Þjóðviljinn - 27.08.1972, Blaðsíða 9

8.SÍÐA— ÞJÓÐVILJINN - Sunnudagur 27. ágúst 1972
Umhverfisskemmdir: eitrun og hávaði
Höfundur þessarar greinar,
Sigurður Harðarson,
stundar nám í arkítektúr í Otnas
í Finnlandi. Hann hefur
ritað um einkabílisma í Samvinnuna
og Þjóðviljann (19,6.71) og
er höfundur orðsins BLIKKBELJA.
Velmegun úr blikki.
Löngum hefur oss Islendingum
verið innprentuð sú firra, að vel-
megun okkar verði ekki betur
mæld en i fjölda innfluttra bila á
ári — sem stendur i réttu hlutfalli
við fjölda umferðarslysa — eða
heldur: Þvi færri ibúar um hverja
blikkbelju, þeim mun meiri vel-
sæld.
bað kom þvi vægast sagt eins
og köld vatnsgusa framan i
margan dýrkanda þessarar heil-l
ögu kýr, er réttmæti áðurnefndsi
mælikvarða var dregið i efa og
einkabilismanum úthúðað fyrir
stórfelldar umhverfisskemmdir i
viðtækustu merkingu þess orðs og|
algjöra óhæfni til að rækja hlut-
verk fjöldaflutninga á fólki innan
borga. 1 staðinn var krafizt end-
urmats á þeim markmiðum sem
liggja núverandi umferðarpólitik
til grundvallar, og endurnýjunar
umferðarumhverfisins til að
skapa jafnréttiöllum þeim er um
borgina ferðast — óháð ferða-
máta. (Samv. 1/71, Þjv. 19.6.’71).
Siðan hefur mikið vatn — og
blóð — runnið til sjávar, og þvi
ekki úr vegi að'rifja upp helztu
viðbrögðin við þessari villukenn-
ingu, þvi að litið virðist þoka i
rétta átt þótt augu margra hafi
opnazt.
ihaldiö og blikkbeljan.
Eins og vænta mátti varð ekki
lengi setið orðlaust undir slikum
heiðingdóm. Það ætti ekki að
undra neinn, þótt Morgunblaðið
og Visir sæju sig fyrst knúð til
andsvara — og enn siður hve
þessi andsvör voru hrærandi
samhljóða, bæði hvað snerti
framsetningu og innihald eða öllu
heldur innihaldsleysi.
t ritstjórnargrein Visis þann 30.
júni i fyrra er hanzkinn tekinn
upp fyrir augljósa bilaumhyggju
Aðalskipulagsins: „Aherzlan (á
bilaumferð) stafaði ekki af neinni
sérstakri ást á einkabilnum. í
henni fólst aðeins viðurkenning á
þeirri staðreynd að allur almenn-
ingurmundi viljaeignast og nota
einkabila, hvað sem tautar og
raular.Skipulag hlýtur að miðast
við raunverulegan vilja fólksins,
MALBKSÍHALDIÐ
aðeins til að aka milli landshluta
heldur lika innanbæjar. Skóla-
kenningar um einkabilismann
geta verið gagnlegar til að vekja
umræður og umhugsun, en þær
eru ekki liklegar til að leysa i
framkvæmd raunverulegan
vanda. Þar verður til að koma
raunhæft matá eðlilegum vilja og
þörfum þeirra Ibúa, sem við
skipulagið búa.”
Fyrr i greininni viðurkennir
hann þó, að „viða um heim hafa
skipulagsmenn vaxandi áhyggjur
af vaxandi bilamergð og reyna að
sporna við fótum, t.d. með auk-
inni þjónustu almenningsvagna.”
Það er tæplega nein tilviljun, að
þrátt fyrir að báðir þessir fulltrú-
ar ihaldsins tali umhyggjusam-
lega um „eðlilegan vilja fólks-
ins”, sem skuli ná fram að ganga
„hvað sem tautar og raular” —
þá þarf ekki annað en taka burtu
orðið „einkabilismann” i setning-
unni um „skólakenningar” en
setja i staðinn orðið „skipulags-
lýðræði” til að fá út beztu fáan-
-iggu lýsingu á raunverulegri af-
stöðu ihaldsins til þátttöku al-
mennings i mótun umhverfisins.
Það er öllum kunnugt hversu
mikið hann hefur verið hafður
með i ráðum við skipulag Reykja-
vikur og hvaða möguleika hann
hefurhafttilað taka raunhæfa af-
stöðu til mismunandi valkosta,
eins og t.d. um fólksflutninga inn-
an Reykjavikur.
Það þarf lika góðan skammt af
einfeldni til að trúa þvi, að „eðli-
legur vilji” Breiðholtsbúa hafi
ráðið þvi, að þeir þurfa að sitja
nær klukkutima i strætisvagni
niður i miðbæ — og þarf eflaust
minna til, að menn „kjósi” að
kaupa sér bil, þótt sé um efni
fram.
Goðsögnin um
blikkbeljuna.
Billinn sem almenningseign er
önnur goðsögn, sem þarfnast
nánari athugunar. A tslandi
eru um fimm manns á hvern
einkabil, en gert er ráð fyrir að
allt að 45% þjóðarinnar sé ekki á
„bilaaldri”, þ.e. yngri en 17 ára
og eldri en 67, auk þeirra er ekki
Utbreidd notkun einkabilsins hefur einungis verið gerð möguleg með stórfelldri niðurgreiðslu þess
kostnaðar er hann veidur þjóðfélaginu í heild.
en ekki kenningar um að einka-
bilisminn sé óæskilegur”. (Eigin
leturbreytingar).
Þetta eru helztu gullkornin úr
leiðara, sem var svo úttroðirin af
órökstuddum fullyrðingum og svo
gjörsamlega sneitt hjá þvi að
taka afstöðu til hinna raunveru-
legu afleiðinga einkabilismans,
að varla verður lengra komizt.
Þó verður ekki hjá komizt að
gera athugasemdir þar við —• þó
seint sé — en áður skulum við
samt lita á hvað hægri hönd borg-
arstjóra og bilainnflytjanda hefur
um málið að segja. f grein sinni
um Borgarmál i Morgunblaðinu
3. júli s.l. segir hann: „Billinn er
orðinn almenningseign, ekki sið-
ur hér á landi en annars staðar.
Fólk vill fá að nota sina bila, ekki
Sunnudagur 27. ágúst 1972 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9,

eiga bil af sjúkdóms-, fjár-
hags- eða öðrum ástæðum. Sé nú
jafnframt gengið út frá jafnri
ferðaþörf allra, óháð aldri og
stöðu, og um leið haft i huga, að
einkabillinn ber að jafnaði ekki
nema 1,2 menn — þá fer nú mesti
glansinn af einkabilnum sem al-
menningssamgöngutæki. Sann-
leikurinn er nefnilega sá, að hin
útbreidda notkun einkabilsins
hefur eingöngu verið gerð mögu-
leg með stórfelldri niðurgreiðslu
þess kostnaðar, er hann veldur
þjóðfélaginu i heild, og sem ekki
stendur i neinu rökréttu hlutfalli
við hina takmörkuðu kosti hans,
þ.e. einkabilsins. Báðir fyrr-
nefndra bilverjenda sneiða —
meðvitað að sjálfsögðu — hjá þvi
að taka afstöðu til þessarar hliðar
málsins, sem álita verður óhjá-
kvæmilegt þegar rætt er á annað
borð um kosti og galla einkabil-
ismans. Tala dauðra og limlestra
af völdum umferðarslysa, sem
fyrst og fremst taka fórnarlömb
sin úr röðum gamalmenna og
barna, fótgangandi og hjólriðandi
vegfarenda, hefur aldrei verið
hærri og stigur i takt við fjölda
innfluttra bila. Eignatjónið sem
’71 nam ca 500—600 miljónum
króna, stefnir i sömu átt — og er
þá ótalinn kostnaður við læknis-
þjónustu, endurhæfingu lim-
lestra, löggæzlu, lagningu og við-
hald gatna ofl. ofl.
Siðast en ekki sizt má svo taka
umhverfisskemmdirnar.svo sem
mengun lofts, hávaða og önnur ó-
þægindi, malbikun Stjórnarráðs-
túnsins, streitu o.s.frv.,allt saman
kostnaður sem ásamt mannslif-
unum er óútreiknanlegur i pen-
ingum, en verður þó ekki gengið
framhjá. Visir ber samt höfðinu
við steininn i leiðara nokkru sið-
ar: „Þegar bifreiðaeignin er orð-
in slik, að einungis fjórir lands-
menn að börnum meðtöldum eru
um hverja bifreið og aðeins tæpir
fimm um hverja fólksbifreið, er
varla stætt á þvi öllu lengur að
telja bifreið munaðarvöru”. —
Það fer að verða erfitt að skil-
greina orðið munaður, ef kostn-
aður samfélagsins vegna einka-
bilismans fær ekki þann vafa-
sama heiður að.flokkast þar und-
ir.
Það þurfti ekki lengi að biða
eftir liðsauka, þvi að i Morgun-
blaðinu þann 13. júli sendir hús-
móðirin i Vesturbænum kveðjur
sinar fólkinu, „sem talar um
„einkabilisma” og „blikkbeljur”
með glampa i augum og af móð-
ursýkislegu orðbragði (!)". . . og
„hefur þörf fyrir að vera á móti
öllum skrattanum, ekki sizt
framkvæmdum, sem eiga að
striða gegn tizkukjaftæðinu um
umhverfisverndun og allt það.”
— en Visir lýsir þvi yfir þann 20.
júli, að „hvað sem liður andúð
einstaklinga á blikkbeljum, þá
eru hinir ekki færri, sem telja þær
þarfaþing.” (!) Þjóðviljinn (AB)
hafði nefnilega þrem dögum áður
haldið þvi fram að „menn komast
hver um annan þveran að þeirri
niðurstöðu, að bifreiðin dugi alls
ekki sem fjöldafarartæki. . . þeg-
ar allir eru seztir upp i einkabil,
þá kemst enginn leiðar sinnar.
Fagrar borgir breytast i bila-
stæði. Andrúmsloftið mettast af
eiturlofti. Mannfallið i umferðinni
er á við meiri háttar styrjöld”.
Borgarstjórnaríhaldið
og skipulagið.
Hverfum nú aftur til „skóla-
kenningarinnar” og litum á hvað
verkfræðingar á vegum Reykja-
vikurborgar hafa um hana að
segja. I umferðarkönnun þeirri,
sem borgarverkfræðingur lét
gera vegna nýja miðbæjarins ’71,
segir svo undir fyrirsögninni:
„Helztu niðurstöður”: „Vaxandi
fólksbilaeign krefst aukins og
dýrara gatnakerfis og ef ekkert
verður að gert til að takmarka
einkaumferð (þ.e. umferð einka-
bila — gangandi fólk og hjólreiða-
fólk telst lika til umferðar; —
innsk) er fyrirsjáanlegt að kostn
aður við gatnakerfið verður
sveitarfélögum á höfuöborgar-
svæðinu ofviða”. Siðan er fjallað
um leiðir til að laða fólk að al-
menningsvögnum' — m.a. með
takmörkunum á einkabilaumferð
— en lokaorðin eru eftirfarandi:
„Hafa verður i huga, að bilabær,
þ.e. bær með ótakmarkaðri
einkaumferð verður of dýr I
rekstri. Bær með takmarkaðri
einkaumferð veröur ekki til af
sjálfu sér, það verður að skapa
hann”. ( — eigin leturbreyting).
„skólakenningin” ljóslifandi I
opinberri skýrslu borgarinnar!!
A ráðstefnu Sambands sveitar-
félaga i okt ’71 hefur Þjóðviljinn
eftirfarandi eftir þeim verkfræð-
ingi, sem átti stóran þátt i um-
ferðarskipulagi Aðalskipulags-
ins: „A þessu ári hafa verið flutt-
ir inn fimm nýir strætisvagnar á
höfuðborgarsvæðið á móti mörg
þúsund einkabilum. Verður þó að
hafa I huga, að 50.000 Reykviking-
ar hafa not af almenningsvögnum
og bilakostur SVR hefur gengið úr
sér og vantar þar almennt nýja og
nothæfa vagna til þjónustu fyrir
almenning. Þetta er kostuleg
staðreynd' að á sama tima og
borgarasamfélagið leggur af
mörkum fjármuni til hagræðis
fyrir einkabilinn, skuli ekki vera
hægt að endurnýja eldri bilakost
SVR vegna skorts á fjármagni”.
Ennfremur segir hann: „ . . . ef
við leiðum hugann að bifreiða-
akstrinum i heild, má ljóst vera
að hann kostar þjóðfélagið glfur
legar upphæðir. Liklega nemur
hann 6 til 7 miljörðum á ári.”
Það er ekki af Aðalskipuláginu
að sjá, að þessi sjónarmið hafi átt
fylgi að fagna meðal þeirra, er
drógu upp markmiðin — eða
skyldu þau fyrst hafa fæðzt þegar
verkfræðingurinn siðar fékk það
verkefni að aölaga leiðakerfi SVR
að skilmálum einkabilismans???
I tilefni 40 ára afmælis SVR
heldur svo forstjórinn á lofti
„skólakenningunni” með eftir-
farandi orðum: „Viðs vegar um
heim fer fram endurmat á gildi
þessara farartækja (einkabila —
innsk.) og hvaö gera þurfi til þess
að almenningsvagnar geti keppt
við einkabifreiðina”, og segir, að
borgar-, skipulags- og lögregluyf-
irvöld standi „nú þegar frammi
fyrir nær óleysanlegum vanda,
sem leiðir af ótakmarkaðri notk-
un einkabifreiða i verzlunar- og
athafnahverfum borga.” (eigin
leturbreyting).
Það þarf mikinn vilja til að
skilja orð þessara manna öðruvisi
ensem beint eða óbeint vantraust
á umferðarpólitik núverandi
borgaryfirvalda, sem einkennist
af nær fullkomnu vilja- og/eða
getuleysi til að sjá umferðar.
vandamálið sem félagslegt
vandamál i beinu samhengi við
alla þætti borgarlifsins. Það verð-
ur þvi að beina þróuninni i þá átt,
sem samfélaginu I heild er fyrir
beztu, m.a. með þvi að gera
strætisvagnakerfið að hryggjar-
lið samgöngukerfisins — ekki ein-
hvers konar uppfyllingu i gloppur
einkabilismans.
Andstæðingurinn
er þjóðskipulagið.
Að þola, eins og hingað til, ó-
heftan yfirgang einkabilismans
er fullkomið ábyrgðarleysi gagn-
vartstórum hópum borgarbúa og
möguleika þeirra til að nýta sér
til jafns við hina þá þjónustu, sem
um er að velja i borginni — fé-
lagslega, menningarlega og
Frh. á bls. 15
.Eignatjónið nemur hundruðum miljóna árlcga.’