Þjóðviljinn - 09.07.1974, Blaðsíða 4

t
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriöjudagur 9. júli 1974
MáLGAGN SÓSIALISMA
VERKALYÐSHREYFINGAR
OG ÞJÓÐFRELSIS.
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans
Framkvæmdastjóri: Eiður Bergmann
Ritstjórar: Kjartan ólafsson
Svavar Gestsson (áb)
Fréttastióri: Eysteinn Þorvaldsson,
'Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar:
Skólav.st. 19. Simi 17500 (5 linur)
fPrentun: Blaðaprent h.f.
HVERNIG BREGST GEIR HALLGRIMSSON
VIÐ í LANDHELGISMÁLINU ?
Skömmu fyrir kosningar var tilkynnt að
vænta mætti úrskurðar Alþjóðadómstóls-
ins i Haag um kæru Breta vegna útfærslu
fiskveiðilögsögunnar við Island i 50 milur.
í skrifum um það mál var hér i blaðinu
bent á þá hættu sem landhelgismálið yrði
i, ef gömlu viðreisnarflokkarnir næðu
meirihluta á Alþingi. Það voru einmitt
þingmenn Sjálfstæðisflokksins og Alþýðu-
flokksins sem gerðu hinn illræmda land-
helgissamning við Breta árið 1061, og
Haagdómstólinn leggur hann nú til grund-
vallar við meðferð málsins. Talið er að
dómurinn falli um 10. júli, og má vissulega
segja, að þjóðin hafi bægt bráðustu hætt-
unni frá með þvi að veita ekki þessum
tveim flokkum viðreisnarinnar meiri-
hlutaaðstöðu á Alþingi.
Hins vegar fæst einn helsti talsmaður
þess, að íslendingar sendu málflytjanda
til Haag og viðurkenndu þannig dómstól-
inn i raun, Geir Hallgrimsson, við það að
reyna að mynda stjórn undir forystu
Sjálfstæðisflokksins. Væntanlega mun
Geir Hallgrimsson skýra þeim flokkum
sem hann falast eftir samstarfi við, hvað
hann hyggst gera, ef Haagdómstóllinn
fellir úrskurð Islendingum i óhag. Hann
leyfði sér að segja i sjónvarpi, að hann
gerði vinstri stjórnina ábyrga ef málið
tapaðist i Haag, þar eð vinstri stjórnin
hefði ekki sent fulltrúa þangað. En Geir
Hallgrimssyni láðist að rifja upp atburði
ársins 1961, þegar samningurinn við Breta
var gerður og forverar hans i forystu
Sjálfstæðisflokksins hrósuðu sér fyrir
samningagerðina og töldu helsta kost
samningsins, að hann væri óuppsegjan-
legur. Ekki er að efa, að afstaða Sjálf-
stæðismanna til landhelgismálsins og
málarekstursins i Haag muni gera Geir
Hallgrimssyni erfitt fyrir um stjórnar-
myndun. Hin óþjóðlega afstaða Sjálf-
stæðismanna i landhelgismálinu og undir-
lægjuhátturinn við erlenda erindreka i
Brússel og London hefur orðið þess vald-
andi, að Sjálfstæðisflokkurinn hefur i dag
litlu forustuhlutverki að gegna i islenskum
stjórnmálum. Það eru sannarlega von-
brigði fyrir Sjálfstæðismenn og banda-
menn þeirra erlendis að þeim skyldi ekki
takast að vinna hreinan meirihluta i kosn-
ingunum og geta hlýtt úrskurðinum frá
Haag og reyna siðan að kenna vinstri
stjórninni um allt málið.
Á sama tima og Haagdómstóllinn fjallar
um 50 milna útfærslu íslendinga situr
alþjóðahafréttarráðstefna suður
i Venesúela, og þar er efst á baugi
krafa þjóða um 200 milur. Djarflegt
frumkvæði íslendinga i þessu máli
siðustu þrjú ár hefur leitt til alþjóð-
legrar þróunar sem tryggja mun strand-
rikjum 200 milna auðlindalögsögu. Fyrir
kosningar reyndu þeir að búa til ágreining
um 200 milna landhelgi með sýndar-
mennsku-tilburðum. Það sannaðist hins
vegar i kosningunum að þjóðin bar ekki
traust til viðreisnarflokkanna, þeim var
hafnað, og nú er undanlátsferill þeirra i
landhelgismálinu þeim fjötur um fót, þeg-
ar Geir Hallgrimssyni er falið að reyna að
mynda stjórn.
Að lokinni Moskvu
ferð Nixons
Hér á eftir fer grein um
Moskvuheimsókn Nixons, eftir
sovéska fréttaskýrandann Spar-
tak Béglof. Bandarfskir frétta-
skýrendur meta fund þennan
sýnu ómerkari en sovéskir, sem
hafa jafnan viljaö festa sem
mesta þýöingu viö æöstu manna
fundi. En orölagiö er venju frem-
ur varfærnislegt: Sovétríkin og
Bandarlki hafa reyndar samiö
um nokkrar takmarkanir á viss-
um sviöum vigbúnaöar, en heild-
arútgjöld til hermála halda
áfram aö vaxa stórlega, eins og
nýleg fjárlög Bandarfkjanna
minna á.
Þriðja sovésk-bandaríska leið-
togafundinum er lokið. Árangur
hans verður ekki metinn á einum
degi. En óhætt er að segja, að
fjallað hafi verið á jákvæðan og
áhrifarikan hátt um þau pólitfsku
og hagnýtu mál, er voru á dag-
skrá fundarins.
Þátttakendur i viðræðunum
hugðust breikka grundvöll hag-
nýtrar samvinnu landanna
tveggja, og það var gert með und-
irritun fjögurra samninga. Einn
þeirra skipuleggur sovésk-banda-
rfska samvirinu á langtimagrund-
velli á sviði efnahagsmála, iðnað-
ar, visinda og tækni, og felur I sér
ráðstafanir til að stuðla að hvers
konar samstarfi á þéssu sviði.
Þrir aðrir samningar, um orku-
mál, hrisbyggingar og hjarta-
lækningar, opna ný samstarfs-
svið.
Leiðtogar landanna tveggja
gengu til fundarins með þá nauð-
syn Sovétrikjanna og Bandarikj-
anna i huga, að gera nýjar ráð-
stafanir til gagnkvæmrar tak-
mörkunar á vopnabúnaði sinum.
Að þessu miða nokkrar nýjar
sameiginlegar aðgerðir. Sam-
komulag hefur náðst um að tak-
marka dreifingu kjarnagagneld-
flauga við eitt kerfi hvors aðila I
stað tveggja, eins og gert var ráð
fyrir i samningnum frá 1972. Aðil-
ar urðu sammála um að takm.
neðan jarðartilraunir með
kjarnavopn. Eftir 31. mars 1976
munu neðanjarðartilraunir með
slik vopn, umfram vist mark, al-
veg stöðvaðar, og aðrar neðan-
jarðartilraunir bundnar við alger-
an lágmarksfjölda. Viðtækt sam-
komulag er varðandi bann við
notkun efnavopna, og Sovétrikin
og Bandarikin undirbúa nú, að
hafa sameiginlegt frumkvæði um
það i afvopnunarnefndinni að
gengið verði til alþjóðlegs sam-
komulags á þessu sviði. Sameig-
inleg afstaða kemur einnig fram I
yfirlýsingu varðandi nauðsyn
ráðstafana, er miða að þvi að
koma i veg fyrir hættu er um-
hverfinu starfar af völdum hern-
aðartækni. Gagnkvæmur stuðn-
ingur hefur verið látinn i ljós við
aö haldin verði allsherjar afvopn-
unarráðstefna.
Loks var mesta og erfiðasta
starfið fólgið i þvi að leita leiða til
að koma á samningum um tak-
mörkun árásarvopnabúnaðar.
Timamörk sliks samnings hafa
verið færð til 1985. Hann verður
að taka bæði til magns og eðlis
vopnanna. Sendinefndir beggja
aðila á Saltviðræðunum I Genf
hafa fengið fyrirmæli um að
halda áfram að vinna að gerð
þessa samnings.
Á dagskrá fundarins voru einn-
ig pólitisk mál varðandi trygg-
ingu friðar og öryggis og slökun á
spennu i ýmsum heimshlutum.
Hvað Evrópu varðar snerust um-
ræöurnar mest um þörf þess að
leiða Evrópuráöstefnuna um
öryggis-og samstarfsmál til far-
sælla lykta. Báðir aðilar lýstu sig
fylgjandi þvi, að lokastig ráð-
stefnunnar yrði haldið sem fyrst
og létu i ljósi þá von, að samn-
ingaviðræður leiddu til þess, að
hún yrði skipuö æðstu mönnum og
að væntanlegar ályktanir ráð-
stefnunnar hefðu sögulega þýð-
ingu. Enn var lýst stuðningi við
viðræðurnar i Vin um gagn-
kvæma fækkun i herjum og
minnkun vopnabúnaðar I Mið-
Evrópu.
Varðandi löndin fyrir botni
Miðjarðarhafs var lögð áhersla á,
að friðarráðstefnan I Genf hæfist
sem fyrst aftur. Lögð var megin-
áhersla á þá ætlun Sovétrikjanna
og Bandarikjanna að samræma
aðgerðir landanna tveggja. Þau
eru einnig sammála um,að mark-
mið ráðstefnunnar sé að koma á
réttlátum og varanlegum friði I
löndunum fyrir botni Miðjarð-
arhafs.
Við umræður um ástandið i
Indókina viðurkenndu aðilar
nauðsyn þess að allir aðilar I
Vietnam hlýðnuðust ákvæðum
Parisarsamningsins frá 27. janú-
ar 1973.
Þessi áhrifamikla upptalning
ráðstafana, sem samkomulag
varð um, og sameiginleg af-
staða til mála, talar sinu máli.
Einnig er nauðsynlegt að hafa i
huga hinn pólitiska og sálfræði-
lega þátt. Mikilsvert atriði i sam-
bandi við þriðja leiðtogafundinn
er, að slikir fundir , samningar og
viðræður eru orðin regla i sam-
skiptum Sovétrikjanna og Banda-
rikjanna. Það þýðir fyrir aðrar
þjóðir heims, að bætt sambúð
Sovétrikjanna og Bandarikjanna,
sem er að þróast yfir i samstarf á
vissum sviðum, er orðin varan-
legur þáttur i alþjóðlegum sam-
skiptum.
Er það gott eða illt? Ég held, að
enginn sé i efa um það, eins og
áhugi annarra þjóða á framhaldi
þessarar þróunar sýnir best, þvi
að hún er óaðskiljanlegur þáttur I
almennri slökun á spennu. Þótt
svarið við spurningunni sé aug-
ijóst, má ekki gleyma þeim, sem
reyna að tengja það kenningunni
LOKAÐí
RÉTTARHLÉI
frá 1. júli til 1. september 1974. Þó verður
skrifstofan opin alla þriðjudaga á þessu
timabili,og bréfamóttaka er alla daga.
Ingi R. Helgason hrl.,
Laugavegi 31,
Simi 19185
Brésjnéf og Nlxon skrifa undir.
um hina svokölluðu „samdrottn-
un risaveldanna tveggja”. Að
dómi sovésku þjóðarinnar er slik
túlkun sovésk-bandarisku friðar-
stefnunnar ósönn og langsótt, þvi
það er fráleitt af hálfu annarra
landa, að vænta þess, að Sovét-
rikin og Bandarikin láti sér nægja
einhver málamyndasamskipti.
Ef ekki er reynt að fá Bandarikin,
voldugasta auðvaldsrikið, til að
taka upp meginreglur friðsam-
legrar sambúðar, er erfitt að sjá,
hvernig þær eiga að geta sigrað i
samskiptum auðvaldsheimsins
við hinn sósialiska.
Leiðtogar landanna tveggja
hafa oft lagt áherslu á, að þeir eru
sér vel meðvitandi um þá ábyrgð
er hvflir á þessum tveim stór-
veldum, ábyrgð en ekki forrétt-
indi éða getu til að þröngva vilja
slnum upp á aðra. Bætt sambúð
Sovétrikjanna og Bandarikjanna
átti afgerandi þátt I þvi að binda
endi á striðið i Vietnam. Hún hef-
ur einnig átt sinn þátt I að miðað
hefur I átt til friðsamlegrar
lausnar deilu landanna fyrir botni
Miöjarðarhafs.
Tengsl friðarþróunarinnar i
Evrópu og bættrar sambúðar
Sovétrikjanna og Bandarikjanna
eru enn augljósari. Þessi þróun
sovésk-bandariskra samskipta
hefur hvarvetna áhrif. Þeir einu
sem tapa eru þau pólitisku öfl, er
i eigingjörnum tilgangi leika sér
að striðshættunni og etja þjóðum
saman.
Fundir leiðtoga landa með ólikt
þjóðskipulag auðvelda lausn
margra vandamála, þar á meðal
hinna flóknustu og erfiðustu, á
breiðari grundvelli og með tilliti
til sögulegra sjónarmiða og var-
anlegra hagsmuna þjóðanna.
(apn)
Enn sprengja Frakkar
suður í Kyrrahafi
CANBERRA 8/7. Forsætisráð-
herrar Ástraliu og Nýja Sjálands
segjast hafa sannanir fyrir þvi,
að Frakkar hafi nú i annað sinn á
þessu ári sprengt kjarnasprengju
á Mururoa-eyjaklasanum I
Kyrrahafi.
Frakkar sprengdu fyrri
sprengju sina þann 17. júni.
Astralir og Nýsjálendingar mót-
mæltu þeirri tilraun harölega, en
hafa ekki fengið nein viöbrögð op-
inberlega frá frönsku stjórninni.
Fyrri áætlanir Frakka geröu ráö
fyrir fimm til sjö sprengingum i
Kyrrahafi á þessu ári.
Kæra þessara landa á hendur
frönsku stjórninni fyrir alþjóða-
dómstólnum I Haag var tekin fyr-
ir á föstudag. Frakkar mæta ekki
fyrir rétti, þar eð þeir viðurkenna
ekki lögsögu dómstólsins i þess-
um málum.
Norman Kirk, forsætisráðherra
Nýja-Sjálands, sagði I gær, að
bæði þar I landi sem og á öllu
svæðinu I kring heföi orðið vart
við geislavirkt úrfelli eftir
sprenginguna I júni.