessi þjóðsaga ekki fram. í
sögum sem eru eldri en „klass-
ísku íslend!ingasögiumar“ (t.d.
Kormáks sögu) komia bæði
’mynstrin fyrir en falla ekki
saman i eina heild. í yngri sög-
um, t.d. Hrafnkels sögu, er
hitt mynstrið horfið, Og eftir
er valdabarátta innan þjóðfé-
lags, sem er í jafnvægi.
Bredsdorff ber þessia „ís-
lenzku þjóðsöigu“ saman við
þjóðfélaigsást’and þrettándu ald-
ar og kernst að raun um það,
eins og reyndar vænta mátti,
að sögumar séu uppgjör höf-
unda við samtið sína, tilraun
þeirra til að útskýra upplausn
Sturlnngaaldarinnar, sem þeir
lifðu í, og kristnitakan i sögun-
um árið 1000, tákni í rauninni
eiðinn á Alþingi 1202.
m.
Það er ekki að eifa að ýms-
um muni koma kenningar
Bredsdorffs undarlega fyrir
sjónir, enda spannar þessi litla
bó'k yfir mjög stórt svið og öll
atriði eru ckki rannsökuð jafn-
rækilega — sérstaklega má
finna að því hve síðasta atrið-
ið, siamanburður þjóðsöiguinnar
og ástands Sturlungaaildatrinnar,
er afgreitt í miklum flýti. Auk
þess má vafalaust benda á ýms-
ar villur og hæpnar áaetlanir.
En því má ekki gleyma, eins
og Bredsdorff bendir réttilega
á, að ekki er hægt að hafna
slíkri skýringartilraun algerlega
fyrr en önnur kemur í staðinn.
Þess vegna er erffitt að gagn-
rýna bók hans að svo stöddu,
öðru vísi en með því að athuga
aðfferðir höfundarins.
Marfcmið rannsiólknanna er að
finna það hugmyndalkerli, sem
liggur að baki þessu undarlega
bóikmenntaformi, Islendingasög-
unum, og þaer reglur, sem réðu
tilurð þeirra. Þetta hugmiynda-
kerfi heyrir þrettándu öldinni
til, þ.e.a.s. ákiaifllega fjariaagum
tfma, þegar lfklegt er að hugs-
un manna og tWfinningar hafi
verið allmikið öðru vfsii en nú
gerist. Það eir því QUEljóst að
maður sem vill toanna hug-
myndakerfi sagnanna má okki
ganga út frá hugmyndum síns
eigin tíma, heldur verður hann
fyrst að athuga hvemig hug-
myndir 13du aldarinnar voru
byggðar upp og skiipuðust í
kerfi. Það er ekki hægt að
skilja hverja tilflinningu nema
mieð hví að líta á allt kerfið
og ekki hægt að skilgreina
kerfið nema með því að átta sig
á sórieik hverrar tilfinningar.
Rannsóknin er því ákafiega erf-
ið — en slíkur „circulus henm-
eneuticus“ er reyndar hlut-
skipti allra vísiindia.
Meginverkefni Thomaisar
Bredsdorff er, eins og hann
sogir, að kanna ,,hitt myast-
ur“ Islendiinigasagnanna, þar
s©m ást utam. við lög og reglur
þjóðfólaigsins er driffjöðurin, og
gengur hann: að því sem vísu
að enginn vafi geti ledkið á
merkingu orðsins ást, þetta
hugtak haifi haft sömu merk-
ingu og sömu stöðu og nú- En
slíkt geta menn ekki gefið sér
fýrirfram. Sjálft innihald ’ tfl-
flnningorinmar ér ekfci til um-
ræöu' hér, þvi að Brédsdorff
teliir að höfundár ságnanria
hafi efclki haft áhuga á könn-
un tilifinndnga og sálarlífs
marrna, en það er þá því meiri
þörf á að velta fyrir sér ein-
ingu hennar og stöðu í hug-
myndakerfinu. Var t.d. „lausa-
brúðkaup“ Bjöpgólfs og Hildi-
ríðar sams konar fjnárbæri og
siaimband Guðrúnar og Kjartans
eftir Noiregsiferð Kjartans eða
sambands Egils og Ásgerðar
cftir giftimgu Ásgerðar? Breds-
dorff myndi sennilega svara því
játandi, því að í öilum tilvikum
er um að ræða samfoand karls
og konu „utan við lög og regl-
ur þjóðfél:aigsins“, og hann lít-
ur á öll þessi samibönd sem
upphaf athurðarrásar, sem
fellur undir „hitt mynstrið". En
þá er komið að höfuðatriðinu:
þvernig_ voru þesser reglur í
heimi fslendingasagnanna? Og
höiföu öll þau fyrirhæri af
þessu tagi sem voru fyrir utan
þessar reglur, sömu afstöðu
ga'gnvart þeirn? Voru þau öll
hliðstæð, þannig að unnt sé að
líta á þau seim driffjöður sama
mynsturs?
Þessum aitriðum þarf i raun-
inni að svara um leið og
mynstrin eru skilgreind, og um
leið þarf að kanna afstöðu
þessarar tilfinningar, sem hér
er um að ræða, til annarra til-
finninga, t.d. valdaffíknar cg
sómatijfinningar, sem Breds-
dorff telur driffjöður „fyrra
mynstursins“ (það eru í raun-
inni silílc tengsl sem mynda
hugmyndakerfi). Það er ekki
hægt að gagnrýna kenningar
hans i einstökum atriðum fyrr
en búið er að leysa þessi vanda-
mál. ,
Ef til vill er allur vandinn
fólginn í skilgreiningu orðsins
„mynstur“. Bredsdorff skil-
greinir það hvergi, en af hók
hans kemur fram að hann not-
ar það í merkingunni „atburða-
flækja sem sprettur upp af
einni og sömu rót“ (annars veg-
ar valldafjkn, hins vegar kyn-
hvöt utan ramma þjóðfélags-
ins). Þessi skiilgreining er góð
og gild — en hún cr takmörk-
uð: hún ákvarðar ekki ná-
kvæmlega afsitöðu „rótanna',
og hún lætur sig gang „at-
burðaflækjunnar“ engu varða.
Við þurfum því á strangari skil-
greiningu að halda, sem nær
einnig yffir þessi atriði. Það er
ekki aðciins nauðsynlegt að líta
á það atriði, sem kernur ait-
burðarásinni i gang, heldur
verður líka að finna það mynst-
ur, sem liggur á hak við at-
bm'ðarásina sjálfa og gang
hennar, þ.e.a.s. ■ þau sagn-
mynstur sem þrettándu aldar
menn höfðu yfir að ráða, þagar
þeir vfldu semja sögur, og það
er ekiki ruóg að finna þessi
mjmstur, heildur þarf eimriig að
skilgreina þær úrvinnslureglur,
sem notaðar voru til að skapa
sögur úr mynstrunum, þvi að
margar sqgur geta verið byggð-
air á sömu mypstrunum msð
mismunandi úrvinnslu. En þeg-
ar litið er á málin frá þessu
sjónarmiði, lcemur í ljós að
„driffjöðurin“ er aðeíns hluti
af mynstrinu, og umdir úr-
vinnsluregluirnar seld. Spurn-
ingin er þá ekki sú hvort lausa-
brúðkaup Björgólfs og ástir
Guðrúpar og Kjartans séu sama
fyrirbæri, heldur hvort þessi
samhönd tilheyri sama sagn-
mynstri og skipi þar sama s^ti.
, Þrátt fyrir, þessar aðfinnsl-
ur tel ég bók Bredsdprfffs gagn-
mierka og mikinn fengaðhenni
Með henni er rannsóknin á sög-
unum að komast inn á nýjar
brautir eftir hinn mikla áfanga
„íslenzka . skóláns“ (sem Breds-
dortf byggir reyndar mikið á),
og jafrivel gallar bókaririnar
(kannski eirikum þeir) geta orfe-
ið efniviður nýrrar huigsupar.
Sú huigmynd að effni íslcndinga-
sagnarina sé í raun og veru
„þjóðsagan um lsland“ er mjög
athyglisverð og gæti orðið bjn-j-
un algeriega nýrrar rannsójcn-
ar,
Hugmyndaiheimur sagnanna
er fjarlægt land, þar sem hlut-
irnir gerast á annan hátt, og
við verðum að hálgast hann á
sama hátt og við lærum fram-
andi tungumál. emj
Lífið í höfunum
Framhald af 6. síðu.
höfin lúti lögsögu Sameinuðu
þjóðanna. ,,Það er fáránlegt
þegar þjóðir heims ræða fjálg-
lega um það sín í milli, að
banna sikuii losun olíu innan
viss fjölda sjómílna frá strönd-
um. Hafið er á sáfelldri hreyf-
ingu, sem sjá má af því að okk-
ur félaga á flekanum RA rak
jú edns og hverja aðra olíukvoðu
yfir úthaf og að strönd Banda-
rikjanna".
„Frá örófi alda var maðurinn
harn náttúrunnar, og samdi sig
að lögum hennar. Undanfarin
fimm þúsund ár höfum við svo
barizt gegn henni, og hú er sýnt
hvert stefnir, Við getum ekki
haildið áfram á þeirri braut,
sem við erum nú á“.
VIPPU - BÍtSKÚRSHURÐlM
LagerstærSir miðaS við murop:
Hæð: 210 sm X breidd: 240 sm
- 210 - x - 270 sm
________ '
Aðrar stærðir. smíðaðar eftir beiðnl
GLUGGAS MIÐJAN
Síðumúla 12 - Sími 38220
BILASKOÐUN & STILLING
Skúlagöíu 32.
MOTORSTILLINGAR
ýjtii -STllLIKGfiá IJÚSASTILLINGAH
Látiö sfilla i tima. Æ
Fljót og örugg þjónusta. I
13-10 0
■Nl
£q vil benda ykkur á,
ab /teð er hmV
fjó'lkei/tíard úrval af
skólavorum ení
pennanum