Þjóðviljinn - 05.02.1972, Page 5

Laugandaguir 5. feforúar 1072 — ÞJÖÐVUjJINN — SlÐA ^
SÍÐUSTU VERK NÓBELSSKÁLDANNA ÁRIN 1970 OG 1971:
Styrjaldarsaga
Solzjenitsíns
er upphaf að [
stóruw bálki \
rgaa? ftwsfea h.eímss'tyrti’öld’Sn
hóffst M fyrir rúsisaesk á-
astfcin um sfcjóta og öfitoga
sófen gegn býzka herrmm í
Austur-PrússLandi sem enda
skyidi á töikra Berlínar. Þetba
tyrirtæfei misheppn aðist vegnia
þess að efeki tókst að gamræma
aðgerðir rússnesfcu herjanna —
og miargir miaðfcar a’ðrír voru
í mysunni'. Ósigurinn var efeki
endlanlegur fyrir jiafrwioMugit
ríiki og Rússitand, og reyndar
kom það í staðinn, að í sama
mund sótti rússneski herinn
allverulega á í Galizíu. En ó-
sigurinn var engu að síður mik-
ið sálraenit áfall fyrir þið rúss-
nesitoa herveldi og sjálfstraust
þess og fyrir álit mianna á rík-
isvaldinu, sem etoki var beys-
ið fyrir
Um þennan ósigur rússnestoa
hersins í ágústlok 1914 fjialter
Alexandr Solzjenitsín Nóhels-
skáld í langri sfcáldsögu, Ágúst
1914, sem nýlega er komin út
á rússnesfcu í Fanís og mun
senn koma út í þýðingum.
Sænski gagnrýnandinn Sven
ViaLLmark (en á grein hians er
þessi1 ftósögh byggð) segir að
hÓr sé á fecð nákvæm söguteg
lýsing, skrifiuð í riaunsæjum
stíl, og sfcotið inn „úrfclippum“
úr blöðum og bókmenntum
samtímans Bók SoLzjenitsins
sé mjöig forvi'tnileg sem styrj-
aldarsaga, en hún sé um Leið
annað og meira,
A" gúst 1“ hefur undirfyrir-
sögnina „Krossgötur I“.
lákur benda til þess, að höf-
undurinn vi'lji með benni Láta
i Ljós það álit sitt, að þessa
ágústdaga hafi menn komizt á
þær fyrstu krossgötur sem úr-
slitum réðu á leiðinni til Októ-
berþyltingarinnar. Þar með er
skáldsagan eins konar inngang-
ur að miklu verki sem fjalla
mun um OktóberbyLtingrjna, um
þau ötfl sem knúðu hana fram
og um þróun hennar.
Solzjenitsin getur þess í efit-
irmáia. að hann baifi þagar ár-
ið 1936, er hann Lauk skóiia-
námi, byrjað að legigja drög að
þeissu verki. Hann kveðst síðan
hafia litið á framkvæmd þessa
áforims sem sitt eiginlegia ætl-
uniarverk í lífiiniu. Aðrar bæk-
ur,- sem hlann hefiur skrifiað.
Solzjenitsín: Núna fyrst er ég að hef ja mitt ætlunarverk...
og hafia þegar fært honum
Nóbelsverðlaun, hafa til orðið
fyrir „sérvizku ævisögu minn-
ar og þungan skrið áhrifia frá
samtímanum.“
Solzjenitsín greinir ekki frá
þvi hve margra binda verk
hiann ætlar að skrifa og sjálf-
ur kveðst hann óttast. að hann
hatfi byrjiað of seint til að ljúka
því starfi sem hann hetfur sett
sér.
Það Rússland sem lagði úit
í heimsstyrjöild árið 1914
var þá þegar ríki í upplausn.
Þetta sýnir Solzjenitsín í röð
atvika frá þorpum og borgum,
sfcólum og háskólum. AlLsstað-
ar eru uppleysandi kraftar að
verki. Fyrirlitinn keisari, her-
vald og Liðsforingjastétt sem
menntamenn og fremstu höf-
undar hæðast að. Land þar sem
stiidentaky n sló ðin hefiur allar
hefðir a@ spotti og „föður-
landsivinur“ er orðið sfcammar-
yrði.
„Menntaðir menn voru sann-
færðir um að rússnesk saga
gæti aðeins vakið upp hlát-
ur eða ógeð — var yfirleifet
nokkur rússnesk saga til?“
stendur á einum stað. Stúdent-
ar við báskóla litu svo á, að
eiginlega byrjaði sagan með
frönsiku stjórnarbyltingunni.
Þeim fiannst öll rannsófcn á
fyrri tima sö'gu markteius tíma-
eyðsLa.
Sérgæzfca verður sterk við
þessar aðstæður. Metorðakliír-
arar og skósveinar eru seittir
í heiðursisæti. Dugleysingjar
voru í veiþóknuniarskyni settir
í sitöður, þar sem þeir í reynd
réðu lilfi og daiuða hundiruða
þúsunda.
Og þetta RússLand gekk inn
í styrjöld upp á líf og diauðia.
Keisarinn sem enginn gat hafit
neitt efitir ógLottandi, varð allt
í einu drottins smurði, ríkis-
tákn. Menn tóku a@ áfcaila
guð, sem enginn menntaður
rnaður trúði á. Þess var ailit
í einu vænzt af hinum fyrir-
Htnu herforingjum að þeir
sýndu fómarlund og hugrekki.
Skorað vaar á menn að fóma
krötftum og lífi fýrir asttland,
sem sögrj þess og hetfðir menn
böfðú lært að meta Lítiis.
Menntamenn gáfu sig fnam
sem sjálfboðaliðar án þess að
vita hvers vegna. „Þegar lúðr-
ar gjaHa verður maður að haga
sér eins og maður, þó ekki
væri nema tH að bjargia sjálf-
um sér“ segir einn þeirra í
sögunni. Bændumir. fiaHbyssu-
fóður hersins, börðust fyrir
hinn keisaralega pabba. fyrir
heimasveit sína. en kannski
fyrst og fremist atf innri und-
irgefni og samheldni sin á
milli Þeir börðust undir vondri
stjóm, hungraðir og iHa vopn-
aðir, gegn vélbyssum og stór-
sfcotaliði
að var forystan sem brást.
að dómi höfiundar. Solkje-
nitsín leggur áherzLu á hið
virfca hlutverk forysfeumanna
rikisins og herforingjanna, og
á þá beinlínis í höggi við þau
viðborf sem Tolstoj setur fram
( „Stnði og friði“. Þeir stjóma
afeburðarásinni, en ekki afe-
burðarásin þeim. eins og Tol-
stoj telur — það hefði okkar
öld a.m.k. átt að hafia toennt
okfeur segir Solzjenitsín Þefeta
þýðir ekki, að aðrir geti stoot-
ið sér undan persónulegri á-
byrgð. Það væri í andstöðu við
aMia Mfsstoóðun höfiundarins:
„Það er til andlegt líf, sem
kemur hverjum einsfcöfcum við,
og þvi er hiver einstatour per-
sómuiega ábyrgiur fyrir bví seffli
hann gerir eða aðrir gera í
névist hans ...“ Hver og einn
verður að finnia sína eigin leið
en „hver sönn Leið er mjög
erfið og nsesbum þvi ósýnileg,“
Þegar aHir vifca sig svitona
atf hinum opiniberu leiðfcogum
gerast kröfumar um byltingu
æ báværari. En það kemur
að því, að Leiðir skiljast me@
Solzjenitsín og svo mörgum öðr-
um. Homum sfeendur ógn af bylt-
ingunni, honum finnsfe hún
fyrst af öHu blóðuig og niður-
brjófeandi. Ein atf persónum
sögiunnar, sem vdrðist standa
höfiundinum nær, kemst svo að
orði: „Hver bylting leggur fyrst
og fremst liandið í rúst, en
byggir það ekki upp Og þvi
blóðugri sem hún er og sfeend-
ur lengur því dýrara verði
sem hún er keypt, þeim mun
medri lífcur eru til þess að hún
fái eintounndna „hin mikfia“ “
Að sjálfsögðu eru það slito
viðhorf til byltingarinnar,
sem bafia leitt til þess að bókin
fæist efcki út gefin í ættlandi
höfundar. en ekki hinn hiægi-
legi fyrirsláftur að guð sé þar
skrifaður með stórum staf. Um
leið ber þess að geta, að hin
nýja sfcáldsaga hans mun að
líkindum verða tilefni mikiHa
deilna. einnis utan Sovétríki-
anna, því hún dregur í efa
heilagleika margra kúa.
Solzjeniitsín segir i eftirmála
sinum. að eldri rithöfundar
hafi vanrætot „þetfca aðalvi'ð-
fangsefni oktoar nýrri sögu“
eða fj'aHað um það á yfirborðs-
kenndan háfet. Hann á bersými-
lega við Oiofcóberbyltiiniguna.
Ymgri höfundar bafia þá aifsök-
un að atburðir eru lianigt frá
þeim i tímia. Sjónarvottar eru
fáir ofian jarðör og það Mýt-
ur að vekja athygli þeigar jafn-
merkur höfundur og Scvlzjenits-
ín reynir að far a í föt eins
þeirra — (Heimild DN).
Leikrit Neruda
um Murieta,
þjóðhetju í
Chile og Mexico
Neruda: Að sjálfsögðu er leikrit mitt pólitískt
Idesember var leikritið „Mik-
illeiki og dauði Joaquins
Miirieta" frumsýnt i Stras-
bourg í Fratoklandi. Hötfundiur
þess er eitt mesba stoáLd Suður-
Ameríku, sendiherra Chile i
París, Nóbelsverðlaun'aihafi 1971,
Pablo Neruda. Hér fer á eftir
frásöign atf viðtali sem Neruda
átti við blaðamann I’Humanité
að sýningu lokinni:
— Joaquin Murieta er sögu-
leg persóna, sem átti sér mjög
sérstæð örlög, sagði Neruda.
Hann var þjóðhetja, ein þedrra
sem á sér tvö föðurlönd. í
Mexíkó er hann talinn Meixí-
toani í Chile Chileani í lok
fyrri aldar voru s'krifiaðar um
hann miargar alþýðuskáldsögur.
sem vinsælar voru um altem
heim.
í tíð Murieta var Kalifomía
landamærahéra@ Mexíkó og
Bandaríkjanma. Og þegar þar
fiannst gull vildu Kanar gjama 1
vera með í spilinu. En þá voru
ektoi jámbrautir, enginn Pan-
amastourðuir heldur og sjóleiðdn
suður fyrir álfiuna, um Mag-
ellamsumd, var löng. Chile-
menn voru þá mifcil siglinga-
þjóð og þeir komu á undan
Norður-Amerítoömum til Kali-
fomíu. Þar voru áður fyrir
Mexítoamir. en þeir léfcu frem-
ur lítið að sér kveða. Chile-
menn settu á stofn borgir í
Kalifomíu, gáfiu út blöð og
tótou taffiarlaust að leifca að
guUi. Hundra@ Chilemenn kwnu
frá borði hivers skips. Þeir
urðu næstum 3000 talsins sem
var álitlegur hópur um miðja
19. öld Enn eru götunöfn
spænsk i útjaðri San Franc-
isco. Þegar Kanar svo komu
í gullæðið var mitoiH Muti
námanna þegar i hiöndum
Chilemanna eða Mexítoana.
Þá byrjaði hörð barátta
um eignarréttinn að nám-
unum og öðrum auðlind-
um, bará'fcta sem eintoum
var beint gegn Chilemönnum.
sem áttu margar beztu nám-
umar Og hópar kynþáttahat-
ursmanna, ekiki óstoyldir Ku
Klux Klan, léfcu á sér kræla.
Þeir köHuðu sig „los Galgos“
sem þý@ir „stormhundamir“.
Stormihundamir" voru hand-
ífcar, sem nutu vemdar
laganna Þeir réðust að nætur-
lagi á hús Mexíkana og
Chilebúa. myrtu og stálu gulld.
Þeir komu — og það er efni
leifcs máns — til duglégasta
gullgrafiarans, ungs CMleana
sem hét Murieta. Hann var
ekki heima. En þeir drápu
bróður hans og nauðguðu og
myrtu konu bans. Og Murieta
varð „heiðursbandít", einn
þeirra sem tótou lögin í eigin
hendur. Hann sjómaði flokki
raunverulegra stoæruliða. sem
réðist gegn öllium viitojum
Kana og tók aldrei fanga, því
hann vildi hefna sdn. Að lok-
um lenti bann í fyrinsát „sborm-
hundanna“, sem dældu blýi í
lítoama hans, hjuggu síðan af
honum höfuðið og höfðu það
til sýnis lengi.
Þetta eru Mnar söigulegu
staðreyndir eins og þær koma
fram í leikriti minu. Eftir fiaU
Murieta gekk saga hans manna
á miUi með leynd. Skrifiaðar
voru alþýðustoáldsögur þar sem
athafnir hans voru réttlættar,
og Murieta varð þjóðsagna-
hetja, hetja hins nafnlausa
almúga sem tilbað hann Og
hann er enn í d'ag dæmi band-
ítsins sem á sér stórt hjarta.
Ég lífe á. hann sem mann sem
barðist gegn kynþáttafcúgun,
gegn ofbeldi og inntósarseggij-
um.
— 1" eikrit yðar er, ef svo
Ll mætti segja, þjóðnýting
alþýðusagnar. Mætti segja aðí
OMle hafi ríkt sú tilhneiging,
að gera Htið úr pólitískri bar-
áttu í þjóðlegri hefð?
— Það hefiur etoki aðeins nú
heldur aHtaf einkennt Mð póli-
tísfca Líf í landi roínu, að það
hefiur verig mjög sfeerfct og Hf-
andi. Hinn cMleansfci andi
hefiur ailtatf verið mjög pólitísik-
ur. Fyrsta verkfiaHið í CMLe
var báð 1859 við fyrstu jám-
braut sem lög@ var í Rómönstou
Ameríku og það stóð i tvo
mánuði Síðan hefur baráttan
haldið áfram, floktoar og verik-
lýðsfélög bafa verið sfeofnuð.
Kammúnistaifflototour ChiLe er
fimmtuigur nú i desember, og
við eigum okkur stærstu verk-
lýðssamtök í álfiunni ef ékki
heiminum, ef miðað er við
fóltosfjölda. í þessum samtök-
um er allt vinnandi fólk í
Ohile, — verkamenn, bændur,
skrifstofUfólk o.s.frv. — allir
í einum samtöfcum og ég held
þetta sé einsdæmi í heiminum.
Hin pólitístoa afstaða okkar er
svo rótgródn a@ hún kemur
aHsstaðar fram í samvdrkum
aðgerðum Leikrit mitf er að
sjálfisöigðu pólitiskit, þvi er
stetfnt gegn hehnsvaldastefnu
og það er í nánum tengslum við
alþýðuíhreyfingar .í mínu landi
og álfiunni allri.
— Þér leggið áihierzlu á
sjálfia goðsögnina í ledfcritinu.
Er það þessvegna að Muriefea
er ósýnilegur í því?
— Hér er ektoi um mann að
ræða, heldiur hietju, mikla goð-
sögn um alþýðu. Því getur
Muriefea etoki verið einhver
týpa með yfirskegg o.þ.l. Þetta
skilja Evrópumenn ékíki aiHtaf.
Ég betf t,d. hieyrt, að menn
æfli að sýna Leitoriitið í Pó®andi
með „sýnlegum“ Murieita. Það
get ég ektoi samþykfct. Það er
að sjálfsögðu ein af stertou
Miðum leiksins að Murieta er
fjarverandi.
— ¥ eifcrit yðar er í einu óp-
1-1 ena, melódrama oB lát-
bragðsleifcur. Höfðuð þér þeg-
ar fná uppbafi allar þessar
stíLtagundir í buga?
— Þegar ég átovað að gera
leikrit úr einu tovæða minna
þurfti ég að setja í það eitt-
hvað það sem andihverft væri
ljóðinu til að vega upp á móti
þvi melódramatískia í vertoinu.
Þessvegna nota ég látbragðs-
leik, sem byggir á hefðum
sirfcussins einis og þær eru í
Chile.
— Þér. minnizt á, að „no-
leitourinn" (japönsfc leitohefð)
bafi haft miikil áhrif á yður.
— Já. ég var eitt sinn bú-
settur í Jokohama, eh dvaldist
eina nófet í Shanghai, og þar
réðust á mig ræningjar. Ég fiór
þá aftur frá Shanghai til Jap-
an og var aUslauis átti efcki
einu sinni tH skiptanna. Ég
vissi ekki mitt rjútoandi ráð. Ég
stefindi að Hjálpræðisihemum.
En þegar ée getok efitir göt-
unni heyrði óg músík koma úf
úr húsi einu Ég gékk inn.
Fólto sat í hópum á gólfinu.
Þetfea var eins og í litlu leik-
húsd. Það sem fram fór á svið-
inu var mjög áhrifiamikið. Ég
skildí ekki orð, en þetta var
einskoniar túltoun á sársaukan-
um, á óttanum. Samúraj var
dauður, kona hans og aðrar
manneskjur grétu af sorg. Leik-
aramir yfirgáfu sviSið og
gengu framhjá mér, spiluðu
músik sína þessa japönstou
músíto með stríðum tónum, há-
púnkt sársaukans. Þetta bafði
mikil álhrif á mig og því bef
ég bæfet sorgargöngunni inn í
siiðasta þátt leikritsins um
Murieta...