Þjóðviljinn - 17.06.1973, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN . Sunnudagur 17. júnl 1973.
tryggja var.öveizlu hinnar lifandi
auðlindar um aldur og ævi; skapa
skilyröi til hámarksuppskeru.
Ennfremur er unnið markvisst
að þvi að rækta á ný skóg á þeim
svæðum, þar sem hann hefir
eyðzt fyrir rányrkju umliðinna
alda. Þar er m.a. reynt að flytja
inn nýjar tegundir af fjörrum
löndum eða öðrum landshlutum;
tegundir, sem geta fallið inn i
vistkerfið á hverjum stað.
Faglegt eftirlit er samt ekki
einhlitt til þess að hafa stjórn á
skynsamlegri nýtingu skógarins.
Efnahagslegum skipulagsað-
gerðum þarf lika að beita.
Tvenns konar aðgerðir eru
þýðingarmestar i þvi efni:
I fyrsta lagi eru gerðar áætlanir
til langs tima um endurreisn
skóganna, ræktun og skógar-
höggið; svonefndar rekstrar-
áætlanir. Þessar áætlanir eru
byggðar á þeirri úttekt á
ástandinu fyrir hvern einstakan
skóg, sem ég nefndi áðan, og
fjalla siðan um það, hvernig hann
skuli færður i það horf, sem gefur
hámarksuppskeru. Þar er stefnt
að þvi, að skipan aldursflokka
verði slik, að skógurinn skili ár-
lega jafnri hámarksuppskeru i
teningsmetrum viðar.
1 skóglausum héruðum greiðir
rikið 75% alls stofnkostnaðar við
nýrækt skógarins, en i svonefnd-
um skógafylkjum, sem i Noregi
eru Austurland, Suðurland og
Þrændalög, 30% stofnkostnaðar
við nýrækt.
f öðru lagi er af ölium felldum
við, sem seldur er, greitt afurða-
gjald, er nemur frá 6-12% af
vergu söluverðmæti. Skógaeftir-
litsmaðurinn i hverju héraði
tekur við þessu fé og varðveitir
það á sérstökum reikningi hvers
skógareiganda, sem fær það sið-
an endurgreitt til fjárfestingar og
hagræðingar i ræktun sinni, og
vélvæðingu og vegagerð i sam-
bandi við hana, ennfremur til
þess að láta gera rekstrar-
áætlanir, eins og ég lýsti áöan. Til
þess að þetta fé sé sem fyrstnotað
i þágu skógarins, fær skógar-
eigandinn enga vexti af þvi,
meðan það er i vörzlu eftirlitsins.
Þegar féð hefir verið notað,
tekur eftirlitsmaðurinn út fram-
kvæmdirnar. A það að tryggja
skynsamlega nýtingu þessarar
lögskipuðu f járfestingar. Og
tryggja, að þvi sé ekki sóað i
beinan rekstur. Hér er með
stjórnmálalegri ákvörðun sett
trygging fyrir þvi, að þessi lifandi
auðlind sé stöðugt endurnýjuð.
Dæmið yfirfært
á íslenzk beitilönd
Ef við reynum að yfirfæra þetta
dæmi af skógabúskap Norður-
landa til Islands, væri kannski
eðlilegt að hugsa til sams konar
ræktunar hér. Skógar voru öldum
saman sterk stoð við bak islenzka
bóndans, en ég ætla ekki að rekja
þá sögu hér, hún er efni i langt er-
indi ein sér. fslenzku birkiskóg-
arnir, þótt lágvaxnir og kræklótt-
ir væru, urðu fyrir slikri rán-
yrkju, að þeir voru nær þurrkaðir
út af yfirborði landsins, en þöktu
fjórðung þess fyrir landnám.
En þaö er meiri freisting að
yfirfæra dæmið á islenzkan út-
haga, sem ekki tókst að eyða i
sama mæli og skógunum, þótt hér
hafi orðið meiri jarðvegseyðing
en i nokkru landi Noröur-Evrópu.
Othagi á Islandi er i dag nýttur
fyrst og fremst til beitar sauöfjár
og hrossa. Nýting hans til beitar
nautgripa fer hraðminnkandi, svo
sem engin furða er. Úthaginn er
lifandi auölind, sem við eigum
stærsta á þurrlendi.
Ég tek strax fram, að ég ræði
hér um gróöurlendi, sem ekki
nýtur tilbúins áburðar. Og teðsla
búfjár á landið er svo óveruleg,
að hún skiptir ekki máli.
Ákvörðun á
höfuðstóli graslendis
Fyrst kem ég að þeim vanda,
sem ég nefndi áður i þessu spjalli,
hvernig ákvarða á höfuðstól gras-
lendis, þar sem hinn nýtanlegi
hluti fellur til jarðar á hverju
hausti. Með graslendi á ég hér
bæöi við heilgrös og hálfgrös.
Höfuðstóll þess felst i tvennu:
1 fyrsta lagi þeim tegunda-
fjölda og tegundasamsetningu
jurta, sem náttúran getur búið
vaxtarskilyrði á hverjum stað.
1 öðru lagi stærð þess rótarkerf-
is, sem hver einstök jurt getur
geymt i gróðurmoldinni.
SAMVINNUMENN!
Verzlið við eigin samtök
— það tryggir yður sannvirði.
Kaupfélag
Svalbarðseyrar
Treystum
samvinnustarf
Kaupfélag
Norður-Þingeyinga
Kópaskeri.
SAMVINNUMENN!
Verzlið við eigin samtök. — Það tryggir
yður sannvirði.
Kaupfélag Dýrfirðinga
Þingeyri.
Samvinnumenn!
Verzlið víð eigin samtök.
Það tryggir yður sannvirði.
Pöntunarfélag
Eskfirðinga
Eskiíirði.
Það er hagur fólksins að verzla
í eigin búðum
Kaupfélag
Patreksfjarðar
Patreksíirði.
Eftir 30 ár verður hægt að taka svipaða mynd þessari af lerkinu, sem er
nýplantað á 2. mynd. Hér sjást Baldur Jónsson starfsmaður skóg-
ræktarinnar á Hallormsstað, (t.v.), og Haukur Ragnarsson, tilrauna-
stjóri á Mógilsá, (t.h.), mæla hæð á 30 ára gömlum lerkitrjám á
Ilallormsstað. (Ljóm. greinarhöfundur)
Eftir þessu tvennu: tegunda-
fjölda með tegundasamsetningu
og stærð rótarkerfis fer svo upp-
skeran — þ.e. vextirnir af höfuð-
stólnum.
Ef við viljum stelna að skyn-
samlegri nýtingu gróður-
lendis til beitar, en úttekt á nú-
verandi ástandi þess fyrsta skref-
ið. Slik úttekt fer fram með kort-
lagningu á gróðurkendinu:
í fyrsta lagi flatarmáli þess.
I öðru lagi tegundasamsetn-
ingu. ,
Ennfremur felst úttektin i upp-
skerumælingum hinna ýmsu
gróðurlenda og rannsóknum á
næringargildi gróðursins.
Gerð gróðurkorta fer nú fram
og er langt komin á afréttum, en
skammt i byggðum landsins.
Uppskerumælingar og næringar-
gildisrannsóknir eru gerðar ár-
lega á fjöldamörgum stöðum á
landinu. A þessum grundvelli má
þegarsegja fyrir um beitarþol út-
haga viða um land, eins og ástand
hans er nú, með talsverðri ná-
kvæmni.
Næst er þá að rannsaka, hve
stór höfuðstóll graslendisins get-
ur verið til þess að gefa hámarks-
vexti. Rannsókn á þeim þætti er
naumast hafin, nema að þvi er
varðar notkun tilbúins áburðar á
úthaga. En með þvi erum við
komin út úr hinu náttúrlega vist-
kerfi. Ég ræði slika aðgerð ekki á
þessum vettvangi.
Grundvöllur rannsókna á há-
marksuppskeru gróðurlendis i
náttúrlegu vistkerfi er ósnortið
land, þ.e. land, þar sem engin
beit hefir átt sér stað svo lengi, að
tegundafjöldi, tegundasamsetn-
ing og rótarkerfi sé allt af þeim
stærðum, sem jarðvegur, hiti og
raki bjóða á hverjum stað.
Það er þetta tvennt, sem beit
búfjár hefir áhrif á: tegunda-
fjölda með tegundasamsetningu
jurtanna i gróðurhverfinu og
stærð rótarkerfisins.
Beitin telst hófleg, ef hvort
tveggja helzt óbreytt. Til þess að
svo megi verða, er reynsla ann-
arra þjóða, sem stundað hafa
beitarrannsóknir, að helmingur
beztu beitarplantnanna sé ósnert-
ur i lok vaxtartimans og meira af
þeim, sem lélegri teljast.
Ef tegundum fækkar og rótar^
kerfi einstakra jurta rýrnar,
gengur á höfuðstólinn, ofbeit á sér
stað. Lifkerfi náttúrunnar ris ekki
undir byrðinni, sem á þaö er lagt.
Þetta er einkenni allrar rán;
yrkju: lifkerfið verður einfaldara
og hver einstaklingur rýrnar.
Þegar rányrkja beitilanda verður
óhófleg, eins og gerzt hefur á Is-
landi á umliönum öldum, leiðir
hún til algerrar eyðingar gróður-
lendanna. Rótarkerfi hinna fáu
tegunda, sem eftir lifðu, var orðið
svo veikburða, að það megnaði
ekki lengur að binda jarðveginn
fyrir ágangi vatns og vinda.
Það vill svo til, að ég bý á þeim
bletti Islands, sem hvað lengst
hefir notið friðunar fyrir beit. Sú
friðun hefir verið veruleg i nær 70
ár og alger hin siðustu. Munurinn
á þessu landi og beitilandinu utan
girðingar er ekkert minna en
stórkostlegur. Aðeins örfáar teg-
undir hálfgrasa halda velli á
beitilandinu og uppskeran er orð-
in svo rýr, að sem beitiland er það
sáralitils virði lengur. A friðland-
inu vex nú fjöldi jurta allt frá
skófum og mosum til heilgrasa og
blómjurta og yfir drottnar birki-
skógurinn, sem með árlegu lauf-
falli ber vænan áburðarskammt á
landið og hindrar sinumyndun.
Slikt land þyrfti að vera hægt að
taka til beitarrannsókna. Það
gefur margfalda uppskeru á við
hið rányrkta. En hve mikla beit
þolir það, án þess uppskera þess
rýrni? Það er órannsakað mál.
Svona erum við skammt á veg
komnir i atvinnuvegi, sem þús-
undir manna hafa framfæri sitt
af.
Efling beitarrannsókna er eitt af
hinum miklu verkefnum i islenzk-
um landbúnaði, sem leggja þarf I
mikið fé og mannafla. Og á
grundvelli þeirra þarf svo að
koma á beitarskipulagningu og
leiðbeiningaþjónustu fyrir bænd-
ur um beitarmál.
Ályktanir um
nýtingu beitilanda
Ef dregið er saman það, sem ég
hef hér rætt um hagnýtingu
óræktaðs gróðurlendis til beitar
búfjár á Islandi er kjarninn þessi:
Kortlagning gróðurlenda er
komin nokkuð langt á veg og við
getum á erundvelli eróðurknrta
og uppskerumælinga sajt nokkuð
til um, hve mikið álag löndin þola
I núverandi ástandi.
Ókönnuð er hins vegar full
afkastageta þeirra og mesta
skynsamleg nýting hennar.
Þá er aðeins eftir að yfirfæra
siðasta þáttinn úr dæminu um
skógabúskapinn á islenzk beiti-
lönd: Nauðsyn efnahagslegrar
skipulagningar til stuðnings
beitarskipulagi. Framkvæmd
ættölu, hvernig á að stjórna fjár-
festingu I búskapnum og veitingu
rekstrarlána, svo að eitt rekist
ekki á annars horn. En þá er
maður kominn inn á vettvang
stjórnmála — og ,,þá er betra að
þegj’ um en segj’ um”,
nema þetta:
Fagleg þekking og faglegur
vilji er ekki einhlitur i þessu efni
fremur en ýmsum fleirum.
Stjór'nmálalegan vilja þarf til
þess að hinn faglegi breytist i
veruleika.
)