Þjóðviljinn - 17.06.1973, Blaðsíða 14

14 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 17. júnl 1973.
Baldvin Einarsson
Jón Sigurðsson
Stephan G. Stephansson
Þorsteinn Erlingsson
llaiidór I.axness

„RÁS TÍMANNA
Á þessum þjóðhátiðar-
degi, þegar íslenzka lýð-
veldið er 29 ára gamalþeru
sjálfstæðismál okkar enn í
brennidepli sem löngum
fyrr.
Erlend herskip frá einu
af stórveldum Atlanzhafs-
bandalagsins ösla um mið-
in við fslandsstrendur og
varna okkur réttar til ó-
skoraðra yfirráða yfir
fiskimiðum, þeirri efna-
hagslegu auðlind, sem is-
land á bezta.
Hér er sjálfstæði okkarað
verja.
Og einmitt nú fara í hönd
þeirtímar, þegar úrslit ráð-
ast í því máli, sem nær all-
an lýðveldistímann hefur
varpað dökkum skuggum á
sjálfstæði íslenzku þjóðar-
innar, — herstöðvamálið
er að komast á úrslitastig.
Vinnist sigur í náinni
framtíð i þessum tveimur
höfuðmálum mun reisn ís-
lands vaxa að mun og bjart
verða framundan.
En hér má enginn liggja
á liði, sérhver íslendingur á
ærnum skyldum að gegna
við fortíð og framtíð lands
og þjóðar, en það er hér og
nú sem sú skylda kallar.
Það hefur fyrr verið barizt
á Islandi og stundum syrt í
álinn, en í dag byggjum við
á sigrum genginna kyn-
slóða, sigrum sem ekki
voru auðunnir, en náðust
aðeins með því að kosta
öllu til og setja reisn og
framtíðarheill íslenzkrar
þjóðar ofar persónulegum
stundarhagsmunum.
i tilefni af þessum 17.
júnídegi birtir Þjóðviljinn
hér nokkrar svipmyndir
liðins tíma frá 19. öld og
fyrri hluta hinnar 20.
Þorsteinn frá Hamri
valdi að beiðni Þjóðviljans.
Það eru ekki landkostir og blið-
viðri og gull og silfur og eðalstein-
ar, sem gerir þjóðirnar farsælar
og voldugar og rikar, heldur það
hugarfar eða sá andi, sem býr i
þjóðinni.
Baldvin Einarsson.
Alþing ogalþýða
Þó þar væru engir nema hinir
svokölluðu höfðingjar, þóþeir töl-
uðu þar um ekkert annað en að-
ferð þá, sem þeir ættu að hafa til
að gera gagn sjálfra sín sem
mest, þó þeim þætti ekkert sitt
gagn annað en sjúga merg og blóð
úr alþýðu og auka i öllu veldi sitt
bæði andlegt og likamlegt, — þá
væri samt vist, að alþing kæmi
allri alþýðu viðog hverjum einum
hennar, þegar að er gáð, og það
væri bein skylda hvers, sem gæti,
að taka svari alþýðunnar og
framfylgja rétti hennar með al-
efli, en hitt sýndi hina mestu ráö-
leysi og doðaskap að láta kúga sig
aðgerðalausan og leggja sig i
bönd með rangindum, þó höfð-
ingjarnir væru svo skammsýnir,
að þeir vildu gera það... En þegar
tslendingar hafa sjálfir látið full-
trúa sina á alþingi segja hátiölega
með upplyftum höndum, að þeir
vilji vera þrælar og ekki frjálsir
menn, þá játa ég, að aiþing komi
þeim ekki við, en fyrri ekki.
Jón Sigurðsson.
Ný félagsr. 1842.
Fjölnismenn um alþingi
„Nú hafa tslendingar fengið al-
þingi aftur”, segja menn. Rétt er
það. Þeir eiga aö þinga um það i
Reykjavik, svo enginn heyri, 19
jaröeigendur úr landinu og 1 hús-
eigandi úr Reykjavik og 6 kon-
ungkjörnir menn og Bardenfleth
kammerherra, sem ekki kann is-
lenzku, og Melsteð kammerráð,
sem kann dönsku, hver ráð leggja
eigi stjórnarráðunum i Kaup-
mannahöfn um landstjórn út á ts-
landi, og vér tslendingar eigum
að kalla þingið alþingi.
Af þvifulltrúar tslendinga eiga
ekki að ráða lögum og lofum,
heldur aðeins vera ráðgjafar eins
og fulltrúar Dana, af þvi leiðir,
segja nefndarmenn, að lögun al-
þingis á að likjast sem mest full-
trúaþingum Dana. Vér segjum:
af þvi tslendingar eru þegnar
Danakonungs eins og Danir, af
þvi leiðir ekki, að tslendingar
ættu að tala dönsku eins og Danir,
og af þvítslendingar eru dýr eins
oghestarnir, af þvileiðir ekki, að
tslendingar ættu að bita gras eins
og hestarnir, og af þvi fulltrúar
tslendinga eiga að vera ráðgjafar
eins og fulltrúar Dana, af þvíleið-
ir ekki, að fulltrúar tslendinga
eigi að vera jarðeigendur eins og
fulltrúar Dana, og af þvi leiðir
ekki, að þeir, sem kjósa fulltrúa
tslendinga, þurfi að vera jarðeig-
endur eins og þeir, sem kjósa full-
trúa Dana, og af þvíleiðir ekkert,
sem þingsköpin snertir.
Ritað 1844,
Brynjólfur Pétursson,
Fjölnir VII.
Stjórnarbyltingin 1848
Stjórnarbyltingin i Frakklandi
kom eins og þjófur að nóttu, og þá
var búinn friðurinn og næðið. Allt
meginland Norðurálfunnar fór þá
i loga og vaknaði af svefni sinum,
ef það var ei vakið áður. Þjóðirn-
ar fóru að hugsa um sjálfar sig og
lif sitt....
Fátæklingarnir biða og dvelja
lengi með þolinmæði, svo þeim er
enginn gaumur gefinn, nema ef
það skyldi vera að hrækja á þá;
en einhverntima verður þessi þol-
inmæði lika að vera á enda, og þá
risa þeir upp sem óðir menn, enda
eru þeir þá lika voðalegir, þvi
ekkert dýr er ógurlegra en mað-
urinn, þegar hann er rekinn að
heljarþröminni, — og hvað mun
fremur knýja menn til örvinglun-
ar og æðis en hungur og sultur?
Norðurfari (Gisli Brynjúlfsson og
Jón Thoroddsen) 1848.
Skagfirðingar
afhrópa amtmann
Lifi þjóðfrelsiö!
Lifi félagsskapur og
samtök!
Drepist kúgunarvaidiö!
1849.
Úr Þjóðfundarsöng
Bólu-Hjálmars
Legg við, faðir, li'knareyra,
leið oss einhvern hjálparstig
En viljirðu ekki orð min heyra,
eilif náðin guðdómlig,
skal mitt hróp af heitum
dreyra
himininn rjúfa kringum þig.
Úr ávarpi Þingvalla-
fundar uin stjórnskipan
íslands til Þjóðfundar
1851 — gegn innlimunar-
frumvarpi Trampe kon-
ungsfulltrúa
1. Að stjórnarathöfn landsins i
löggjöf, dómsvaldi og fram-
kvæmdarvaldi komi sem mest i
hendur þjóðar vorrar.... að al-
þingi fái fullt löggjafarvald með
konunginum, fullt vald til að á-
kveða tekjur og útgjöld og
skatta... að allir dómar séu
dæmdir i landinu sjálfu... að kon-
ungur vor láti framkvæmdar-
valdið hér á landi eiga aðsetur i
landinu sjálfu...
2. Að i málefnum þeim, sem
kynnu að verða sameiginleg fyrir
þjóð vora við Dani eða menn i
öðrum hlutum konungs vors,
verði þess gætt, að vér i af-
greiðslu þeirra mála höfum full-
komið jafnrétti við þá.
3. Að fjárhagur lands vors
verði aðskilinn við fjárhag ann-
arra hluta rikisins...
4. Að verzlun landsins verði
fullkomlega frjáls.
5. ...Að þér, þjóðfundarmenn,
leggið stund á, að með grundvall-
arlögum veröi tryggt prentfrelsi,
fundafrelsi og önnur þvilik mikil-
væg og almenn réttindi...
Lok Þ jóðfundar 1851
Konungsfulltrúi: Til að baka
landi þessu fleiri óþarfaútgjöld en
orðið er, finn ég alls ekki ástæðu,
og mun ég þvi, samkvæmt þeim
myndugleika, sem vor allramild-
asti konúngur hefur gefið mér til
þess, og sem ég hef lagt fyrir
fundinn, nú þegar enda fund
þennan. — Og lýsi ég þá yfir i
nafni konúngs-----—
Jón Sigurðsson: Má ég biðja
mér hljóðs, til að forsvara að-
gjörðir nefndarinnar og þfngsins?
Forseti (Páll Melsteð): Nei.
Konungsfulltrúi: — — — að
fundinum er slitið.
JónSigurðsson: Þá mótmæli ég
þessari aðferð.
Konungsfulltrúi (um leið og
hann og forseti gengu burt úr sæt-
um sinum): Ég vona, að þing-
menn hafi heyrt, að ég hef slitið
fundinum i nafni konungs.
Jón Sigurðsson: Og ég mótmæli
I nafni konungs og þjóöarinnar
þessari aðferð, og ég áskil þing-
inu rétt til að klaga til konungs
vors yfir lögleysu þeirri, sem hér
er höfð i frammi.
Þá risu upp þingmenn, og sögðu
flestir i einu hljóði:
Vér mótmælum allir!
Siðasta fundargerð á Þjóbf. 1851.
Fyrir minni
Jóns Sigurðssonar
Það reis upp sú manndáð i
þjóðinni um þig,
sem þóttist of rik til að snikja;
oss hnykti þá við, er hún
vopnaði sig
og varð ekki keypt til að svikja.
Og þvi er það ástfólgnust
hátiðin hér,
er hundraðasta’ afmælið skin
yfir þér
og flokknum, sem vildi ekki
vikja.
Það brann þeim úr augum, svo
okkur varð heitt
hjá öfunum feigum og hárum;
þeir sögðu’ oss af fundinum
fimtiu og eitt
og fóru með orðin með tárum.
Og fornaldartign yfir foringjann
brá,
og fagurt var tsland og vonirnar
þá,
og blessað það nafn, sem við
bárum.
Þorsteinn Erlingsson,
17. júni 1911.
Hafnarveizlur
og rithöfundarígur
Veizlur voru haldnar fyrir Jóni
i hvert sinn sem hann kom af
þingi, og ég ort kvæði til hans þvi
nær i hvert sinn, og þóttu ætiö
falleg... Jóni þótti vænt um þessar
veizlur og hylli tslendinga i Höfn,
sem von var, þvi einhverja hvöt
eða uppörvan og vinahót þarf
maður ætið til að halda fjöri og
geta verkað, en hér á tslandi var
Jóni aldrei gert neitt til virðing-
ar (nema einu sinni, held ég, og
mjög seint; þá peðraði séra Matt-
hias úr sér einhverju kvæði, þvi
hann vildi alstaðar vera; reyndi
og til að komast inn á Jón... )
Þessar veizlur voru oftast nær
haldnar á „Skydebanen” og voru
fjörugar og skemmtilegar; i
veizlunni 1859 eftir borð og söng
faðmaði Halldór Melsted mig og
sagði: „Mikið andskoti ertu gott
skáld, Gröndal!” t einni af veizl-
unum urðum við allir svo fullir að
enginn mundi eftir að fylgja Jóni
heim, svo hann fór einn, og þá
meiddi hann sig á höfðinu svo
hann hleypti engum inn til sin i
hálfan mánuð.
Benedikt Gröndal,
Dægradvöl.
Þjóöhátið og
ný stjórnarskrá 1874
Þjóðhátiðina héldum við eftir
þvi sem föng voru til. Flestir
stofnuðu til samsætis á skotfé-
lagshúsinu (Skydebanen); þar
var Jón Sigurðsson, þvi ekki hafði
honum verið boðið heim til Is-
lands til þjóðhátiðarinnar þar, og
mun það verða tslendingum til
ævarandi mirinkunar, því að i
rauninni var þjóðhátiðin Jóns
Sigurðssonar verk., Dægradvöl.
Benedikt Gröndai
,,Han har ikke
fortjent noget”
Þjóðhátiðarsumarið kom, og
uppi varð fótur og fit til að taka á
móti kónginum. Sigurður Guð-
mundsson (málari) var feginn til
að segja fyrir um skreytingu i
kóngstjaldi og aðra viðhöfn á
Þingvöllum, enda varð ekki fram
hjá honum geingið vegna þekk-
ingar hans á staðnum og listfengi.
Hann tók þetta að sér, þó að
heilsa hans héngi i bláþræði. Ekki
fékk hann öllu ráðið, sem hann
hefði helzt kosið, en vel féllu
handaverk hans konungi i geð.
Hafði Kristján IX spurt Hilmar
Finsen landshöfðingja, „hvort
ekki mætti gera neitt fyrir þennan
mann (gefa honum orðu eða
medaliu), þá er sagt, að Finsen
hafi sagt: „Han har ikke fortjent
noget”.
Þáttur Sigurðar málara.
Framför landsins
Málara-auminginn er að deyja
— úr bjúg og tæringu. Ég sat (i
Daviðshúsinu) yfir honum i gær-
kvöldi, og gjörði „skeifur”, þegar
ég gekk út. Hann lá i hundafletinu
I einum bólgustokk, iskaldur und-
ir tuskum og aleinn — og ban-
SVIPMYNDIR FRÁ HINNI FYRRI ÖLD OG ÞESSARI
Sunnudagur 17. júni 1973. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 15
Einar Olgeirsson
Sigurður Nordal
Kristinn E. Andrésson
vænn, alltaf að tala um, að ekkert
gangi með framför landsins.
Matthias Jochumsson
i bréfi 4. sept. 1874.
Landhelgi og vernd
Það er særandi sjón fyrir fá-
tæka fiskimenn, sem að öllu leyti
eiga lifsframfæri sitt og sinna
undir þvi komið, að einhver fisk-
afli fáist, og sjá aðra menn sér
miklu sterkari að öllum útbúnaði
og veiðiáhöldum, yfirgangsmenn
frá öðrum löndum, koma hópum
saman á gufuskipum til að láta
greipar sópa allan lifandi fisk,
smáan og stóran.
tsafold 3. júnt 1896.
Hvar, hvenær og hvernig endar
þetta botnvörpungaböl okkar
Faxaflóabúanna? tltlitið er alltaf
að verða svartara og svartara.
Nú hafa menn, ofan á allt annað,
misstþá einu von, er þeir lifðu við
i vetur, sem sé: að Heimdallur
(danska varðskipið) mundi eitt-
rf hvað rétta hlut þeirra. Botn-
/ vörpungar voru búnir að fiska i
landhelgi tæpan mánuð áður en
varðengillinn!! kom. Þeir fiskuðu
þar daginn sem hann kom, alveg
óáreittir, og þeir fiskuðu þar dag-
ana sem hann lá i Reykjavik og
spilaði „fyrir fólkið”. — Dásam-
leg er hin danska vernd!
. Jón Gunnarsson, Keflavík
‘ 1897. (Blaðagrein).
Úr Hér á landi
Standi fyrr i einum eldi
allur barmur þessa lands
en það lúti annars veldi
eða kúgun harðstjórans;
fyrr skal hyrr um rjáfrin rjúka
og rofin hrynja i tóptirnar,
brend til ösku fjöllin fjúka
og flæða yfir rústirnar.
Fornólfur 1907.
Sósialismus
Það þykist ég sjá i hendi minni,
að verkamannasamtökum og
blaði verkamanna, eða alþýðu-
manna, getur þvi aðeins orðið lifs
auðið og framgangs, að þau snúi
sér með fullri djörfung og heils
hugar að þeirri stefnu, sem heim-
urinn kallar sósialismusog er nú
aðalathvarf verkamanna og litil-
magna hins svokallaða menntaða
heims.
Þorsteinn Erlfngsson,
Aiþýðublaðið 1907.
ísland fullvalda riki 1918
Rás timanna
Feginn varð ég fréttunum að
heiman, sjálfræðissigri Islands,
trúði á hann, en bjóst ekki viö að
lifa þau tiðindi sjálfur, fremur en
verkast vildi. Vonir minar eru
sjaldnast mjög veiðibráðar, þó ég
þykist vita, að þær séu nú það,
sem verða vill, hvernig svo sem
allt sýnist réttast. Ég bjóst sizt
við betri samning né gleggri....
Annars hygg ég, að það hafi verið
rás timanna, rétt og gripin af
tslandi nú, sem réði þessum úr-
slitum, fremur en konungur eða
Jón ráðherra.... Þú veizt aðstöðu
Norðurlanda nú, að sunnan, aust-
an og norðan, siðan Rússland og
Finnland og Kúrland leystust
upp. Aðeins opið yfir tsland enn
vestur og norður. Sambjörg alira
Norðurlanda helzt tilhugsandi.
Misstist tsland út úr i eitthvert
stórveldið, stæðu þau i herfjötr-
um, auk hins stóra halla, sem
norræn menning biði andlega við
aö missa tsland út i óvinveiti.
Stephan G. Stephansson i bréfi til
Jóns frá Sleðbrjót 1. ágúst 1918.
Á pappirnum
tsland var (1918) orðið frjálst
og fullvalda riki á pappirnum; en
það á enn nokkuð langt i land með
að verða það i raun og sannleika
og þannig, að fullveldi vort og
sjálfstæði geti álitizt fulltryggt.
Til þessa þarf fyrst og fremst að
verða einhver meiri festa i land-
stjórninni en nú er... Svo ber oss
auðvitað skylda til að gæta lands
vors bæði inn á við og út á við, inn
á við gagnvart leppum þeim, er
jafnan virðast þess albúnir, ef
þeir sjá sér nokkurn hag i þvi, að
selja útlendingum landið og gæði
þess; en út á við gagnvart yfir-
gangsseggjum þeim og lögbrjót-
um, er vaða uppi i landhelgi.
Agúst Bjarnason, Vaka 1927.
Kerfið 1923—24
Vér erum mótaðir af þjóöskipu-
lagi, þar sem kerfið er blindar
hendingar, framkvæmdirnar
óvitafálm og forsjónin fáfræði og
heimska. Hvar sem vér rennum
augunum, sitja þessar vanheilögu
höfuðdyggðir að völdum. Þegar
vér Ihugum tilhögun hlutanna i
þjóðfélagi voru, þá finst oss, að
vér eigum heima meðal vitfirr-
inga, og vér örvæntum um sálu-
hjálp þessa óskemtilega félags-
skapar.------Bóndinn, sem yrk-
ir jörðina, og sjómaður, sem
hættir lifi sinu út á hafið, strita
baki brotnu og deyja fáfróðir og
snauðir, af þvi að óþarfir starfs-
menn og milliliðir hirða arðinn af
vinnu þeirra og synja þeim um
mentun.------Rithöfundur fær i
mesta lagi nokkur hundruð krón-
ur fyrir að semja góða bók, sem
fræðir og skemtir þúsundum
manna. A sama tima græðir
ómentaður húsabraskari tugi
þúsunda á að féfletta aðra. Og
það er kallað að „komast áfram”.
Að „komast áfram” er aö koma
svo ár sinni fyrir borð, að maður
græði á þvi að lifa á öðrum. Ég
hefi aldrei heyrt neinn segja, að
„óbreyttur verkamaður” hafi
„komist áfram”. -----Mannfé-
laginu má likja við voldugt vit
lausrahæli, þar sem vitfirring-
arnir rogast með sömu sandpok-
ana i eilifri hringrás milli
kjallara og þaklofts. Brjáluðustu
vitfirringarnir taka sér þau sér-
réttindi að sitja á lotnum herðum
hinna og lemja þá áfram með
bareflum. Og þaðan öskra þeir
hnakkakertir hver i kapp við ann-
an: Blessað sé framtak einstak-
lingsins! Lengi lifi hin frjálsa
samkeppni! Húrr-a!
Þórbergur
Þórðarson,
Bréf til Láru XXXI.
Únglingsleg vaxtar-
vitund
Náin kynni min af straumum i
Islensku þjóðlifi birta mér skýra
forboða risavaxinnar framtiðar-
menntngar og skal ég nefna hér
þessa: Hetjuskap Islenzkra tog-
arafiskimanna, ræktun landsins,
virkjun fossanna, samvinnustefn-
una, ljóð Einars Benediktssonar,
grundvallarlinurnar i heimspeki
Helga Péturss, myndlist Einars
Jónssonar, hið yfirpersónulega i
fjallamyndum Asgrims Jónsson-
ar, hinar dulrænu baksýnir i
raunsæismy ndum Kjarvals,
hetjuandinn i meðferð Jóns Leifs
á islenskum tónhugtökum. —
Fyrir utan þessi einstöku dæmi
vegur ekki hvað sist i spá minni
um glæsta framtiðarmenntngu
staðreynd sú, hve únglingsleg
vaxtarvitund rikir með þjóðinni
yfirleitt. Á lttilmótlegustu stöðum
verður vart knýjandi viðleitni til
andlegs vaxtar. Meðal þeirrar
kynslóðar sem nú er að vaxa rikir
hvergi hin pestnæma, sauðfróma
nægjusemi stöðnunarinnar; alt er
i þenslu; kröfurnar stefna til
dýpra sálræns veruleiks, rikari
lifsfylltngar. t hverju úngu is-
lensku brjósti rikir yndislegur
grunur þess að mikið sé i vænd-
um.
Ilalldór Kiljan Laxness,
Alþýðubókin 1930.
Alþingishátiðini 1930
Það væri ekki til mikils mælzt
af islenzkri alþýðu, þó hún einu
sinni á 1000 árum Iosnaði fullkom-
lega við byrði sina eitt ár i senn.
Ætti þetta aö vera hátiöarár fyrir
alþýðuna, þá yröi að haga svo til
að allur gróði yfirstéttarinnar
væri tekinn til að bæta hag allrar
alþýðu. Ætti að minnast þessa af-
mælis á einhvern hátt, sem
alþýðu væri kær og siðuöum
mönnum samboðin, þá ætti nú að
mynda á tslandi mikinn og vold-
ugan sjóð til almannatrygginga
(elli-, sjúkra-, slysa- og almanna-
trygginga). Þá væri sýnd ofurlitil
viðleitni til að græða eitthvað af
þeim undum, sem 1000 ára kúgun
hefur veitt.
Einar Olgeirsson,
Rctlur 1929.
Skáldkonungur íslands
á Alþingishátið
Fyrir alþingishátiðina 1930
hafði Einar Benediktsson tekið
þátt i samkeppni um kvæðaflokk
til fiutnings við þetta mikla tæki
færi. Honum voru af dómnefnd-
inni veitt fyrstu verölaun, jafn-
hliða öðru skáldi, sem þótti hafa
ort sönghæfari flokk... Einar
kom til Þingvalla fyrsta dag há-
tiðarinnar. Þá um kvöldið urðu
margir vottar að sjón, sem sum-
um þeirra liður seint úr minni.
Einar var ekki boðinn i veizlu þá,
sem alþingi hélt á sjötta hundrað
manns i Valhöll, heldur reikaði
einmana um völluna, meðan
veizlugestir streymdu fram hjá
honum, og fór innan stundar til
Reykjavikur. Ekki þótti heldur
hlýöa að sæma hann einum hinna
litlu minnispeninga um hátiöina,
sem þessa daga rigndi yfir rétt-
láta og rangláta. En áður en sam-
komunni var slitið, á þriðja degi,
var hinn fjarverandi „skáldkon-
ungur lslands” hylltur með
snjallri ræðu og húrrahrópum að
sjálfu Lögbergi!
Sigurður Nordal:
Einar Benediktsson.
Þegar fram kom krafa
um stofnun lýðveldis,
vegna þingrofs, 1931
Lifi lýðveldið. Niður með ihald-
ið og konunginn!
Mannfjöldinn við alþingis-
húsið 21. apríl 1931.
Kreppa, fasismi,
Spánarstrið
Fyrr eða siðar, yfir öfgar, villur
og torfærur, hljótum við að koma
aftur að manninum. Inni i hugum
okkar, innibyrgð i fangelsi aldar-
innar, brennur óskin um mannúð
og frelsi. t dag er svart til lofts
um alla Vesturálfu, en aldrei hef-
ur geislaskin sólarinnar verið
þráö af jafn brennandi hjörtum.
Menn hrópa á frelsi, mannúð,
réttlæti. t dag er af milljónum
manna tekið undir hróp skálds-
ins: Gefið loft, gefiö lifsanda loft!
Kristinn E. Andrésson 1938.
Svona er langt siðan i
vor
Löng, draugaleg haustnótt með
dynjandi rigningu.
Svona er langt siðan i vor, þeg-
ar ég ætlaði vestur til hennar
fóstru minnar. Ég veit, að þið trú-
ið ekki, hve fegin hún hefði orðið
að sjá mig aftur eftir allan þenn-
an langa tima. Hún hefði klappað
mér á vangann og sagt: „Barnið
mitt! Farðu nú ekki i burtu aft-
ur”. Svona fegin hefði hún orðið
að sjá mig, og samt fór ég aldrei.
— Og nú er sumarið á förum og
senn kominn vetur á ný.
Ég gekk eftir Austurstræti og
hugsaði dálitið um lifið. Skyldi
Tyrkinn fara i striðið? Skyidi
vera nóg að hafa aðeins þrjá dáta
i Grindavik? Skyldi ég nokkurn
tima verða hamingjusamur i
þessum heimi? Það var kyrrt og
hljótt. Ég sá tvo menn undir
áhrifum vins. Mér er ekki eins illa
viö fulla menn og þeim Halldóri
Kiljan og séra Arna Sigurðssyni.
Ég hef meira að segja haldið
fram þeirri kenningu, að allir
menn eigi alltaf að vera fullir,
lika Kiljan og séra Arni, þeir
mættu jafnvel slá hvor annan um
25 aura, ef ástæður leyfðu.
Steinn Steinarr,
lládegisblaðið, sept. 1940.
islandsklukkan
Það er erfitt aö trúa þvi að
nokkursá maður sem heyrði litlu
klukkuna i Þlngvallakirkju
hringja 17. júni 1944 geti hugsað
sér að afhendi sjálfstæði landsins
aftur nú, tæpum tveim árum eftir
að við höfum fullheimt það á ný.
Jafnótrúlegt virðist að þjóðin geti
nú, á öðru ári lýðveldisins, skipað
sér i flokka um þetta mál, ann-
arsvegar þeir sem vilja vera
fslendingar, hinsvegar þeir sem
vilja afhenda landið. Ég get ekki
skilið að sá maöur vilji heita
islendfngur sem vill gera tsland
að hernaðarstöð útlends rikis.
Iialldór Kiljan Laxness 1946.
Eiður vor
Vér stöndum, hver einasti einn,
um tsland hinn skylduga vörð;
af hjarta vér leggjum nú hönd
á heilaga jörð
og sverjum að sameinast bezt
þess sál, þegar hættan er mest,
hver einasti einn.
Gegn kalsi um framandi kvöð
skal kynstofninn, sjálfum sér
trúr,
i landhelgi risa við loft
sem lifandi múr.
Og heldur en hopa um spönn,
vér herðum á fórn vorri og önn,
hver einasti einn.
Þótt særi oss silfur og gull,
þótt sæki að oss vá eöa grand,
vér neitum að sættast á svik
og selja vort land.
Á fulltingi frelsisins enn
vér festum vort traust eins og
menn,
hver einasti einn.
Jóhannes úr Kötlum,
nóv. 1945.
ÞORSTEINN FRÁ HAMRI VALDI