Þjóðviljinn - 09.05.1973, Síða 9

MiOvikudagur 9. mai 1973 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
„HEIMSBRESTINUM MIKLA”
Frá „sköpun heimsins” eöa
„heimsbrestinum mikla”. (Big
Bang).
Hérna á dögunum var frá þvi
skýrt að ráðin væri gátan um
uppruna heims þess, sem vér
byggjum. (Aðra heima, hina
duldu, látum við liggja milli hluta
i þetta sinn).
Hér skal stuttlega sagt frá þvi
hvernig þetta heföi getað gerzt.
Svo er að sjá sem allar vetrar-
brautir, fjær og nær, séu á hraðri
leið i burtu frá okkur, sem hér er-
um að horfa i stjörnuspár og
skrifa niður athuganir á þvi sem
þar er að sjá. Ennfremur að þær
fari þvi hraðar sem þær eru fjær
og höfum við að þessu leyti algera
sérstöðu i alheiminum. En þessi
ályktun er á misskilningi byggð,
svo sem hér mun verða skýrt.
Setjum svo að gerzt hafi
sprenging einhvers staðar og
sprengjubrotin þotið i ýmsar átt-
ir. Ef brotin hægja ekki neitt á
sér, komast þau eftir nokkurn
tima i þá fjarlægð frá staönum
þar sem sprengingin átti sér stað,
sem er i réttu hlutfalli við hraöa
þeirra. En að þvi lögmáli við-
bættu sem felst i einfaldri flatar-
málsreglu — hið sama gildir um
hvert sem er af sprengjubrotun-
um. Hvar i heimi sem væri mundi
athuganda sýnast allar vetrar-
brautir vera óðfluga að færast frá
og það svo að rétt mundi að
álykta að þær séu á leiðinni að
hverfa yfir ljósmörkin, týnast
sjón okkar að eilifu.
Athugun sem þessi mundi, ef
rétt reyndist, geta leitt til þeirrar
niðurstöðu að við séum stödd ekki
allfjarri þeim stað þar sem
sprengingin gerðist upphaflega,
en miklu siöur nærri hinum ytri
mörkum. Belgiskur stærðfræð-
ingur og eðlisfræðingur,
Lemáitre að nafni, byggði á þessu
þá kenningu, að allt efni alheims-
ins hefði i árdaga — fyrir miljörð-
um ára — veriö saman komið á
einum stað, og kallaði hann þetta
„atome primitif” og sagði það
mundi hafa sprungið. Og enda
þótt i „atome primitif” væri hver
einasta ögn af öllu efni eða efnivið
veraldarheimsins, tók það ekki
yfir meira en sem svaraði fjar-
lægöina milli sólar og jarðar, en
hún er 1/70 000 úr ljósári. Efni það
sem þeyttist burt i allar áttir þeg-
ar heimsbresturinn gerðist, þétt-
ist seinna og varð að vetrarbraut-
um, en i þeim komu svo sólirnar
fram (sólkerfi). Gamow stjörnu-
fræðingur hefur gert þessari
kenningu góö skil, gert hana aö-
gengilega fyrir almenning án
þess að hún hafi við það tapað
nokkru af sannleiksgildi sinu,
enda er Gamow góðkunnur fyrir
leikni sina i þvi að gera torskilin
efni ljós i framsetningu. Hann
hefur fundið nýyrði sem gefa inn-
sýn i efnið, þannig kallar hann
frumþokuna, „atome primitif”
ylenfí en sprenginguna sjálfa
hvellinn mikla. (Ég leyfi mér aö
kalla hann „heimsbrestinn”.
M!.E.). 1 kenningu hans felst það,
að ylem hafi innbundið allt efni,
og að ekkert annað efni sé til né
verði nokkru sinni til.
Unnt er að reikna það út nær
heimsbresturinn varð, svo fram-
arlega sem við megnum þaö að
reikna rétt hlutfallið milli fjar-
lægða vetrarbrautanna og hraða
þeirra, aö þvi tilskildu að hraðinn
hafi ekki breytzt. Við komumst þá
að þeirri niðurstöðu að þetta hafi
hlotið að gerast fyrir 10 miljörö-
um ára. En sakir aðdráttarafls-
ins, sem hlitir sömu lögmálum
hvar i heimi sem er, dragast vetr-
arbrautirnar hver að annarri, og
við þetta dregur úr útþenslunni.
Sé tekið tillit til þessa, má ætla að
nokkru styttri timi sé liðinn.
Kenningin um heimsbrestinn
mikla gerir ráð fyrir þvi að slikar
ógnarhamfarir hafi brostið á á
einu vetfangi á þeirri stund sem
kalla mætti fæðingarstund heims-
ins, og sé leyfilegt að áætla aldur
hans frá þeirri stuttu stund.
Lemáitre viröist ætla að veröld-
in hafi þá skapazt. Ýmsir aðrir
hafa minnzt á það sem „gerðist
áður”, en allt er þeim það óljóst.
Stundum láta þeir i veðri vaka að
heimurinn hafi reyndar verið til
áður og miklu áöur, og hafi þá
verið i svipuðu ástandi og nú er.
Siðan muni hann hafa dregizt
saman i það sem við köllum
„ylem”, en oftast er svo helzt að
sjá sem ekkert hafi til verið áður,
heldur hafi heimurinn orðiö til á
einni svipstundu og verið þá ylem
og svo áfram fram að heims-
bresti. Gamow hefur að gamni
sinu sett fram hugmyndir sinar
um það sem þá gerðist, minútu
eftir minútu.
Liklega á eftir að koma upp úr
kafinu sitthvað skilmerkilegra
um heim okkar eins og hann var
„fyrren hann var skapaöur”. En
til þess eru litlar likur að slikur
samdráttur efnis — i þvilikum
geysi-mælikvarða — sem ylem,
gerist úr heimi okkar aftur, eins
og hann nú er orðinn. Heims-
bresturinn gerðist á einni svip-
stund fyrir þeim árafjölda, sem
engin frágangssök er aö reikna
út. Sá sem heldur kýs að imynda
sér að heimurinn hafi orðið til við
yfirskilvitlega sköpun á ákveð-
inni stund, hann má halda það.
Fyrst ekkert var til á undan,
hlýtur „atome primitif” að hafa
orðið til úr engu, enda var þá ekk-
ert annað til. A samri stund
mundu náttúrulögmálin hafa
skapazt, og upp frá þeirri stund
og æ siðan mundu þau, og þau ein,
ráða fyrir heimsrásinni eins og
hún leggur sig.
Samt er nú eftir að vita hvað
lengra er i burtu en veröld sú sem
unnt er að skoða, og hvað gerðist
áður en hún hófst. bað er ekki
auðvelt að hrekja kenningu
Lemáitres, þá sem orða mætti
þannig: Náttúrufræðin tók gildi á
þeirri stund er heimur var skap-
aður. En sköpun ,,1’atome
primitif” gerðist með „valdboði
frá hærri stað”, eða þvi sem
hvorki verður skilið né skýrt. Ef
náttúrulögmálin gerðust sam-
stundis, hlýtur þróun heimsins að
hafa verið ákveðin á þvi auga-
bragði augabragða.
ME.
( Endursögn úr Verdener og anti-
verdener
eftir pröf. Hannes Alfvén)
*ylem er ævagamalt orð sem hér
fær nýja merkingu.
„FRJÁLSAR KOSNINGAR”
Eftirfarandi grein er eftir
Bandaríkjamanninn Har-
low Ungerog birtist nýlega
i Information. I henni gerir
hann að umtalsefni sínu
aðferðir Nixons til að ná
endurkjöri sem forseti
síðastliðið haust, en þær
voru allvafasamar eins og
daglegar fréttir af Water-
gate-hneykslinu hafa sýnt
okkur að undanförnu.
Nixon forseti gerir meiri gælur
við fasismann en nokkur af fyrir-
rennurum hans hefur vogað sér
aö gera.
bað er mas. vafasamt að nokk-
ur forseti hafi leyft sér að hugsa
um að notfæra sér fasiskar að-
ferðir jafnopinskátt og núverandi
Bandarikjaforseti.
Hið alræmda Watergatemál er
aöeins eitt af aragrúa Ijósra
dæma. bað hefur bara afhjúpað
það hversu langt forsetinn hefur
gengið i hættulegum leik sinum
að aðferðum sem eru framand-
legar i augum Bandarikjamanna
og reyndar allra þjóða sem kenna
sig viö frelsi.
bað hefur komið i ljós að fyrr-
verandi viðskiptaráðherra
Bandarikjanna rakaði saman
miljónum dollara i kosningasjóð
Nixons i fyrra gegn þvi að lofa
gefendunum þvi, að stjórnin
mundi e.t.v. hætta við að 6ækja þá
til saka fyrir margvisleg brot
þeirra á bandariskum alrikislög-
um og voru jafnt einstaklingar og
fyrirtæki i hópi gefenda. Merk-
asta framlagið kom frá Robert
Vesco, en kauphallarnefnd
stjórnarinnar hefur nú ákært
hann fyrir fjármálabrask. Vesco
hafði reynt að stinga af með
leifarnar af þrotabúinu Investors
Overseas Services sem stundaði
alþjóðiegt fjárfestingasvindl.
Og vitaskuld stóðu þessi fram-
lög ma. undir kostnaði við að
koma fyrir leynilegum hlerunar-
tækjum i höfuðstöðvum Demó-
krataflokksins i Watergate-bygg-
ingunni en framlögin voru greidd
út i hönd eftir tilmælum frá bróð-
ur Nixons.
beir sem stóðu i sjálfri fram-
kvæmd glæpsins hafa þegar verið
dæmdir i fangelsi eða sektir. Og
það hafa komið fram svo miklar
staðreyndir i málinu að hægt er
að slá þvi föstu að fyrirmenn
þeirra voru úr röðum hæst settu
aðstoðarmanna Nixons og þar að
Þær voru ekki allar eins heiðar-
legar og þessi aðferöirnar sem
Nixon notaði til aö ná kjöri sem
forseti i fyrrahaust.
auki ekki færri en tveir ráðherr-
ar, John Mitchell fyrrverandi
dómsmálaráðherra og Maurice
Stans fyrrverandi viðskiptaráð-
herra.
önnur aöferð þeirra við
njósnirnar var aö ráða ungt fólk
til að látast vera stúdentar og
gerast sjálfboðaliðar i kosninga-
baráttu demókrata. bessir
fölsku starfsmenn potuðu sér alls
staðar inn i kosningavél and-
stæðinganna og sáu repúblikön-
um fyrir gögnum sem þeir gátu
notað i slagnum við demókrata.
bó þetta sé etv. ekkert nýmæli i
kosningabaráttu annarra landa
er það algjört einsdæmi i Banda
rikjunum. Samkvæmt hefð gerist
ungt fólk sjálfboðaliðar I
kosningabaráttu þess frambjóð-
anda sem þaðerhrifið af vegna
þess aö það trúir á það aö hann sé
sá hæfasti til að stjórna þvi sam-
félagi sem það unnir hugástum.
bannig hefur þetta gengið fyrir
sig á heiöarlegan hátt og fyrir
opnum tjöldum.
En i fyrra var þessu kollvarpað
— etv. til frambúðar. beir sem
skipulögðu kosningabaráttu
Nixons sendu unga fólkið sitt inn i
raðir demókrata. baðan sendu
svo þessir svikulu sjálfboðaliðar
repúblikönum timasetningar fyr-
ir opinbera kosningafundi and-
stæöinganna og textann að ræö-
um frambjóðendanna. Vopnaðir
þessum upplýsingum var auðvelt
verk fýrir repúblikana að fylla
fundarsali frambjóðenda demó-
krata af fólki sem ætlað var að
hrópa óvinsamlegar athuga-
semdir að ræðumönnúm.
Ein aðferðin til sem menn
Nixons notuðu var að láta falska
sjálfboðaliða hringja i eða heim-
sækja demókrataatkvæði sem bjó
i hreinum hvitra manna hverfum.
bar lékú þeir svo ákafa vinstri-
sinna og báðu fólkið að kjósa
demókrata þvi þá fengju þeir til
leiðar komið þvi hugðarefni sinu
að inn i hverfin flyttu svertingjar.
Og þetta voru ekki einu fasisku
aðferðirnar sem stuðningsmenn
Nixons notfærðu sér. Falsaðar
voru skýrslur sem sýndu fram á
að McGovern væri hlynntur
liknarmorðum en það var mál
sem hvorugur frambjóðandinn
hreyfði i slagnum.
Nixon hefur alltaf litið á stjórn-
mál sem leik. Leikaðferðir hans
nú hafa gert þau hættuspili fyrir
Bandarikin og reyndar allan
heim.
(bH þýddi úr Information)