Þjóðviljinn - 17.06.1973, Blaðsíða 13

Sunnudagur 17. júni 1973. ÞJÓDVILJINN — SIÐA 13
Lýðveldið Island
og glíman við
heimsvaldastefnu
Amerísk ásœlni og íslenzkt
Á þjóðhátiðardegi ís-
lendinga er ekki úr vegi
að rifja upp hvernig is-
lenzkum stjórnvöldum
hefur tekizt að standa
vörð um nýfengið sjálf-
stæði. Hvernig hinu fá-
menna islenzka lýðveldi
hefur vegnað i ólgusjó
viðsjárverðra alþjóða-
samskipta. Þá er einnig
nauðsyn að minnast
þess að þrátt fyrir sterk
öfl undirlægjuháttar við
erlent vald, þá hefur
með islenzkri þjóð búið
sterk þjóðernisvitund,
vitund sem mótmælt
hefur stefnu hernáms og
nýlendukúgunar i hvaða
formi sem hún hefur
birzt.
1945
Herstöðvar til 99 ára
Þaö var sumarið 1945, sem
Bandarikjastjórn fór fram á það
við nýsköpunarstjórnina að þeir
fengju þrjár herstöðvar til 99 ára.
Þetta skeði aðeins rúmu ári eftir
stofnun lýðveldisins, lýðveldis-
andinn ekki enn dáinn út og fram-
farasinnuð og vinsæl stjórn i
landinu. Þvi tókst að hindra þá að
gengið yrði að kröfum Bandarikj
anna, en Sámur frændi gefst ekki
upp i fyrstu tilraun, að minnsta
kosti ekki þegar smáriki eiga i
hlut.
En vindar væntanlegs kalds
striðs voru byrjaðir að nauða. Um
haustið sagði svo i leiðara Visis:
„Austrið og Vestrið -þessar tvær
þjóðfélagsstefnur eru nú að
skipta heiminum á milli sin. Eins
og ástandið er nú orðið, eiga smá-
þjóðirnar ekkert annað val, ef
þær eru sjálfráðar, en að segja til
um hvorum megin þær ætla að
skipa sér. . . Islenzka þjóðin skip-
ar sér einhuga i sveit hinna vest-
rænu þjóða”.
1946
Fyrsti áfangi
Sámur frændi lét sig ekki. Sam-
kvæmt herverndarsamningnum
frá 1941, átti bandariski herinn að
fara i ófriðarlok. Haustið 1940 sat
hann enn sem fastast suður á
Miðnesheiði. 1 kosningum þá um
sumarið höfðu allir heitið þvi að
hér skyldu ekki vera herstöðvar
og staðið yrði fast á landsréttind-
um. En um haustið var Keflavik-
ursamningurinn gerður — dulbú-
in herstöð með samþykki Alþing-
is. Með þvi hólst undanlátsemi is-
lenzkra valdhafa og hernáms-
stefnan opinberaði sig. Atburðir
þessa hausts urðu siðan uppistað-
an i skáldsögu Halldóts Laxness
— Atómstöðinni. Árið 1946 töluðu
fulltrúar hernámsflokkanna enn
um að hér skyldi ekki vera her á
friðartimum, en brátt skipuðust
veður i lofti enda var nú Churchill
búinn að halda sina Fulton-ræðu
og kommúnistagrýlan að grafa
um sig i alþjóðamálum.
1948
Annar áfangi
tslendingar höfðu grætt mikið
fé i striðinu og nýtt það á timum
nýsköpunarstjórnarinnar til að
byggja upp islenzkt atvinnulif og
tryggja efnahagslegt sjálfstæði
þjóðarinnar.
En á þvi herrans ári 1947 hélt
ráðherra.að nafni Marshall,
ræðu vestur i Bandarikjunum og
bauð striðshrjáðum ibúum
Evrópu fé til uppbyggingar eftir
rúst styrjaldanna. Bak við gylli-
boðin lá vilji Bandarikjastjórnar
að ná efnahagslegum itökum i
gamla heiminum. Sagt er að
engir borgarmúrar standist asna
klyfjaðan gulli og svo fór og um
Island. Arið 1948 varð islenzk þjóð
„aðnjótandi” þessa fjár og án efa
bar fjáraustur árangur á stjórn-
málasviðinu.
Það fé sem nota átti handa hin-
um striðshrjáðu var nýtt til að
búa i haginn fyrir hernaðarað-
stöðu til handa Bandarikjastjórn
á Islandi.
1949
Þriðji áfangi
Árið 1918 er Island varð full-
valda riki lýsti tsland yfir
ævarandi hlutleysi i átökum stór-
veldanna. Þetta hlutleysi var
rofið af Bretum 1940, en árið 1949
var Island látið varpa þvi hlut-
leysi fyrir borð. Þá gengu
Islendingar i hernaðarbandalag
þeirra velda er stunda rányrkju
og kúgun um allan heim. Hin
forna nýlenda skipaði sér á bekk
nýlendukúgaranna. Þann 30.
marz 1949 var keyrt i gegnum
Alþingi samþykkt á Atlanzhafs-
samningnum. Þar með hafði
Bandarikjastjórn náð þriðja
áfanganum en ennþá árið 1949
lýstu islenzkir valdhafar yfir þvi,
að hér skyldi aldrei vera her á
friðartimum.
Þegar þessi fyrstu þrjú óheilla-
spor voru stigin á fyrstu 5 árum
lýðveldisins reis ætið mikil mót-
mælaalda með þjóðinni og hæst
reis hún þann 30. marz fyrir utan
alþingishúsið. En þrátt fyrir
ósigur, hélt andófið áfram.
1951
Fjórði áfanginn
A þessu ári voru átök kalda
striðsins hvað hörðust og
McCarthy-isminn með sinu
kommúnistahatri og ofsóknum i
hámarki. Þá, undir yfirskyni
styrjaldahættu vegna Kóreu-
striðsins, beygðu hernámssinnar
á Islandi sig fyrir kröfum Penta-
gon um herstöðvar á Islandi.
Þann 7. mai gekk bandariskur
her á land án þess að Alþingi
fjallaði um hernámssamninginn
heldur aðeins lokaður leynifundur
hernámsflokkanna. Þannig var
hin 7ára gamla lýðveldisstjórnar-
skrá þverbrotin og fórnað á altari
haukanna i Washington.
Þessu athæfi mótmælti
Sósialistaflokkurinn og allir ein-
lægir þjóðfrelsissinnar. Stór mót-
mælafundur i Lækjargötu hóf
andóf gegn erlendum herstöðv-
um, andóf sem staðið hefur á
þriðja áratug.
1956
Endurskoðun
Hið erlenda hernámslið bjó um
sig suður á Miðnesheiði og viðar,
en ófriðarástand ársins 1951 var
um garð gengið og andi friðsam-
legrar sambúðar, Genfarandinn
frá 1954, rikti i alþjóðamálum.
Þvi var það að Alþýðuflokkur
og Framsókn töldu heillavænlegt
að auka fylgi sitt á vinstri væng
stjórnmálanna með kröfu um
endurskoðun „varnar-
samningsins”. Alþingi samþykkti
þaö i marz 1956. Um sumarið var
mynduð vinstri stjórn er efna átti
loforðin um brottför hersins, en
undir yfirskyni breyttra viðhorfa
i alþjóðamálum var þaö loforð
svikið — uppreisnin i Ungverja-
landi og Súezstriðið voru nýtt sem
tilliástæða til þess.
Þau svik fylktu hins vegar her-
námsandstæðingum i öllum
flokkum saman i samtökin Frið-
lýst land og siðan i Samtök her-
námsandstæðinga.
1960-1971
öflugt andóf
Segja má að allan siðasta ára-
tug hafi, þrátt fyrir afturhalds-
stjórn, tekizt að reisa upp viðtæka
baráttu gegn herstöðvum á
Islandi. A fyrri hluta áratugsins
efndu Samtök hernámsand-
stæðinga til hverrar mótmæla-
göngunnar á fætur annarri. Á
siðari hluta áratugsins, þegar hin
andóf
undanlátsama stjórn ihalds og
krata veitti hernámsliðinu
stöðugt meira olnbogarými i
islenzkri menningarhelgi, reis
upp mótmælaalda náms- og
menntamanna m.a. með ávarpi
60 menninganna gegn hernám>s
sjónvarpinu. Og þó óþjóðleg
stjórn vanrækti islenzkt atvinnu-
lif og sýndi sig boðna og búna til
að taka á sig hlutverk hins feita
þjóns og fórna sjálfstæðinu á
altari stórkapitalismans innan
Efnahagsbandalagsins, þá sváfu
öfl þjóðfrelsis aldrei á verðinum.
Merki hernámsandstöðunnar var
ekki látið niður falla.
1971
Úr vörn i sókn
Samtimis þvi sem bandariskir
heimsvaldasinnar hafa sýnt sitt
rétta andlit gagnvart fátækri al-
þýðu þriðja heimsins og afhjúpaö
spillingu valdsins i eigin heima-
landi, þá hefur að sama skapi
vaxið styrkur þeirra afla er
berjast gegn arðránsöflunum og
þá einkum æskan fylkt sér til bar-
áttu gegn heimsvaldastefnu og
innlendum leppum hennar.
Hinn ótviræði vinstri sigur i al-
þingiskosningunum 1971 tryggði
að i málefnasamning vinstri
stjórnar fékkst ákvæði um endur-
skoðun, eða uppsögn varnar-
samningsins við Bandarikin i þvi
skyni að herinn yrði á brott i
áföngum fyrir lok kjörtima-
bilsins. Til að fylgja efndum eftir
hafa herstöðvaandstæðingar úr
öllum flokkum myndað samtök
og haft uppi að undanförnu öfluga
andófsstarfsemi.
1973
Endurskoðun hafin
A fyrri hluta kjörtimabils
vinstri stjórnarinnar hefur land-
helgismálið setið i fyrirrúmi. Frá
19. mai hafa landsmenn getað séð
betur en áður hverjir eru banda-
menn okkar i Atlanzhafsbanda-
laginu — brezkur Natofloti hefur
ráðizt inn i islenzka lögsögu og
beitt ofbeldi til verndar sigildri
rányrkju sinni. Alda mótmæla og
krafan um úrsögn úr Nato hefur
hljómað úr öllum áttum.
Samtimis þessu hefur nú verið
sent bréf til Bandarikjastjórnar
og 6 mánaða timaklukka endur-
skoðunar „varnarsamningsins”
byrjar að tifa, fyrir lok þe§sa
mánaðar. 1 lok þessa árs geta
Framhald á 7. siðu.
AÐ KAUPA
VERÐTRYGGÐ
SPARISKÍRTEINI RÍKISSJÓÐS
JAFNGILDIR FJÁRFESTINGU
IFASTEIGN
EINFALDASTA OG HAGKVÆMASTA FJÁRFESTINGIN
SKATT- OG FRAMTALSFRJÁLS
TIL SÖLU I ÖLLUM BÖNKUM — ÚTIBÚUM
SPARISJÓÐUM OG HJÁ NOKKRUM VERÐBRÉFASÖLUM
íH)
■'ÍAS"
SEÐLABANKI ISLANDS