Þjóðviljinn - 06.02.1974, Blaðsíða 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Miftvikudagur 6. febrúar 1974.
Miövikudagur 6. febrúar 1974. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
Samsteypustjórn
mynduö á næstu
vikum í Laos?
Indókina hefur i fréttum all-
mjög þokað fyrir Austurlöndum
nær og oliumálum að undanförnu.
Samt hafa átök harðnað milli þjóð-
frelsisherja og Saigon-stjórnar i
Suður-Vietnam, og eftir alllangt
hlé gera hinir Rauðu Khmerar i
Kambodju nýja hrið að höfuð-
borginni, Phnom Penh. I Laos lit-
ur hinsvegar svo út sem bráða-
birgðasamsteypustjórn þeirra
afla, sem þar börðust áður, sé i
þróun — en i þessu einkennilega
baklandi, þar sem höfuðsmenn
allra fylkinga, til vinstri, til hægri
og i miðju, eru allir prinsar og all-
ir náfrændur, hefur verið barist
svo til samfleytt siðan á miðjúm
sjötta áratugnum.
Nýtt fólk i bænum
Nýlegt dæmi um að aukinn
trúnaður hefur tekist milli
stjórnarinnar i Vientiane, sem
Bandarikjamenn hafa stuttt
(m.a. með tiltölulega meiri loft-
hernaði en dæmi eru til, og er þá
Vietnam ekki undanskilið), og
vinstrifylkingarinnar Pathet
Lao: 1700 manns hafa bæst við
Ibúatölu borgarinnar, þar af 1000
lögreglumenn frá Pathet Lao og
heill herflokkur frá sama aðila
undir vopnum.
í konungssetrinu Luang Pra-
bang, sem er um 250 km fyrir
norövestan Vientiane,. eru 800
Pathet Lao hermenn og lögregiu-
liðar til viðbótar.
Verkefni þessa liðs er að
vernda þá ráðherra og embættis-
menn frá Pathet Lao, sem eiga að
taka þátt i samsteypustjórninni,
sem margir búast við að verði
komið formlega á fót nú i febrúar.
1 viku hverri kemur sérstök
nefnd, skipuð jafnmörgum full-
trúum beggja aðila, saman á fund
til að ganga frá margvislegum
smáatriðum að þvi er varðar
framkvæmd Genfarsamninganna
um Laos og það samkomulag sem
aðilar undirrituðu 14. september i
fyrra.
Samkomulagi hefur miðað
hægt áfram, en þó hefur ekki
slitnað upp úr viðræðum og að-
ferðir við ákvarðanir hafa verið
virtar — þveröfugt við það sem
hefur gerst i samsvarandi sátta-
nefnd Saigonstjórnarog ÞFF sem
komið var á fót i Suður-Vietnam.
Drunur eru þagnaðar á vígvöllum
i Laos, þar sem Bandarikin
gerðu út eigin heri af Thai- og
Meo-þjóðum, sem ásamt
Vientiane-hernum voru sifellt að
tapa landi til Pathet Lao, þrátt
fyrir bandariskar þotur og fall-
byssubáta. Vopnahléð er virkt.
Að visu birtir Pathet Lao reglu-
lega lista yfir „nálastungu-
aðgerðir” gegn svæði þvi sem
hreyfingin ræður og yfir njósna-
flug bandariskra fíugvéla, sem
koma frá Thailandi. Þeir i
Vietiane bera fram gagnásakanir
um árásir á varpstöðvar. En allt
er þetta I mjög smáum stil að þvi
er best fréttist.
September-
samkomulagið
Aðilar virðast varast að koma
fram með úrslitakosti, sem
hinn gæti ekki fallist á. Flest-
um ber saman um, að mestu
skipti að halda áfram við-
ræðum, hve lengi sem þær
gætu staðið. ,,Allt virðist taka
fjórum eða fimm sinnum lengri
tima en við bjuggumst við,”
segir einn af ibúm Vien-
tiane. ,,En hver hefði búist
við þvi fyrir ári, að nú
myndu um tvær þúsundir liðs-
manna Pathet Lao spigspora um
götur Vientiane?”
Þvi er haldið fram, að sjálf
stjórnarmyndunin hafi dregist á
langinn, vegna þess að Pathet
Lao hélt fast við, að fyrst yrði að
ljúka þvi að gera höfuðborgirnar
að hlutlausum svæðum. Nú er það
mál ioks leyst.
Samkvæmt septembersam-
komulaginu fyrrnefnda hefur
Pathet Lao rétt til að hafa sam-
tals 2500 manna herlið og lögreglu
I Vientiane og Luang Prabang, og
stjórnin I Vientiane á að fækka i
liði sinu i borgunum að sama
skapi.
Pathet Lao krafðist þess einnig
að stöð flughersins við alþjóða-
flugvöllinn i Vientiane ætti að
loka og að fjarlægja bæri árásar-
flugvélar eða afvopna þær.
Fulltrúar Vientiane-stjórnar-
innar hafa sakað Pathet Lao um
að spilla fyrir myndun stjórnar og
nota væntanlegt hlutleysi höfuð-
borganna sem yfirskin til að
kotna meðmeiralið til borganna
en leyfilegt var. Fáir leggja
trúnað á þessar ásakanir. En
menn verða að muna að það er af-
ar mikilvægt fyrir Pathet Lao að
Hafa sæmilegan liðsafia i höfuð-
borgunum. Fulltrúar hreyfingar-
innar I þeim samsteypustjórnum,
sem reynt var að koma á fót 1957
og 1962, yrðy fyrir allskonar að-
kasti, þeim var kastað i fangelsi
eða þeir myrtir af leigumorðingj-
um hægriafla i Vientiane. Þá
gerðist eitt sinn fróðleg saga.
Leiðtoga Pathet Lao, Súvannu-
fong prins, sem var handtekinn
ásamt nokkrum öðrum ráðherr-
um, tókst svo vel að útskýra fyrir
fangavörðum þeirra hugsjónir
sósialisma og þjóðfrelsis, að einn
góðan veðurdag gengu þeir sig
allir saman út úr fangelsinu, ráð-
herrar Pathet Lao sem og fanga-
verðir, og héldu til skógar að
berjast.
Tortryggnir skæruliðar.
Nú eru Pathet Lao liðarnar 1700
að koma sér fyrir i daglegu lifi
höfuðborgarinnar, umkringdir af
hersem þeir hafa barist við árum
saman. Þeir halda til i nokkrum
niðurniddum villum frá franska
Hermenn — konur sem karlar
borginni, Vientiane.
— frá Pathet Lao I innkaupaferð f höfuð-
Áveituskurðir grafnir I austur-
héruðum Laos.
nýiendutimanum og hafa tjald-
búðir rétt fyrir norðan borgina.
Pathet Lao hermenn, klæddir
grágrænum einkennisbúningum,
eru algeng sjón um alia borgina.
Snemma morguns má rekast á þá
tugum saman á markaðstorgi að
kaupa grænmeti og önnur mat-
væli. Þeir sýna öðrum Laos
mönnum mestu vinsemd og
kurteisi en lita útlendinga horn-
auga. Þeir eru smám saman að
komast í samband við borgarbúa.
Stundum má sjá þá i kappræðum
við táninga staðarins. Bændum i
grennd hafa þeir hjálpað við að
koma hrisgrjónauppskerunni i
hús — eftir þeirri klassisku kenn-
ingu að þjóðfrelsisher á að vera
sem fiskurT vatni meðal alþýðu.
I Luang Prabang búa 800
Pathet Lao liðar i tjaldbúðum
nokkru fyrir utan borgina. En svo
spaugilega vill til, að( foringja
þeirra var fenginn bústaður i
villu einni, þar sem áður bjuggu
bandariskir hernaðarráðunautar
og vafalaust útsendarar CIA.
Pathet Lao hermenn reka
sjúkrahús fyrirutan borgina, sem
er búið allgóðu apóteki, og starfa
þar læknar sem hafa lært nála-
stunguaðferðir i Kina. Sjúkrahús
þetta er vinsælt orðið hjá staðar-
búum, sem hafa ekki átt I mörg
hús að venda i þessum efnum.
Stjórnarsamstarfið
Þegar hefur verið samið um að
I stjórninni verði fimm ráðherrar
frá Pathet Lao, fimm frá
Vientiane-stjórninni og tveir
hlutleysingjar, Buist er við að Sú-
vanna Fúma verði áfram for-
sætisráðherra en hafi sér við
hlið .tvo varamenn, hvorn úr
sinum armi.
Erlendir hermenn og ráðgjafar
eiga að fara heim 60 dögum eftir
að stjórnin er mynduð. Hér er um
að ræða um 10 þúsund Thailend-
inga, 200 Bandarikjámenn og
óvissa tölu Norður-Vietnama
(sumir segja 60 þús.) sem munu
flestir staðsettir meðfram Ho
Chi Minh leiðinni svonefndu
suður eftir landinu — en um hana
liggja flutningaleiðir til svæða
Þjóðfrelsisfylkingarinnar i Suð-
ur-Vietnam. Flestir búast við að
nokkuð af Vietnömum verði við
þann veg meðan allt er enn i
óvissu i Suður-Vietnam.
Stjórnarmyndun virðist sem-
sagt á næstu grösum, en þó er
alltaf of snemmt að spá um það
hvernig andstæðingum úr innan-
landsstriði gengur að glima með
pólitiskum ráðum. Þær fyrri
samsteypustjórnir tvær, sem
komið var á fót samkvæmt al-
þjóðlegum samningum, voru
eyðilagðar með fhlutun utanfrá —
fyrst og fremst frá Bandarfkjun-
um. En nú virðist a.m.k. sem
Bandarikin hafi gefist upp við að
reyna að knýja fram vilja sinn i
þessu einkennilega konungsriki,
og að afstaða sósialisku rikjanna
sé einnig það jákvæð að pólitiskt
samstarf sé i raun mögulegt.
(áb byggöi á Informationl
Kæri Jón!
Þakka þér fyrir skrifið i blöðin
sem þú nefnir auðvitað Stað-
reyndir um Vöku. Þarna deil-
ir þú á mig og aðra vökustaura
fyrir að fara með ósannindi um
skipti okkar. Auðvitað erum við
bara pörupilar að kasta skit I
ílekklausan embættisinann! En er
það ekki einhvern veginn undar-
legt Jón, það er einsog svo margir
verði ómerkilegri at þvl að vefj-
ast um þina sauðadeild? Og hvi
hættir mönnum svo mjög til að
fara með staðleysur eftir að hafa
horft i augun á þér?
Við tveir erum nú sem betur fer
harla ósammála um margt,
t.a.m. kallarþú sumtstaðreyndir
sem ég kalla lóðr’éttar staðleysur.
En þú mátt ekki gruna mig um að
sétja það alvarlega fyrir mig, ég
þykist vita pinulitið um það
hvernig þú ert i sveit settur, og
agnarögn um það hvernig þú ert
innréttaður. Og svo kanntu hina
fáguðu hártogunarlist uppá hár
einsog embættismanni sæmir, og
það vefst áreiðanlega meira fyrir
mörgum öðrum að búa til stað-
leysur úr staðreyndum — og vice
versa.
Ég játa það hreinskilnislega,
það kemur fyrir að ég dáist að
ykkur embættismönnum og smá-
furstum þegar þið með heiðrikj-
una i augum og trúverðugleik
Bibíiunnar I rómnum stígið á
"stokk og upplýsið að jörðin sé flöt.
Og ég er ekki frá þvi að sumir
ykkar myndu sverja að jörðin
væri flöt.
En jörðin er ekki flöt Jón, það
vitum við báðir innst inni. Hún er
hnöttótt. Raunverulega er hún
ekki fremur flöt en ég og þú erum
sammála um hvað séu staðreynd-
ir um Vökir.
Þú segir til dæmis að einu beinu
afskiptin þin af Vöku hafi verið
þegar þú greipst fram fyrir hend-
urnar á Birni Th. Björnssyni — og
mér — þegar Björn vildi kveina
útaf hinu makalausa jóla-
almanaki Umferðarráðs og Sjón-
varpsins. Og þú segist auðvitað
ekki hafa gripið til þess ráðs að
má efni Björns útúr Vökuþættin-
um „vegna þeirra skoðana sem
þar komu fram”. Nei, nei, þær
voru auðvitað hreint aukaatriði!
Þú máðir efnisliðinn einúngis út
vegna þess að orðbragðið fór i
þinar finu óhlutdrægnistaugar,
eða einsog þú segir sjálfur
„vegna þess á hvern hátt skoðan-
irnar voru fram settar”.
Og tilað réttlætsvasklegakross-
ferð þina gegn subbulegu málfari
Björns Th. Björnssonar, þá berðu
fyrir þig ályktun útvarpsráðs, þar
sem ráðið einsog klökkur karla-
kór tónar blessunarorð yfir kross-
ferð þinni. Gott og vel, i ályktun
útvarpsráðs má lesa stuðning við
gjörðir þinar. Það er bara eitt lit-
ið atriði sem gelymist i fögnuði
hinna útvöldu — fékk útvarpsráð
nokkru sinni að sjá atriðið sem þú
máðir útúr þættinum? Sá ráðið
dagskráratriðið einsog það var
frágengið i þættinum? Fékk ráðs-
formaðurinn að heyra nema hrafl
úr texta Björns þegar þú leitaðir
blessunar hans á krossferðinni
þinni gegn subbuskapnum? Ó,
nei, útvarpsráð fékk aldrei að sjá
umræddan dagskrárlið, ráðið
hafði aðeins þin orð, kæri Jón, um
dagskráratriðið. Ráðið sá aldrei
umdeilt dagskráratriði einsog
það var unnið til útsendíngar.
Þetta kalla ég staðreyndir.
Og að bestu manna yfirsýn mun
29. desember vera fyrir áramót,
þannig að ekki fer milli mála að
þarna stóðst þú fyrir skerðlngu á
tjánlngarfrelsi umsjónarmanna á
meðan ég starfaði ennþá meðal
vökustaura.
Hitt er allt annar handleggur að
ég i afsagnarbréfi minu til út-
varpsráðs notaði hvorki orðin
„ritskoðun” né „ofriki”. Ég
kvartaði undan „forræðis-
hneigð” þinni. Og ég er vist
hvorki fyrstur né siðastur manna
að reka mig á þann þátt i fari
þinu. Forræðishneigð þina tel ég
til dæmis hafa opinberast er þú
meinaðir að þáttur um Klukku-
strengi Jökuls Jakobssonar yrði
unninn á þann veg er við Stefán
Baldursson höfðum ráðgert; for-
ræðishneigð þin skaust aftur uppá
yfirborðið þegar þú lagðist þver
gegn þvi að fjallað yrði um bók
Þorgeirs Þorgeirssonar, Yfir-
valdið. Þótt þér tækist að visu ekki
að hindra þá umfjöllun, þakkað
veri vaknandi vitund vökustaura
um hneigðir þinar.
En þú segir bara að jörðin sé
flöt. Það veit ég. Og mér er ljóst
Ólafur Haukur Símonarson
Ólafur Haukur Slmonarson
að þú getur ekki losað þig við þá
heimsskoðun — hversu vel sem
þér nú liður i þinni vissu.
Og það furðulega er, að mér
þykir i aðra röndina — en bara i
aðra röndina — dálitið gaman að
hafa komist i tæri við högg- og
vatnsþéttan ihaldsmann. Ein-
tökum af þeirri gerð fer ört
fækkandi einsog flestir vita.
En ég veit ekki hversu ánægju-
legt það er til lengdar að pexa um
það við eintak af þessum hverf-
andi flokki, hvort jörðin sé flöt
eða hnöttótt. Þessi heimsskoðun,
að jörðin sé flöt, er á hröðu und-
anhaldi, kalda striðið er ekki eins
kalt og áður og stórárið og þar
með þúngamiðja heimsviskunnar
er að færast norðar, svo það er
kannski bara að biða þess að þið
bráðnið? En þar til þú bráðnar
einsog hver annar snjókarl i skin-
andi vorsól, þá muntu halda þvi
fram að veturinn sé eilifur og
okkar manneskjulegra, ef við
gleymum okkur i jagi um smá-
atriði, I stað þess að byrja úttekt á
kerfinu, sem við öll á einhvern
hátt erum þvæld i, kerfinu sem
skapar okkur i sinni mynd fremur
en við sköpum það.
Ef slik úttekt yrði hafin, þá gæt-
ir þú Jón, orðið nýtur maður — þú
ert nákunnugur mjög áhugaverð-
um geira kerfisins, sem er hin
gifurlega innræting og mötun
fjölmiðlanna. Þú veist mörg
leyndarmál um samhengið milli
pólitikur og frama i kerfinu — það
er ég viss um. En ég dreg samt
mjög i efa að þú viljir verða nýtur
maður i sliku samhengi. Þú ert
snjókarl, og þetta er orðið ÞITT
kerfi.
Vikjum að Sjónvarpinu. Mér
virðist að Islenska sjónvarpið sé
afar illa á vegi statt. Þetta segi ég
sist af öllu til að setjast á háan
hest gagnvart starfsfólki sjón-
varpsins, sem margterágætt fólk
og getur gert vel ef það vill, og
má. Það er hins vegar eitthvað
rángt i grundvallargerð stofnun-
arinnar. Og það er mál sem vert
er um að ræða. Það er MÁLIÐ
sem þarf að ræða, hvers vegna á-
standið sé vont hjá svo mörgum
rikisfyrirtækjum (einkafyrirtæk-
in eru mikill kapituli útaf fyrir
sig), vont i þá veru að þar rikir
ekki vinnulýðræði, ekki virðíng
fyrir frumkvæði, né virðlng fyrir
sköpunarþörf einstaklingsins.
Þetta tel ég gilda um sjónvarpið
og spriklið þar, að þvi er mitt vit
segir mér til um. Og það vakna
spurningar.
þykktur af ráðinu.(Og er það kafli
útaf fyrir sig hvers vegna skipað
er Barnatimaráð sem siðan fær
engu að ráða). Ég held að það
hafi, að dómi flestra sem að þátt-
unum stóðu, einmitt verið rétta
stundin til að halda starfinu á-
fram af krafti, þegar þú brást fæti
fyrir tilraunina. Og er það illt að
einhver óskýranleg lurða i þér
skuli geta ráðið þarna ferðinni.
Og þegar þú i þokkabót viður-
kennir „að efnið hafi marga góða
eiginleika og sé skemmtilegt”.
Ég veit að þú átt áreiðanlega ein-
hverns vatns- og höggþétta skýr-
tngu á þessari uppákomu þinni,
en sú skýrtng hlýtur að verða i ætt
við skýrfngu þina á þvi hvers
vegna ekki mátti fjalla um ljóta
jólaalmanakið sem stóð hjarta
þinu svo nærri. Ég ræð kannski
ekki fremur en Björn Th. Björns-
son yfir réttu orðfæri fyrir þina
fáguðu sál?
En nóg um það i bili. Og áfram
með smjörið.
III.
Það verður að opna umræðu um
stofnanir þjóðfélagsins, um
markmið okkar með þeim, og um
leiðir til að ná þvi marki er við
setjum. Og það virðist auðsætt að
taka þarf málin allt öðrum tökum
heldren hér hefur verið lenska,
nauðsynlegt er að kikja á þau frá
nýjum sjónarhornum.
Við EIGUM að vera gagnrýnin
á samfélag okkar, ekki sist þann
geira þess sem kallast rikisbákn-
Galopið bréf til
Jóns Þórarinssonar
freðnar sálir munu fylgja þér; og
þú munt halda þvi fram að jörðin
sé flöt, og ég mun leitast við að
búa I haginn fyrir vorið og boða
þá furðulegu kennfngu að jörðin
sé hnöttótt. Svona einfalt er þetta
einsog allt sem er satt. Og þú
munt halda áfram að lifa i ein-
faldri trú um að þú standir vörð
um óhlutdrægni, á meðan ég
bendi á kolamolaaugun þin og
hvita snjókarlsbumbuna og segi:
Hann er frosinn, þess vegná er
hann svona kaldur.
II.
Við munum varla sættast á eitt
Jón. Það er lika borin von að sjá
þig fulltrúa kerfisins öðruvisi en i
varnarstöðu gagnvart þeim sem
æskja eftir þvi að starfa án þess
að komi til vald eins manns yfir
öðrum. En sú spurning sem ég
ber fram einsog svo oft áður er á
þessa leið: Hversvegna hefur þú
meira svigrúm fyrir þin sjónar-
mið en ég fyrir min? Af hverju ert
þú i þeirri aðstöðu að geta ráðsk-
ast með aðra menn? Hefur það
nokkru sinni sannast á þig að þú
sért betur úr garði gerr eða hafir
meiri siðferðisstyrk heldur en
Ólafur Haukur Simonarson,
Björn Th. Björnsson, örnólfur
Árnason, Nina Björk Árnadóttir,
Erlingur Gislason, Þorgeir Þor-
geirsson, Stefán Baldursson, og
allir umsjónarmenn Vöku sam-
anlagðir?, Samt vilt þú hafa vit
fyrir þessum mönnum og mörg-
um fleiri.
Mér finnst raunverulega að
þetta þrátt um Vöku gæti orðið
gagnlegur visir að umræðu um
forræðiskerfi okkar — almennt.
Málið bregður ljósi yfir þá stað-
reynd, sem raunar ætti að vera
öllum kunn, að i þjóðfélagi okkar
hafa sumir menn ómælanlegt
vald yfir öðrum mönnum. Þar á
ég ekkert sérstaklega við þig,
heldur allt eins marga aðra sem
sitja makráðir ofan á þjóðfélags-
kökunni, eða hafa hreiörað um sig
i þægilegum hliðarálmum rikis-
kerfisins. Okkur mun ekki miða
neitt i þá átt að gera samfélag
Af hverju eru ekki gerðar eðlis-
breytlngar á stofnunum þegar
sannast að þær séu vondar fyrir
það fóik sem þar starfar og
marga aðra? Hvers vegna eru
þessar stofnanir svona úr garði
gerðar að innan veggja þeirra er
ekkert rúm fyrir tilraunastarf-
semi eða uppáfinningasemi
(s m b. ummæli þeirra Eiðs
Guðnasonar og Einars Karls Har-
aldssonar um fjölmiðla i Visi ný-
verið)? Hvers vegna er ekki hægt
að hnika neinu til um grundvall-
argerð eða starfsemi þessara
stofnana fólksins, þegar jafnvel
þrautreyndir starfsmenn þeirra
lýsa þvi yfir á opinberum vett-
vángi að breytínga sé brýn þörf?
Er enginn vilji fyrir breytingum
hjá þeim sem hafa hin raunveru-
legu völd? Eru allir hugmynda-
lausir?
Það er staðreynd, að þeir sem
koma til starfa hjá fréttastofum
Hljóðvarps og Sjónvarps með op-
in hug og vilja stuðia að nýbreytni
og heiðarlegri vinnubrögðum, eru
kaffærðir og sljóvgaðir af þeirri
kvörn sem þeir lenda i. Þeir
missa móðinn á ótrúlega skömm-
um tima og falla i sama farið og
afgángurinn af stárfsliðinu.
Og svo ég haldi áfram að tala
um hugmyndaleysið, frum-
kvæðislatnfnguna og viljaleysið
til nýbreytni hjá þeim sem af ein-
hverjum ástæðum sitja að völd-
um, þá kemst ég ekki hjá þvi að
taka dæmi sem tengt er okkur
báðum. Dæmið er það hvernig þú
snerist við þáttunum um Hatt og
Fatt sem ég samdi fyrir Stundina
okkar i góðri samvinnu við annað
fólk. Þegar þú komst auga á (eða
komstu ekki auga á það?) að ein-
hver þróun var að gerast, þegar
hópurinn sem stóð að þáttunum
hafði fundið leið til að gera mjög
sómasamlegt efni (þótt raunar
megi endalaust deila um gæði
efnis), þá einfaldlega skrúfaðir
þú fyrir framleiðsluna. Meira að
segja var þætti sem var nær full-
búinn og æfður, stúngið undir
stól; þó svo þátturinn væri pant-
aður af Barnatimaráði og sam-
ið. Lýðræði getur aldrei þrifist án
gagnrýni, hvað þá sósialismi
nokkurrar tegundar. Mönnum
ber skylda til að fetta fingur úti
það sem er gallað — og hjá okkur
skegglausum eyjaskeggjum er
býsna margt gallað. Það sem er
ekki gallað mun standast alla
gagnrýni — óþarfi að óttast af þvi
tilefni.
En á eitt vil ég leggja áherslu:
það er ekki nægilegt að gagnrýna
það sem miður fer! Það verður
jafnframt að bera fram tillögur
til úrbóta, og ekki aðeins i orði,
heldur lika á borði. Og ekki nóg
með það, heldur verða menn að
reyna hugmyndir sinar á sjálfum
sér. Þá fyrst er trygglng fyrir þvi
að teorian geti bjargað heimin-
um. Teoria er til litils gagns, og
beinlinis hættuleg, sé hún ekki
sprottin af reynslu þess sem vill
brúka hana. Praxlsinn verður að
kalla á teoriuna.
Þvi tel ég að raunhæfar breyt-
Ingar til bóta um fjölmiðlun geti
ekki orðið með reglugerðum eða
lagaboðum, þær verða að spretta
fram á lífrænan hátt sem rökrétt
niðurstaða af reynslu og löngun-
um þeirra manna sem að fjöl-
miðlun starfa. Hins vegar má búa
svo i haginn að shlkar breytihgar
geti fundið farveg.
Engin rikisstjórn, hversu vel-
viljuð og vinstrisinnuð sem hún er
i orði, getur tryggt launþegum
þau laun og það lif sem þeim ber.
Afkomu og lifshamtngju verða
menn að tryggja sér sjálf-
ir, með þekkingu, samtakamætti
og manndómi.
A sama hátt getur ekkert út-
varpsráð, hversu ágætlega
mannað sem það kann að vera,
tryggt okkur heiðarlega og þrosk-
andi fjölmiðla. Umbæturnar,
kröfurnar um breytt og betri
vinnubrögð verða að koma frá
þeim sem raunverulega inna
störfin af hendi.
Mér er næst að halda að þetta
lögmál gildi á mörgum sviðum
þar sem mannlegar athafnir
fléttast saman og menn mynda
smá-samfélög. Frumvörp til úr-
bóta um skólakerfi koma ekki að
tilætluðum notum nema þeir sem
i skólunum starfa, þ.e.a.s. nem-
endur og kennarar, og aðrir þeir
sem raunverulega eiga aðild að
mótun skólasamfélagsins, t.d.
foreldrar, geri sér ljóst hverjir
verða að hafa frumkvæðið, úr
hverju breytfngar til bóta spretta.
Menn verða sjálfir að hafa frum-
kvæði um breytlngar á högum
sinum, um breýtingar á vinnu-
stöðum — eigi vel að fara. Menn
verða að eita eitthvert erindi við
lifið.
Þegar það er orðið lýðum ljóst
að engin brýn þörf er fyrir stjórn
og þjónustu annarra, þá gufar
upp hin stránga hlutverkaskipt-
lng. Skólinn kemst vel af án
skólastjóra, skúringakvenna
og sálfræðinga. Skólanum eiga
að stýra i félagi nemendurnir
kennararnir og ef til vill for-
eldrarnir, vilji þeir eiga að-
ild að rekstri skólans. Skólasál-
fræðtngar eru afleiðing þess að
Ég viðurkenni að stjórar eigi
tilverurétt i sumum tilvikum
(skipstjóri til sjós, flugstjóri i
lofti), en þá þvi aðeins að þeir
stjórni markvissum athöfnum, og
sé um stjórn á tækjum að ræða.
Fólk ætti aðeins að lúta stjórn,
hafi stjórinn fullt umboð þeirra
sem láta að stjórn, og að völd
hans takmarkist sjálfkrafa af eðli
verkefnisins. Við eigum
ekki að lúta stjórn, það 'fer góð
meginregla, að við eigum að
stjórna okkur sjálf, við eigum að
blása á menn sem vilja hafa vit
fyrir okkur, við eigum að rass-
skella þá sem vilja láta aðra
vinna verkin fyrir sig, við eigum
að hrinda frá okkur þeim sem
vilja hlutast til um það sem við
sjálf erum jafnfær eða færari um
að leysa af hendi. Dæmin um
hvað sofandaháttur almennlngs i
þessu tilliti hefur kostað, eru sár-
grætilega mörg i sögunni, dæmin
úm stjóra sem risið hafa til valda
og orðið harðstjórar, stjórn
þeirra ógnarstjórn.
En þetta var nú bara smá útúr-
dúr Jón, og hugsanagángurinn
Kír pf 11 PÍ lífiíS fÍQrlasnnr hm’
IV.
1. Hljóðvarp og Sjónvarp verði
sameinuð i eina varpstöð, Ot-
varpið. Sem þýðir að auðvitað
verður að hraða byggingu nýju
varpstöðvarinnar. Kostnaðurinn
við byggtngu hins nýja útvarps-
húss vinnst upp á skömmum tima
i engri leigu, vinnuhagræðingu,
og betri nýtingu tækja. Það er
lika hægt að spara i rekstrinum —
jafnvel án þess sá sparnaður að
hefðbundum hætti komi niður á
þeim sem minnst bera úr býtum i
útvarpsvinpu, þ.e.a.s. höfundum
efnisins. Mætti t.a.m. auð-
veldlega sameina frétta-
stofur Hljóðvarps og Sjón-
varps i eina stofu, sem jafn-
vel gæti séð um að dreifa al-
mennum fréttum tii dagblað-
anna. Þau ættu með þvi fyrir-
komulagi að geta lagt auka
áherslu á fréttaskýringar, og
jafnvel væri endir bundinn á þá
vitleysu sem svo lengi hefur við-
gengist að margir frétta- og
blaðamenn sitji með sveittan
skalla og vinni sama verkið, t.d.
skrifi niður ræðu um aukinn og
þróttlegan peysuútflutning Sam-
skólinn hefur verið of oft, og er
ennþá, mannskemmandi. Og
handa skúríngakonum (svo tekið
sé dæmi um óþarfa þjónustu)
ætti að finna önnur störf þar sem
þær fá meiri og fjölbreyttari út-
rás fyrir sköpunarþörf sina.
Nemendurnir, kennararnir og
foreldrarnir eiga að vinna þau
verk sem vinna þarf (jafnvel
byggja skólann, alla vega mála
hann á vorin), þvi skól-
inn er annað heimili þeirra
sem þar vinna — og enginn
ætti að hafa þjónustu á heim-
ili sinu til að vinna þau verk
sem öllum ættu að vera sjálfsögð og
töm: að stjórna I félagi við aðra
menn og hirða um sjálfan sig og
umhverfi sitt. Orðið skóli mun
komið úr grisku og þýða fritimi,
frelsisstund — orðið tómstund
hefur i islensku máli öðlast merk-
inguna tóm stund, stund þegar
ekkert er að gerast. Allar stundir
ættu að vera frelsis stundir. Og
hinar aðskiljanlegustu stundir
geta orðið slikar stundir. Til
dæmis get ég nefnt að þær stundir
þegar ég hef fundið til mestrar
samlifunar, þegar mér hefur á-
skotnast hve dýrmætust reynsla,
eru til sjós. Ufsaveiðar i
smaragðsgrænu Reynisdýpinu
gleymast ekki.
Ef þessi hugsunarháttur — að
stundir okkar eigi að vera frjáls-
ar og lærdómsrikar, að menn eigi
að bera ábyrgð á sjálfum sér með
þvi að kanna stöðugt möguleika
sina, að það sé skylda okkar að
taka virkan þátt i sköpun um-
hverfisrammans, að okkur beri
að efast um allt gildismat, að
okkur sé vel ætlandi að komast af
án allra þeirra stjóra sem vilja
stýra okkur — ef þessi hugsunar-
háttur yrði almennur, þá fyrst
gætum við talað um virkt lýðræði.
mjaka mér aftur nær þinum kál-
garði.
Eg ber hér með fram tillögu.
Hún er á. þá leið að við stofnum
sinn i hvoru lagi bánka: Hug-
myndabánka fjölmiðlunarinnar.
Þú vilt eflaust ekki eiga neitt i
bánka með rnér, þvi þér virðist á-
fram um að nefna allt sem ég legg
i hugmyndabánkann draumsýnir
og falskar hugsjónir. öðruvisi fæ
ég að minnsta kosti ekki skilið
það sem þú staðhæfir i skrifi þinu,
að ég beri fyrir brjósti „hugsjón-
ir” innan gæsalappa.
Þér hlýtur að vera llla við hug-
sjónir. Mér er hins vegar ekkert
1lla við hugsjónir (og kann þvi vel
að vera kallaður hugsjónamaður)
þvi einhvern veginn rek ég grun i
að hugsjónamenn utan eða innan
gæsalappa hafi öðlast veglegri
sess i sögunni heldren dagskrár-
stjórar utan eða innan gæsa-
lappa.
En kannski átt þú hugsjónir
lika. Hver veit nema þú álitir þær
hugsjónir vera hinar einu sönnu
hugsjónir utan gæsalappa. Vildi
ég gjarnan heyra af þeim.
Mér finnst ekki koma til mála
að ljúka þessu bréfi til þin án þess
að bera fram bráðabirgðatillögur
um úrbæturi efnum fjölmiðla. Ég
áskil mér þó rétt til að skipta um
skoðun i aukaatriðum jafnt og
aðalatriðum ef þér eða öðrum
tekst i framtiðinni að sannfæra
mig um að ég vaði i villu og
svima; takist að sannfæra mig
um að tillögur mínar stuðli raun-
verulega EKKI að skertum völd-
um þinum, minni yfirbygglngu
stofnunarinnar, betra vinnuand-
rúmslofti og sparnaði, þá dreg ég
þær til baka.
Hér koma svo tillögurnar.
Fréttamenn gætu þá fremur
markað sér af ákveðin svið. Eins-
og nú er málum skipað þá er það
raunverulega aðeins óskabarn
fjölmiðlanna, iþróttirnar, sem
njóta stöðugrar umfjöllunar sér-
fróðra manna. Og að vonum
magnar hið sérfróða umtal um
iþróttir upp þörf fyrir ennú frek-
ari umfjöllun og ennþá nánari
fréttir úr þessum leikræna heimi
hetja, skúrka og misviturra dóm-
ara (meira um iþróttirnar i næsta
bréfi). Já, það er vel og skil-
merkilega greint frá hverju
spretthlaupi og hvaða árángri er
náð á Laugardalsvellinum; en
hlaupi menn alvarlega á sig, t.d.
þingmenn, þá er eiginlega einsog
enginn megi vera að þvi að tiunda
hlaupið eða hefja sérfræðilegar
útskýrtngar, hvað þá að nokkrum
detti i hug að gefa sér tima til að
gánga i skrokk á hlauparanum
með sérfræðilegum spurnfngum.
Ég get ekki stillt mig um það
hér i framhjáhlaupi að gauka að
þér hugmynd sem ég fékk á dög-
unum niðri Alþingi. Björn á
Löngumýri fór þar á kostum, og
margir aðrir voru bráðskemmti-
legir. Þá skyndilega dembist yfir
mig þessi spurning: Hvers vegna
eru mennirnir ekki svona
skemmtilegir og greindir þegar
þeir koma á skjáinn til að sýna sig
og tala til okkar? Þá eru þeir
einsog snúið roð i hundskjafti og
drýpur af þeim helgislepjan og
húmorsleysið. Mér flaug þvi i hug
Jón, hvort ekki væri mögulegt og
ráð að opna sérstaka rás frá Al-
þingi sem væri opin allan þing-
timann. Þar yrði flutt ekkert
annað efni en það ,sem gerist i
þingsölum. Þingheimur yrði fljót-
ur að venjast þvi að vera alltaf
undir sjá þjóðarinnar, þingmenn
Framhald á 14. siðu.