Þjóðviljinn - 07.01.1973, Blaðsíða 9

Þjóðviljinn - 07.01.1973, Blaðsíða 9
8 SÍÐA — ÞJÖÐVILJINN Sunnudagur 7. janúar 197:$ Sunnudagur 7. janúar 1973 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9 Ræöa Salvador Allende Chile-forseta á allsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna í desember 1972 Fyrir rúmum mánuði lagði forseti Chile, læknirinn Salva- dor Allende, upp i langt ferða- lag út í heim. Helztu viðkomu- staðir hans voru Mexíkó, New York, Kúba, Alsír, Moskva. Hvarvetna var leiðtoga hins litla Suður-Ameríkuríkis vel fagnað, og f réttaskýrendur eru yfirleitt sammála um að telja 34 þúsund kílómetra ferðalag hans hafa verið sigurgöngu. Allende ávarpaði allsherjar- þing Sameinuðu þjóðanna í New York 4. desember s.l. Að sið suður-amerískra stjórn- málamanna flutti hann langa ræðu og lagði í hana allt sitt skap og tilfinningahita. Stóri blái fundarsalurinn hjá Sam- einuðu þjóðunum var troðfull- ur, og Allende átti athygli áheyrenda sinna óskipta. Fagnaðarlátunum ætlaði aldrei að linna að lokinni ræð- unni, og Allende var hylltur sem leiðtogi og formælandi meirihluta þeirra ríkja sem nú eiga fulltrúa á samkundu þjóð- anna á Manhattan. Sambærilegar viðtökur hafa aðeins tveir menn áður hlotið i fundarsal allsherjarþingsins, þeir skeggjuðu Kúbumenn Fidel Castro 1960 og Ernesto Che Guevara 1964. Eins og Allende lýsir í ræðu sinni, eiga Chilemenn í hinum mestu erfiðleikum um þessar mundir, einkum í utanríkisvið- skiptum. Það er reynt að ein- angra þá og hafa af þeim þeirra eigin útf lutningsverð- mæti með lögbanni, lánsfjár- höftum og verðlagspólitik. Samtímis er blásið að glóðum borgarastyrjaldar heima fyrir, þótt það hafi enn ekki borið árangur. En óvini Chile er ekki að finna hjá þeim ríkisstjórn- um sem eiga yfirgnæfandi meirihluta fulltrúanna hjá Sameinuðu þjóðunum, heldur hjá f jölþjóðlegum auðhring- um, sem ekki viðurkenna neina lögsögu yfir sér, og meðal áhrifamanna hjá örfáum auð- ugum iðnaðarþjóðum. Aðildarriki Sameinuðu þjóð- anna eru að miklum meirihluta fátæk og vanþróuð í atvinnu- legum efnum. Þau eru því eins sett og Chile, og það er engin furða að milli þeirra þróist skilningur og samstaða. Þegar Allende heldur þrumuræðu sína yfir þeirri heimsvalda- stefnu sem nú neytir allra bragða að kyrkja Chile eða koma löglega skipaðri stjórn þessá kné, þá er hann að flytja mál allra fátækra þjóða í ver- öldinni. Þess vegna er hann hylltur, og þess vegna verður ferðalag hans að sigurgöngu. Allende nýtur þess fram yfir þá vopnabræður Castro og Guevara að hann er að borg- aralegu mati í aðstöðu hins ,,virðingarverða'' stjórnmála- manns. Hann hefur í einu og öllu beitt leikreglum hins borg- aralega lýðræðis til að komast til valda, þótt hann sé marxisti að sannfæringu. Og hann hefur að nýju glætt þær vonir, að lýð- ræðislegur sósíalismi með mannlegu yfirbragði verði að veruleika á okkar dögum. Það er ekki tilviljun að All- ende hefur ræðu sína með því að benda á hinar lýðræðislegu hefðir í þjóðlífi Chile, en þær standa svo sterkum rótum að hver ein Evrópuþjóð mætti vera stolt af. Þetta gerist þrátt fyrir ýtrustu fátækt. Banda- ríkjamenn tala oft um kröfur sínar til prentfrelsis og upplýs- ingastreymis. óvíða hefur st jórnarandstaða jafn góð tækitæri að þessu leyti og í Chile. í haust skipulagði stjórn- arandstaðanverkbönn, truflanir i atvinnulífi oa útifundi á móti atjórninni, og stóð það ástand í 26 daga. Franskur fregnritari sá ástæðu til að skrifa blaði sínu, að á þessum mánuði hafi lögreglan í Santiago notað minna af táragasi en Parísar- lögreglan á einum degi í Latínuhverfinu í stúdenta- óeirðunum 1968. Breti hefur hins vegar á orði að útlend- ingursé mun öruggari á götun- um í Santíago en í Belfast á ir- landi. Og í Chile eru engir Dólitískir fangar ef frá eru taldir Viaux hershöfðingi og vitorðsmenn hans vegna morðsins á Schneider, yfir- manni heraflans, en það frömdu þeir að undirlagi bandariska símafélagsins ITT. Aftökur eru óþekktar, sömu- leiðis pyntingar af hálfu lög- reglu eða það að óþægir menn séu sendir á geðveikrahæli. Þjóðviljinn birtir nú útdrátt úr ræðunni sem Allende hélt á allsherjarþinginu í byrjun desember. Reynt er eftir megni að halda öllum efnisatr- iðum til haga, en viða er stiklað á stóru. Frásögn hans af við- skiptunum við ITT er veru- lega skorin niður, enda var gerð rækileg grein fyrir því í fjölmiðlum á sínum tima. Skylt er að geta þess, að All- ende minntist á vagntanlega hafréttarráðstefnu í ræðu sinni og þær vonir sem 200-mílna ríkin í Suður-Ameríku binda við niðurstöður hennar. Þá fjallaði hann i all-löngu máli um þann samhug sem verka- lýðssamtök og ríkisstjórnir víða um heim hafa sýnt Chile í erfiðleikum þess. En einkum rómaði hann þær móttökur sem hann fékk í Mexíkó (á leið sinni til Bandaríkjanna), jafnt af hálfu alþýðu manna, sem hóp- aðist út á göturnar, og af hendi forseta Mexíkó og ríkisstjórnar hans. Frá New York lá leið All- ende um ýmis lönd til Moskvu, en hann er nú löngu kominn aftur til síns heimalands. h— Beina verður alþjóðleg- um aðgerðum að þvi að þjóna — ekki fólkinu meö forréttindin — heldur þeim sem verkin vinna: Námu- manninum i Cardiff og hin- um berfætta bónda i Egyptalandi, kókosfram- leiðandanum i Ghönu eða á Fílabeinsströnd og kaffi- ræktarmanninum í Kenýu eða Kólombíu. Alþjóða- starfið verður að ná til þeírra tvö þúsund miljón manna sem ekki njóta for- réttinda, þeirra sem sam- tök okkar, Sameinuðu þjóöirnar, eru skuldbundin til að lyfta upp á stig nú- tíma lifnaðarhátta. Við eigum að efla sjálfsvirð- ingu þeirra og manngildi, svo að vitnað sé til stofn- skrár SÞ. Ég kem frá Chile, litlu landi þar sem hver þegn hefur fullt tján- ingarfrelsi, þar sem fullt um- buröarlyndi rikir i menningarleg- um, trúarlegum og hugmynda- fræðilegum efnum, þar sem það þekkist ekki að fólki sé mismunað eftir kynþáttum. í landi minu hef- ur verkalýðsstéttin sameinazt i ein allsherjar samtök. Almennur kosningaréttur og leynileg at- kvæðagreiðsla eru hornsteinar marga flokka kerfis i landinu og þjóöþingið hefur verið við lýði allt frá stofnun þess fyrir 150 árum. Dómstólarnir eru óháðir fram- kvæmdavaldinu, og stjórnarskrá- in hefur svo til alltaf verið höfð i heiðri frá fyrstu tið og lagfærð að- eins einu sinni siðan 1833. Þjóð- lifið er skipulagt i kringum borg- aralegar stofnanir, enda hefur her landsins þrásinnis sannað, að hann er trúr hlutverki sinu, og sýnt fram á hollustu við lýðræðis- legar heföir. 10 miljóna þjóð okk- ar hefur tekizt að eignazt tvo rit- höfunda af einni og sömu kynslóð sem hlotið hafa bókmenntaverð- laun Nóbels, þá Gabriela Mistral og Pablo Nerunda. Báðir eru þeir synir óbreyttra verkamanna. En Chile er lika vanþróað land. 1 efnahagslifi þess hafa erlend auðfélögveriðráðandi Skuldirokk- ar við útlönd hafa tútnað út og eru nú komnar upp i 4 miljarða doll- ara. Afborganir og vextir af skuldum renna nú yfir 30% af út- flutningsverðmæti ársins. Við Chile-búar gátum ekki lengur unað við það ófrelsi sem i þvi fólst að 80% af útflutningnum væri i höndum nokkurra erlendra stórfyrirtækja. Við höfum séð hvernig þau settu hagsmuni ætið ofar okkar hagsmunum og þau rökuðu saman gróða. Ekki gátum við heldur unað við veldi stórjarð- eignanna og iðnaðar- og verzl- unarhringanna. Lánveitingar úr peningastofnunum voru tak- markaðar við fáa útvalda. Tekju- skiptingin var himinhrópandi ójöfn meðal þegnanna. Af þessum sökum hófumst við handa um að breyta valdakerfinu i landinu. Verkamenn taka i vax- andi mæli að sér stjórn á vinnu- stöðum sinum. Þjóðin er að eign- ast helztu auðlindir sinar, og þannig losnar landið úr ánauð undan erlendu valdi. Barátta þjóðarinnar fyrir þvi að vinna sér pólitískt og félagslegt frelsi hefur lengi staðið, og kynslóðum saman hafa verkamenn i iðnaði og land- búnaði leitazt við að skipuleggja sig sem félagslégt afl sem gæti náö pólitiskum yfirtökum og rutt kapitalistum frá kjötkötlum hins efnahagslega valds. En þessi barátta er háð með fullri virðingu fyrir pólitisku samtakafrelsi og raunar með það að bakhjarli. Kopargróðinn Helztu auðlindir landsins hafa nú verið þjóðnýttar. Koparinn hefur verið þjóðnýttur. Það var gert með>samhljóða atfylgi þings- ins og þrátt fyrir það, að þar eru stjórnarflokkarnir i minnihluta. I þessu sambandi viljum við leggja áherzlu á þá staðreynd, að eignir hinna stóru erlendu koparnámu fyrirtækja voru ekki gerðar upp- tækar bótalaust. 1 samræmi við stjórnarskrá höfum við hins veg- ar bætt úr langvinnu óréttlæti með þvi að draga frá skaðabótun- um þann ágóða fram yfir 12% ár- iega, sem fyrirtækin hafa haft frá þvi 1955. Agóði hinna þjóðnýttu fyrir- tækja á siðustu 15 árum hefur verið svo gifurlegur, að frádrátt- urinn miðað við 12%-mörkin hef- ur verið verulegur. Þannig var með dótturfyrirtæki Anaconda- félagsins i Chile. Ágóði þess milli 1955 og 1970 nam til jafnaðar 21,5% á ári miðað við bókfærðan höfuðstól. En á sama tima var Ákæra fátæku þjóðanna Saivador Allende i hlutverki ákærandans frammi fyrir samkundu þjóðanna. Myndin er tekin þegar iiann flutti hina sögulegu ræðu sina I New York. á heimsvaldastefnuna ágóði Anaconda i öðrum löndum aðeins 3,6% á ári. Svipað var að segja um ágóð- ann hjá dótturfyrirtæki Kenne- cott koparfélagsins. Arlegur meðalágóði þess á timabilinu var 52,8%. Hann steig meira að segja upp i þær ótrúlegu stærðir að vera 106% 1967, 113% 1968 og 205% 1969. En á þessu timabili var meðal ágóði Kennecott i öðrum löndum undir 10 af hundraði. En svo hafa verið dæmi um það að erlend koparfyrirtæki hafa fengið fullar bætur án nokkurs frádráttar, en þá hefur árlegur meðalágóði ekki farið yfir hið sanngjarna 12%-mark. A árunum næst á undan þjóð- nýtingunni höfðu koparfyrirtækin hafið miklar ráðagerðir um ný byggingar og stækkanir. Að visu hafa áætlanir þessar runnið út i sandinn að miklu leyti, en þær hafa kostað dágóðan skilding. Kostnaðurinn var ekki greiddur af ágóða fyrirtækjanna, heldur fenginn til láns erlendis, og við þjóðnýtinguna varð Chile að tak- ast á hendur ábyrgð af þessum lánum — 727 miljónum dollara. Við höfum meira að segja hafið endurgreiðslu á láni sem eitt kop- arfyrirtækið var látið skrifa á Kennecott, nefnilega sitt eigið móðurfyrirtæki i Bandarikjun- um. Þessi sömu koparfyrirtæki hafa árum saman fleytt rjómann af auðlindum Chile. Á siðustu 42 ár- um hafa þau flutt úr landi yfir 4 miljarða dollara i ágóða, þótt upphafleg fjárfesting hafi verið aðeins 30 miljónir. Eggjahvítan Leyfið mér að nefna eitt átakanlegt dæmi um það, hvað þetta þýðir i okkar fátæka landi. Það eru 600 þúsund börn i Chile sem aldrei munu njóta lifsins á eðlilegan, heilbrigðan hátt vegna þess að þau hafa ekki fengið nógu eggjahviturika fæðu á fyrstu 8 mánuðum ævinnar. 4 miljarðar dollara mundu gerbreyta landi minu. Aðeins hluti af þeirri upp- hæð nægði til að tryggja nægilega mikið af eggjahvituefni um aldur og ævi fyrir öll börn i landinu. Við gerðum okkur ljóst að við mundum lenda i miklum erfið- leikum með okkar sjálfstæðu stefnu, þegar við ákváðum að leggja út i þjóðnýtinguna. Við þekkjum heimsvaldastefnuna og grimmilegar aðferðir hennar af langri og sárri reynslu i Rómönsku Ameriku. 011 munum við Kúbu, en við gleymum heldur ekki Perú, sem hefur verið látið gjalda þeirrar ákvörðunar sinnar að vilja hafa full yfirráð yfir oliu- lindum sinum. Árásirnar Og nú er ég kominn fram fyrir þessa samkomu þjóðanna, alls- herjarþingið, til að kynna þá staðreynd að land mitt hefur orð- ið fyrir alvarlegum árásum. Þetta er mér þungbær skylda. Árásir þessar eru dulbúnar og fara ekki fram fyrir opnum tjöld- um. Þess vegna er það ekki svo einfalt mál að gera grein fyrir þeim, en þær eru ekkert siður skaðvænlegar fyrir Chile. Það gæti virzt svo á yfirborði hlutanna, að einu óvinir okkar séu i stjórnarandstöðunni heima fyrir. En ég er hér að tala um allt annað. Þetta fer leynt, en áhrifin eru skýr. Það er ekkert verzl- unarbann á okkur. Enginn hefur lýst þvi yfir, að hann ætli að berj- ast við okkur augliti til auglitis. Chile er sérstaklega skeinuhætt i utanrikisviðskiptum. Útflutn- ingurinn nemur rétt yfir þúsund miljónum dollara á ári, en á sið- ustu 12 mánuðum hefur verðfallið á kopar á alþjóðlegum markaði þýtt tekjumissi fyrir okkur upp á 200 miljónir dollara. Á hinn bóg inn hafa innflutningsvörur hækk- að verulega i verði — bæði iðn- varningur og landbúnaðarafurðir — stundum allt að 60%. Af þessu leiðir að við höfum átt i miklum greiðsluerfiðleikum gagnvart útlöndum, en einmitt á sama tima hefur eftirfarandi að- gerðum verið beitt gegn Chile — hefndaraðgerðum vegna þjóðnýt- ingarinnar á koparnum: Allt þar til stjórn min settist að völdum, fékk Chile um 100 miljónir dollara árlega i nýjum lánum umfram eldri afborganir hjá alþjóðlegum fjármálastofn- unum, svo sem Alþjóðabankan- um i Washington og Þróunar- banka Amerikurikja. Þessari að- stoð var skyndilega hætt. Lánafjárhöft A siðasta áratug fékk Chile 50 miljón dollara lán hjá hjálpar- stofnuninni AID sem Bandarikja- stjórn rekur. Ekkert útlit er fyrir að þessi aðstoð haldi áfram. Þegar ég varð forseti naut land mitt skammtima lána i einka^ bönkum Bandarikjanna að upp- hæð 220 miljónir dollara. A mjög stuttum tima kipttu bandarisku bankarnir að sér hendinni með þessi lán, og okkur var gert að punga út með 190 miljónir doll- ara. Greiðslufrestur sem var f gildi gagnvart lánum hjá opinberum aðilum i Bandarikjunum var einnig afnuminn, og i sambandi við vörukaup i Bandarikjunum verðum við nú yfirleitt að greiða allt út i hönd og fjárfestingarvör- ur, sem við kaupum samkvæmt löngu gerðum samningum, verð- ur að greiða fyrirfram. Erfitt er að gera sér i hugarlund hvað þessi umskipti þýða fyrir greiðslustöðu okkar i utanrikis- viðskiptum. Þá er að vikja að Vestur- Evrópu, en þar hafa bankavið- skipti orðið fyrir stórfelldum truflunum, einkum varðandi inn- heimtu á greiðslum fyrir kopar sem við höfum selt. Þar er þvi um að kenna hvað bankar Evrópu eru talhlýðnir gagnvart alþjóðlegu Ágóði koparhringanna var 6 sinnum meiri i Chile en annars staðar. Af fjárfestingu sem kostaði i upphafi 30 miljónir dollara fluttu þeir á 40 árum út gróða sem nemur 4 miljörðum dollara. Chile tapar nú fimmta hluta útflutningstekna vegna verðfalls á kopar, en samtimis hækkar verð á inn- fluttum vörum. Fjölþjóða-hringarnir svipta Chile hundruðum miljóna dollara i lánsfé i hefndarskyni fyrir þjóðnýtinguna. En hafnarverkamenn i Le Havre og Rotterdam neituðu að skipa upp kopar frá Chile sem Kenne- cott-félagið hafði fengið iögbannsheimild á. Svipuð þessu er samtaðan frá þjóðum þriðja heimsins, þvi þær þekkja kjör og aðstöðu Chile-búa. koparhringunum sem eru að ná sér niðri á okkur vegna þjóðnýt- ingarinnar. Sem dæmi um þetta má nefna, að 20 miljón dollara yfirdráttarheimild var ekki endurnýjuð þegar gildistimi hennar var útrunnin. Viðræður um viðskipti upp á 200 miljónir dollara voru við það að komast i höfn, en þeim var slitið fyrirvara laust. Yfirleitt er andrúmsloftið þannig i fjármálastofnunum Evrópu að það truflar i stórfelld- um mæli eðlilegar peningahreyf- ingar vegna utanrikisviðskipta okkar. Hér stöndum við andspænis kyrkingaraðferðum fjármála- valdsins, og áhrifamáttur þeirra er óhugnanlegur á efnahagslif Chile. Viö höfum orðið að draga úr innflutningi á vélbúnaði, vara- hlutum, verksmiðjuhlutum, en einnig þeirra matvæla og læknis- lyfja sem við getum ekki án verið. Hver einasti ibúi Chile verður var við áhrifin af þessum aðgerðum, þvi þeirra gætir i daglegu lifi og þá auðvitað um leiö i stjórnmál- um landsins. Við vitum hvað við eigum að kalla þau öfl sem standa fyrir þeim aðgerðum sem ég nú hefi lýst. Það eru öfl heimsvaldastefn- unnar, imperialismans. Þessar aðgerðir eru vissulega árásar- aðgerðir þótt á yfirborðinu sjáist aðeins hið stimamjúka fas banka- stjórans og kaupsýslumannsins sem kveðst harma hvað þróunin sé óhagstæð. ITT En við höfum einnig orðið fyrir beinum árásum imperialiskra stórfyrirtækja. Þar er um að ræða ITT (International Tele- graph & Thelephone Company) annars vegar og Kennecott Copp- er Corporation hins vegar. Flestum mun i fersku minni fréttirnar frá þvi i fyrra um ITT, aðþjóðlega simafélagið, sem reyndi að bregða fæti fyrir það að ég gæ-ti tekið við forsetaembætt- inu haustið 1970 og lét myrða Rene Schneider, yfirmann Chile- hers. ITT misheppnaðist ráða- gjörðin um valdarán, en hún var gerð með fullri vitund Banda- rikjastjórnar. Ég ákæri nú ITT hér frammi fyrir samvizku heimsins um að hafa reynt að koma af stað borg- arastyrjöld í landi minu. Hvað eru imperialiskar aðgerðir ef ekki þetta? Kennecott Þá er komið að Kennecott koparféiaginu. Þvi var boöið að deilumálin vegna þjóðnýtingar- innar skyldu lögð fyrir innlendan, óháðan gerðardóm, og félagið gekk að þvi. En þegar úrskurður féll gagnstætt kröfum þess, þá ákvað félagið að ræna okkur út- flutningsverðmæti og þrýsta þannig á stjórn Chile, að hún legðist flöt fyrir kröfum félagsins. Kennecott hefur neytt allra ráða i þessu skyni. Kennecott hefur gripið til þess ráðs að beiðast þess af dómstól- um i Frakklandi, Hollandi og Svi- þjóð að setja aðflutningsbann á kopar úr okkar þjóðnýttu nám- um. En það striðir gegn öllum réttarfarshugmyndum að dóm- stólar annarra landa lýsi þann gerning ógildan sem okkar riki hefur gert i krafti fullveldis sins og að fengnu hinu æðsta umboði frá sjálfu fólkinu i landinu. Krafa Kennecott félagsins brýtur i bága við grundvallar- reglur alþjóðaréttar, en sam- kvæmt þeim heyra náttúruauð- lindir undir lögsögu þess lands þar sem þær eru og eru til hag- nýtingar fyrir þegna þess. Ekki sizt þegar um sjálfa bjargræðis vegina er að tefla. Sjónarmið okkar hafa hlotiö viðurkenningu fyrir dómstólum i Paris, en þar var úrskurðað að úr gildi skyldi fellt lögbann sem Kennecott lét setja á andvirði ákveðinnar koparsendingar frá okkur. En við erum samt ekki búnir að bita úr nálinni við Kennecott og aðgerðir félagsins hafa kostað okkur miljónir dollara i útflutn- ingsvirði fyrir utan þá fjármála- erfiðleika sem ég áðan gat um. Fjölþjóöa h ringa r A þriðju ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna um viöskipti og þróun sem haldin var i höfuðborg okkar, Santiago, i vor, vakti ég athygli á starfsemi f jölþjóðahringa og hvað efnahagslegt og pólitiskt vald þeirra fer vaxandi og dregur á eftir sér spillingaráhrif. Það er sannarlega ástæða til að heimur- inn skelfist við, þvi vald þessara Frh. á bls. 15 Einar Bragi: i gær var siðasti dagur jóla. Við kveðjum jólin mcð nýju kvæði eftir Einar Braga skáid. Hjá rúmi barnsins logar ljós i stjaka. Hve lif, er friðar nýtur, andar rótt. Ég veit i haga hirðar góðir vaka og hjarðar sinnar gæta enn i nótt. En burt er vikinn sá er forðum færði þeim fögnuð mikinn, lýðnum nýja von. Með kross á enni annar kom og særði til ólifis þinn bróður, mannsins son. JóJanótt Einar Bragi Og fánýt er þin leit að leiðarstjörnum: þær leynast daprar bakvið niðdimm ský, þvi handa jarðarinnar jólabörnum er jata engin til að fæðast i. Með ykkur snauðu hirðar vil ég vaka og vitringunum þessa löngu nótt og minnast þess við litið ljós i stjaka hve lif, er friðar nýtur, andar rótt. Einar Bragi

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.