Þjóðviljinn - 18.12.1973, Síða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriöjudagur 18. desember 1973.
Hugleiðing um frumv.
til laga um breytta
f óst u r eyð i nga I ögg j öf
Um þessar mundir liggur fyrii
Alþingi eitt umdeildasta frum
varp, sem fram hefur komið um
langa hrið. Hér er aö sjálfsögðu
átt við frumvarp til laga um
fóstureyðingar og ófrjósemisað-
gerðir, eins og það heitir fullu
nafni.
Margir hafa lagt orð i belg, og
er það aö vonum, þegar um svo
þýöingarmikið mál er aö ræða.
Þetta málefni, frjálsar fóstur-
eyðingar, er þess eölis að ávallt
er nokkur hætta á, að málflutnig-
urinn einkennist meira af tilfinn-
ingasemi en yfirvegaðri skyn-
semi. Ég ætla mór ekki þá dui, að
I efirfarandi hugleiðingum muni
takast að forðast þessar veilur.
Það sem ég hef i huga, er tilraun
til að skoða þetta málefni, frjáls-
ar fóstureyðingar með hliðsjón af
þeim umræðum, sem átt hafa sér
stað I fjölmiðlum og á umræðu-
fundum að undanförnu og ég hef
heyrt og séð.
Allir nefndarmenn
voru sammála
Fóstureyðingarfrumvarpið á-
samt greinargerð og nefndaráliti
er vel og samviskusamlega unn-
ið. Einna merkilegasti og at-
hyglisverðasti þátturinn i frum-
varpinu er ákvæðið i 9. grein, sem
gerir ráð fyrir sjálfsákvörðunar-
rétti konunnar varöandi fóstur-
eyðingar. Og það sem gefur á-
kvæðinu gildi, er sú staðreynd, að
öll nefndin, sem vann að samn-
ingu frumvarpsins, er á einu máli
um réttmæti þessarar niðurstöðu.
Og að henni standa m.a. tveir
læknar, Tómas . Helgason og
Pétur Jakobsson, sem lengi hafa
verið i fararbroddi á sviði heil-
brigðismála.
Ekki virðist þó sem allur al-
menningur vilji una slikum mála-
lokum. Nei, öðru nær. Kröftum
mótmæli hafa komið fram i fjöl-
miðlum alveg sérstaklega varð-
andi tvennt. Annars vegar for-
dæming á fóstureyðingu*n al-
mennt. Hins vegar það, sem lýtur
að sjálfsákvöröunarréttti kon-
unnar. Það eru einkum prestar,
sem hefja nú upp raust sina og
fordæma fóstureyöingar, sem ó-
réttmætanlegar. Við getum öll
verið sammála um, að bezt væri,
að aldrei þyrfti að gripa til þess-
arar aðgerðar, alveg eins og
æskilegast væri, að engir sjúk-
dómar væru til eða yfirleitt neitt,
sem hrjáir mannfólkið. En alveg
eins og sjúkd- eru til, þá vitum
að einnig, að fóstureyðingar hafa
verið leyfðar i þessu landi undir
vissum kringumstæðum um
margra áratuga skeið. Þannig
var t.d. fjöldi löglegra fóstureyð-
inga árið 1964, 82 og árið 1971 voru
framkvæmdar 130 fóstureyðing-
ar. Ekki minnist ég þess að áður
en fyrrnefnt frumvarp kom fram,
,hafi prestar mótmælt fóstureyð-
ingarlöggjöfinni, eins og hún hef-
ur verið hér frá þvi fyrir strið.
Réttur fóstursins til að lifa er
oft nefndur sem röksemd gegn
fóstyreyðingum. Hér mun fyrst
og fremst átt við hinn siðferðilcga
rétt, þvi mér vitanlega er hinn
lagalegi réttur mjög óljós, og
menn eru ósammála um, hvenær
þessi réttur verður til. Þessa rök-
semd um rétt fóstursins til að lifa
getum við varla notazt við, þegar
við höfum haft löggjöf um ára-
tugi, sem heimilar fóstureyðingar
við ákveðnar aðstæður. Það er
með öðrum orðum stundum rétt-
lætanlegt að eyða lifi en stundum
ekki. feg hef heyrt karlmenn lýsa
þvi yfir, að fóstureyðingar væru
ekki réttlætanlegar, en hins vegar
væri nauðsynlegt að geta gert
undantekn ingar, ef um fátækt og
basl móður væri að ræða. Svona
geta greindir menn hlaupið á sig,
Eftir Margréti
Margeirsdóttur
félagsráögjafa
þegar skilning á grundvallarat-
riðum vántar....
t»ar með er konunni
veittur sjálfsagður
réttur
Um framkvæmd núgildandi
löggjafar verður ekki fjallað hér.
En menn mega vera slegnir mik-
illi blindu, ef þeir sjá ekki, hversu
óumræðilega niðurlægjandi það
er og hefur veriö fyrir konur, sem
sækja um fóstureyðingu, að þær
sjálfar skuli ekki hafa haft
nokkur áhrif á gang mála. Þær
hafa verið meðhöndlaðar eins og
óabyrgir einstaklingar, sem ekki
eru færir um að taka ákvörðun
um persónulega hagi sina. Og nú
stendur styrrinn um það, hvort
ekki beri að stefna áfram á þess-
ari braut, — að láta ákvörðunar-
valdið vera i höndum annarra
aðila en konunnar sjálfrar.
Ef frumvarpið verður hinsveg-
ar óbreytt eins og það liggur fyrir
nú, verður stefnunni snúið við á
þann veg, að konan fær sjálf á-
kvörðunarvaldið. Þar með er
konunni veittur sjálfsagður réttur
og viðurkenning á þvi, að hún sé
talin fær um að vita, hvað henni
er fyrir beztu hvað viðkemur
barneignum. Hingað til hafa það
verið karlmenn, sem axlað hafa
þessa byrði fyrir konur!
Mörgum læknum óar við, að
sjálfsákvörðunarrétturinn verði i
höndum konunnar. Þeir eru
hræddir um að verða viljalaus
verkfæri i höndum löggjafans.
Hvað mættu þeir segja, ef þeir
hefðu verið i sporum kvenna, sem
einskis hafa mátt sin, hvorki
gagnvart lögum né læknum.
Læknar óttast, að fóstureyðing-
um muni fjölga og að þær verði
notaðar sem getnaðarvörn (Er
hægt að verjast getnaði eftir að
hann hefur átt sér stað?). Ýmis-
legt fleira er tint til frá læknis-
fræðilegu sjónarmiði i þeim til-
gangi að sýna fram á, hversu
hættuleg þessi aðgerö er. að hún
geti valdið ófrjósemi og haft jafn-
vel alvarlegri afleiðingar. Mig
grunar þó, að læknar séu ósam-
mála i þessum efnum. Ég hef
heyrt lækna segja, að það sé
miklu hættulégra að fæða barn en
að ganga gegnum fóstureyðingu.
Ekki er verið að útmála fyrir
verðandi mæðrum áhættuna, sem
þungunin getur haft i för með sér
né heldur hvað fæðingaráverki
getur þýtt fyrir barnið.
Skref í átt til
jafnréttis
Ég fæ ekki skilið, hvers vegna
konan á að vera háð ákvörðunar-
valdi læknisins i fóstureyðingar-
málum. Og ég fæ heldur ekki skil-
ið, hvers vegna læknar sækja svo
fast að fá ákvörðunarréttinn i sin-
ar hendur. Finnst þeim ekki nóg
að fást við sjúkdóma, þó að þeir
þurfi ekki lika að taka persónu-
legar ákvarðanir fyrir sjúklinga
sina? Akvarðanir, sem geta ráðið
úrslitum um lifsferil konunnar.
En það eru fleiri en læknar,
sem berjast gegn frjálsum rétti
konunnar i þessum efnum. Það
eru meira að segja konur i þeim
hópi. Nú hefur það verið svo i ald-
anna rás, að ef hrófla á við mót-
uðu kerfi, sem stuðlar að undir-
okun einstaklingsins, þarf ævin-
lega mikla baráttu. Hið rikjandi
vald reyrir einstaklinginn i viðjar
og reynir að halda þeim við, þvi
að þegar fjötrarnir falla, i hvaða
mynd sem það er, ógnar hið nýja
frelsi forréttindum annarra hópa
i þjóðfélaginu.
Þetta skulum viö gera okkur
ljóst. Ef konan fær frjálsan á-
kvörðunarrétt, eykst val d henn-
ar. Þetta er skref I átt til jafnrétt-
is. En hlutverk konunnar og það
mynztur, sem henni er þröngvað
inn i, hefur tiltölulega litið breytzt
i grundvallaratriöum, þrátt fyrir
allt. Hún er ennþá metin fyrst og
fremst eftir þvi, hvort hún er góð
móðir og eiginkona, húsmóðir og
þar fram eftir götunum. Sem sagt
ennþá konan, sem lýtur forsjá
karlmannsins. Konan hefur ekki
verið alin upp til að hugsa sjálf-
stætt og taka ákvarðanir á eigin
spýtur.
Þrællinn er heldur ekki alinn
upp við frelsi, sem gerir hann
hæfan til að hugsa sjálfstætt.
Húsbóndi hans segir honum fyrir
verkum. Og hvað gerist svo, þeg-
ar þrælnum er gefið frelsi? Kann
hann að nota það? Kunna konur
að nota sér frelsiö? Margir eru
hræddir um, að svo veröi ekki, að
þær muni misnota það. Þess
vegna er ekki vert að hætta á
neitt. Það er þetta sem felst ó-
beint i skoðunum þeirra, sem
vilja ekki að konur fái frelsi til að
taka örlagarikar persónulegar
ákvarðanir, þ.e. hvort óvelkomin
þungun á að leiða til barnsburðar
eöa ekki.
Fegurð og helgi
mannlifsins
Vikjum nú örlitið að öðru atriði,
vegna þess hve mikið það kemur
við sögu i sambandi við umræður
um fóstureyðingar, en það er feg-
Maður freistast til að halda, að
þeir sem sjá lifið út frá þessum
hugtökum, lifi utan og ofan við
þetta svokallaða daglega lif, þar
sem þvi miður fleiri hliðar blasa
við en fegurð og helgi.
Við tsleningar erum ekki einir i
heiminum, aðeins dálitið ein-
angraðir frá öðrum þjóðum, en þó
ekki meira en svo, aö við vitum
svolltið hvað er að gerast i lifi
annarra þjóða. Sjónvarpið flytur
inn á heimili okkar hinar átakan-
legustu myndir að deyjandi börn-
um vegna hungurs. Þúsundir
barna i Afriku og Asiu eru ofur-
seldar þessum örlögum. Hvað
með fórnarlömb Viet-Nem striðs-
ins, mæður og börn? Hvað skyldu
börnin vera orðin mörg, sem
napalm eitursprengjur hafa
grandað eða gert örkumla? Hvað
með börnin á Norður-trlandi, sem
búa við ofbeldi og blóösúthelling-
ar frá blautu barnsbeini? Sem
betur fer höfum við tslendingar
ekki af þessum hörmungum að
segja, en við eigum okkar ,,feg-
urö” engu að síður. Tökum sem
dæmi konuna, sem leitaði aðstoö-
ar vegna 16 ára dóttur sinnar,
sem átti von á barni. Stúlkan
haföi gefizt upp siðasta veturinn á
skyldunámi. Hafði ekkert unnið
siðast liöiö hálft ár. Barnsfaðirinn
var ókunnur. Móðir stúlkunnar
vissi engin deili á honum. A heim-
ilinu voru sjö börn konunnar, en
auk þess ársgamalt barn elztu
dótturinnar 18 ára. Heimilisfaðir
var drykkjusjúklingur og vann
aðeins með köflum.
Þessi kona var gersamlega út-
slitin af barneignum og batsi,
sliguð af þreytu og áhyggjum. Nú
var enn eitt barn á leiðinni, sem
enginn kærði sig um og ekkert
pláss var fyrir. Er það nokkuð
undarlegt, þótt manni slái fyrir
bróst, þegar siðferðispostular
fordæma frelsi konunnar til að
öðlast sjálfsákvörðunarrétt i
fóstureyðingarmálum, veifandi
jafnfram mannréttindasáttmála
Sameinuðu þjóðanna um jafn-
rétti, frelsi og bræðralag manna á
meðal. Það er svo þægilegt að
geta friðaö samvizkuna með þvi
að vitna i sáttmála S.Þ. eða Bibli-
una um að allir eigi að vera jafn-
ir.
Skortur á innsæi
i mannleg vandamál
Eitt er það vopn, sem beitt er
leynt og ljóst i baráttunni gegn
fóstureyðingum og það er að
höfða til sektarkenridar og
samvizkubits hjá konum. Og
þá eru nú aðferðirnar ekki af
verri endanum. Blaðamenn birta
myndir af fóstrum ásamt viðeig-
andi texta, sbr. Timann frá 2. des.
s.l. Yfirljósmóðir Fæðingarheim-
ilis Reykjavikur, sem talaði á
fundi læknanema laugard. 8. des.
s.l.,dró upp hinar óhugnanleg-
ustu myndir af konum, sem höfðu
látið eyða fóstrum og ekki voru
spöruð lýsingarorðin þar, fremur
en hjá prestum, sem notað hafa
tækifærið og fléttað nokkrum vel
völdum orðum inn i stólræður sin-
ar. Mér finnst ekki óeðlilegt, þó
að fólk hafi mismunandi skoðanir
á þessu máli eins og öðrum, en
mér finnst það i hæsta máta ó-
smekklegt og bera vott um tak-
markalausan skort á innsæi i
mannleg vandamál að leyfa sér
slikan málflutning. Eða var til-
gangurinn sá, að konur sem feng-
iðhafa fóstureyðingu og á þennan
boðskap hafa hlýtt, yrðu niður-
brotnar af sektarkennd og sam-
vizkubiti? Það er fróðlegt frá fé-
lagslfræðilegu sjónarmiði að
velta fyrir sér, hversu þessi til-
finning, sektarkenndin. er notuð
til að rugla fólk i riminu i bókstaf-
legum skilningi. Sektarkennd, er
oft orsök taugaveiklunar og
slæmrar geðheilsu. Þess vegna
væri ekkert undarlegt, þó að geð-
heilsu islenzkra kvenna væri mun
meira ábótavant en raun ber
vitni. Konum er álasað fyrir það
að vinna utan heimilis, ef þær
eiga börn. Þar er reynt að ala á
sektarkennd þeirra gagnvart
börnunum, sem þær eiga að van-
rækja. Séu konur bara heima,
hafa þær samvizkubit yfir þvi að
vinna ekki arðbær störf, sem ein-
hvers eru metin i þjóðfélaginu.
Nú heyrast raddir um, að ef
fóstureyðingar verði frjálsar
muni menntakonurnar nota tæki-
færið, af þvi að þær ,,nenni” ekki
að hugsa um börnin sin. Hvernig
er hægt að ætlast til þess, að kon-
ur geti búið við alla þessa for-
dóma og jafnframt haldiö and-
legu jafnvægi? Og nú höfum við
náð svo langt, að mæld hefur ver-
ið sektarkennd kvenna i prósent-
tölum. Nú er hægt að benda á
niöurstöður úr könnun, sem gerð
var á hópi kvenna, sem fengið
höfðu löglega fóstureyðingu og
kemur fram, að 9,2% hafa fundið
fyrir verulegri sektarkennd, en
18,4% fundu um tima til vægra
sjálfsásakana og eftirsjár, eins
og segir i skýrslunni. Þessi könn-
un er vel unnin og er þetta ekki
gagnrýni á hana, en ég bendi á
þetta hér, vegna þess að þessar
tölur viröast draga að sér athygli
og þær verða notaðar á markviss-
an hátt.
Tviskinnungsháttur
á mörgum sviðum
Fróðlegt væri aö vita, hvernig
sektarkennd karlmanna kæmi út,
ef hún væri mæld og sett upp i
linurit, segjum t.d. að slik könnun
yrðir gerð á hópi, sem hefði svikið
undan skatti.. Eða öðrum hópi,
sem ekki stendur i skilum með
barnsmeðlög. Hver höfðar til
sektarkenndar feöra, sem aldrei
láta sig hið minnsta varða um ó-
skilgetin börn sin, eins og dæmin
eru mörg um?
Þetta er dregið hér fram til að
benda á þann tviskinnungshátt,
sem gegnsýrir þjóðfélag okkar á
mörgum sviðum. Nærtækt er.að
benda á afstöðu löggjafans til
kynferðisfræðslu fyrir unglinga. 1
flestum skólum og á mörgum
heimilum er bann við þvi að tala
upphátt um slika hluti. Engu að
siður lifa unglingar frá 13 — 14
ára aldri kynlifi eins og fullorðið
fólk. Margir eru einnig farnir að
nota áfengi á þessum aldri. Eðli-
leg afleiðing af þessu er m.a. sú
að hlutfallstala óskilgetinna
barna hér á landi, sem flest eru
fædd af unglingsstúlkum, er sú
hæsta a.m.k. i Evrópu. Jafnframt
er haldið að fólki þeirri kenningu,
að þetta sé hinn eðlilegi gangur
lifsins, og að móðurástin sé á-
sköpuð hverri konu, sem barn el-
ur, rétt eins og augnalitur eða
andlitsfall. En málið er langt frá
þvi að vera svo einfalt. Móðurást,
eða réttara sagt foreldrakærleik-
ur, er einn sá þáttur sem einstakl-
ingurinn er ræktaður tilfinninga-
lega þvi heilsteyptari sem per-
sónuleikinn er, þeim mun betri
uppalandi getur hann orðið, ef
ytri aðstæður eru hagstæðar.
Unglingsstúlkur, sem hlotið
hafa lélegt uppeldi og eru tilfinn-
ingalega vanræktar, öðlast ekki
neinn þroska við að eignast börn,
allra sizt ef barnið er óvelkomið.
Margar þeirra geta ekki sýnt þvi
ástúð eða hlýju, vegna þess að
þær fóru sjálfar á mis við slikt at-
læti i bernsku sinni. Oft kemur
þetta einmitt fram i aukinni van-
liöan hjá þessum stúlkum, sem
snýst upp i kæruleysi gagnvart
barninu, en slfelldri leit að ein-
hverju sambandi v.fullorðna. Oft
lendir uppeldi þessara barna
meira og minna á ömmunum,
sem eru þó oftast búnar að fá nóg
meö uppeldi sinna eigin barna.
En samvizkan varnar þeim þess
að hlaupast undan merkjum, og
áfram er reynt að þrauka.
Félagslegir sjúkdómar og
vandamál virðast fara vaxandi
hér á landi. Geðsjúklingum fer
fjölgandi, sömuleiðis drykkju-
sjúklingum bæði konum og körl-
um. Hópar barna og unglinga
þurfa að dveljast langtimum á
stofnunum, vegna þess að heimili
þeirra eru komin i rúst. Þetta eru
staðreyndir, sem við verðum að
horfast i augu við, hvort sem okk-
ur likar það betur eða verr.
Frjálsar fóstureyðingar leysa
vissulega ekki úr þessum vanda,
en slik löggjöf er þó spor i þá átt,
að veita konum rétt til að stjórna
þvi sjálfar, hvenær þær vilja og
telja sig geta eignast börn og
hvenær ekki.
Margrét Margeirsdóttir