Þjóðviljinn - 19.08.1972, Blaðsíða 5

Laugardagur 19. ágúst 1972 ÞJóÐVILJINN — SÍÐA 5.
HEILIR OG VANHEILIR
Ungur danskur sálfræðingur segir frá rannsókn-
um sinum á sambúðarvandamálum bæklaðra,
einkum þeirra sem ganga með andlitslýti, og
„venjulegs” fólks. Hann telur m.a. að það sé rangt
að leggja alla áherzlu á það að gera bæklað fólk sem
likast „venjulegu” i einu og öllu: Bæklað fólk á að
taka þátt i þvi að móta umhverfið, gera skilning
okkar á mannfólkinu auðugri.
Þörf er á byltingu
hinna bœkluðu
Öllum hefur okkur verið kennt
að koma „rétt og eðlilega” fram
við bæklað fólk, fólk með líkam-
leg lýti. En þótt okkur hafi verið
kennd viss hegðun getum við ekki
fylgt henni eftir — framkoma
okkar verður óeðlileg. Og bæklað
fólk skilur alls ekki hve flókin við-
brögð „venjulegra manna” eru
og að þau bera fyrst og fremst
vitni þeirri óvissu sem þeir eru i.
Þessi er ein af niðurstöðum at-
hugunar sem ungur danskur sál-
fræðingur, Jörgen Hviid, hefur
gert i doktorsritgerð sinni um við-
brögð almennings gagnvart bækl-
un og likamslýtum.
Andlitslýti.
Jörgen Hviid hefur einkum
fengizt við vandamál þeirra sem
hafa andlitslýti, en þau eru sér-
staklega alvarleg vegna þess hve
erfitt er að leyna þeim. Hér við
bætist að i viðbrögðum almenn-
ings gagnvart andlitslýtum kem-
ur fram óhugnaður og ótti, sem á
m.a. rætur sinar að rekja til á-
hrifa ævintýra og hryllings-
mynda.
Jörgen Hviid kveðst hafa notað
þá aðferð, að eiga viðtöl bæði við
bæklaða og „venjulegt” fólk —
þar sem menn fyrst sögðu frá við-
brögðum sinum og reyndu siðan
að skýra þau sjálfir.
— Ég sýndi mönnum til dæmis
myndaflokk af fólki sem bæklað
var með ýmsum hætti. Ein sýndi
mann með stórt ör á kinninni.
Hún fékk litið á fólk — nokkrar
konur töldu jafnvel, að örið gerði
manninn karlmannlegri. En við-
brögð við mynd af manni með
stóran fæðingarblett voru miklu
sterkari og mjög sterk við mynd
af eineygðum manni. Sterkust
voru viðbrögð við mynd af manni,
sem vantaði á nefið.
Seinna sýndi ég myndir af
sama fólki án lýta, og það kom i
ljós, að mörgum fannst neflausi
maðurinn meira aðlaðandi áður
en hann fékk nef. „Ég hélt að
hann væri mjög laglegur ef hann
hefði ekki þennan ágalla, sögðu
sumir, en svo kom i ljós að andlit
hans er mjög hversdagslegt”.
Þetta sýnir að fyrirfram taka
menn heldur jákvæða afstöðu
gagnvart bækluðum.
Forvitni og aðstoð.
—102 menn tóku þátt i þessum
viðtölum. segir Jörgen Hviid,
en auk þess svöruðu mörg
hundruð spurningalistum þar
sem ég reyndi að komast að til-
teknum hlutum. Einkum hegðun-
arlögmálum hjá mismunandi
hópum.
Þótt að við séum alin upp i þvi
að koma fram við bæklað fólk á
tiltekinn hátt, þá tekst okkur ekki
að gera það i raun. Við viljum
gjarna hjálpa, en ekki of mikið.
Kannski sjáum við gamla konu,
sem á erfitt með að komast upp
i strætisvagn og við viljum hjálpa,
en fáum þá framan i okkur: „Ég
get þetta vel sjálf”. Þess vegna
vona menn að einhverjir aðrir
verði til þess að hjálpa henni. Við
vitum lika, að við megum ekki
vera forvitnir og stara á bæklað
fólk — en við megum ekki heldur
láta sem það sé ekki til. Hvað ger-
um við þá? Við kikjum á þetta
fólk og flýtum okkur að lita undan
aftur. Þetta skapar óvissu. Við-
brögð eins og meðaumkun, ótti, ó-
vissa, áreitni. andstyggð, dapur-
leiki og sektarkennd geta og öll
komið fram hjá „venjulegum”
manni, þegar hann hittir bæklað-
an mann. Þessi viðbrögð eru ó-
sjálfráðog ekki sérstaklega þægi-
leg. Þess vegna reyna margir að
forðast umgengni við bæklað fólk.
Við viljum gjarnan gera það sem
rétt er, en okkur tekst það ekki.
— Eru viðbrögðin tengd upp-
eldi, og svo þvi, að ómeðvitað
tengja menn saman andlitslýti og
óhugnað og mannvonzku? spyr
blaðamaður.
— Það sem vekur hræðslu er
óaðskiljanlegt frá uppeldi. Börn
eru svo miklu næmari en við.
Auðvitað spyrja þau — en oft er
þaggað niður i þeim með þvi að
segja „Uss, það skulum við tala
um þegar við komum heim”. Þau
fá afstöðuna sem sagt með móð-
urmjólkinni eða svo gott sem. En
heimur barnanna er i sjálfu sér
svo óinnréttaður, að það skiptir
ekki neinu máli fyrir þau, hvort
maður hefur einn fót eða þrjá.
Það erum við þessir fullorðnu
sem höfum skapalónshugmyfnir
um það, hvernig fólk eigi að
vera.
Fastmótuð mynd.
— Kemur ekki máttur, auglýs-
inganna, áróður fyrir þeim „ungu
og friðu” inn i þetta mál?
—Vist eru tengsl á milli allra
þessara hluta. Samfélagið i heild
með öllu þess kapphlaupi eftir
virkni og afköstum. Menn verða
að vera ungir og hafa tiltekið útlit
til að biða ekki ósigur i samfélag-
inu. Annars erum við geymdir i
sérstökum stofnunum eða settir
niður á eyðieyjum i afvötnun.
— Hvernig bregðast bæklaðir
við hinni óvissu framkomu, sem
þeir mæta i umhverfinu?
— Margir fara annað hvort i
felur eða freistast til árásar-
hneigðar, til að svara fyrir sig.
Ég hef heyrt um atvik eins og
það, að ungur maður i hjólastól
vildi komast inn á ball á krá einni.
Veitingamaðurinn stóð i dyrunum
og visaði honum á brott. Hann
sagði, að hingað væri fólk komið
til að skemmta sér. Ef menn vilja
koma í Konunglega leikhúsið i
Höfn i hjólastól, þá er stóllinn
hlekkjaður fastur i hliðargangi og
sá bæklaði verður að horfa á sýn-
inguna með höfuðið á skakk ef
hann vill sjá. Það er vegna eld-
hættunnar, segja menn. Ef það
kviknar i leikhúsinu verða allir
aðrir að komast út. Kannski
brennurhinn bæklaði inni. En svo
er leikhúsið opið aðeins fyrir
bæklaða nokkra daga á ári. Þá
eru stólarnir ekki hlekkjaðir fast-
ir. . .
Hér er um að ræða skuggalegar
tilhneigingar. Áður fyrr var talað
um réttinn til að lifa. Nú er talað
um réttinn til að deyja. Við teljum
okkur ekki geta tekið við nema
vissum fjölda af óarðbæru fólki.
Ef það er vitað að ófætt barn
verður mongóli, er fóstrinu eytt.
Vandkvæði bæklaðra
— Ég hefi reynt að athuga,
hvort ekki verða á breytingar við
nánara samband milli þeirra sem
bæklaðir eru og þeirra sem eru
það ekki. Menn venjast ekki
bækluðu fóki, en það verður þó
breyting á afstöðu þeirra. Það er
ekki fyrr en menn kynnast per-
sónunni að menn læra að meta
aðra hluti.— Bæklunin „hverfur”.
Menn kynnast bækluðum eins og
samborgurum sinum. En oft
stöðvast samskiptin svo til við
fyrstu sýn.
— Hvað gerist við þessa fyrstu
sýn?
— Sá sem er „normal” finnur
til sektar vegna þess, að hann
hagar sér ekki eins og hann ætti
að gera. Þetta getur leitt til dul-
búinnar áreitni. Menn skopast að
sumri bæklun, visa annarri frá
með striðni. Maður nokkur kom á
nýjan vinnustað. Andlit hans var
allt i örum eftir meiriháttar
plastiska skurðaðgerð. Sam-
starfsmennirnir sögðu að hann
hlyti að vera mesti harðjaxl, létu
sem hann væri fyrrverandi box-
ari. Menn ætluðust, i framhaldi af
þessu, til ýmissa hluta af honum,
enda þótthann leiddi menn i allan
sannleika. Menn heimfærðu upp á
hann ákveðna persónulega eigin-
leika eða öfugt, allt eftir útlitinu.
Þetta er harmleikur margra
bæklaðra manna og kvenna.
— Kemur það fyrir að fólk geri
of mikið úr bæklun sinni?
— Til eru menn sem telja að á-
stæðulausu að bæklun þeirra eða
lýti séu firnamikil. Einnig eru
þeir margir sem spjara sig þrátt
fyrir bæklun — en andlitslýti eru i
raun og veru mjög alvarlegur
hlutur. Ekki sizt nú orðið þegar ó-
teljandi meiðsli verða i sambandi
við bilslys — og við höfum undar-
lega fá pláss fyrir fólk sem þarf
að láta gera á sér plastiska að-
gerð. Og þótt þessar skurðað-
gerðir séu til bóta, þá skapa þær
ekki filmstjörnuandlit, og það
getur liðið mjög langur timi með-
an aðgerðir standa yfir og meðan
beðið er eftir þeim.
Fordómar innan hópsins
— I Frakklandi er til félagsskap-
ur sem kallar sig „Félag ónýtra
kjafta”. Þar fá þeir aðeins inn-
göngu sem slasazt hafa i striði,
Framhald á 11. siðu.