Þjóðviljinn - 14.08.1974, Qupperneq 7

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miövikudagur 14. ágúst 1974
Miövikudagur 14. ágúst 1974 ÞJÓÐVILJINN — SIDA?
Um seinagang, ræöuhöld, stjórnmálamann og skáld,
og um útlitið meö niðurstöðu hafréttarráðstefnunnar
gera neina samþykkt nu meöan
málin eru öll i deiglunni.
Um þetta hefur verið tekist á nú
um hriö og er meö öllu óvist um
úrslit. Jafnframt hefur veriö
starfaö i nefndum, og töluveröur
skriöur á fyrstu og þriöju nefnd,
en i annarri nefnd, þar sem
auölindalögsagan er til umræöu,
gengur allt hægar. Þó er sú
breyting á orðin, að nú þykjast
nær allir fylgjandi 200 milna
auðlindalögsögu i einhverri
mynd. En hvað á að felast i
hugtakinu? Um það eru skoðanir
enn harla skiptar, allt frá þvi að
slik lögsaga eigi ekki annað að
vera en nafnið tómt — og yfir á
hinn kantinn, að þar verði um a
ræöa fullkomið lögsöguvald, eins
og innan eiginlegrar landheigi.
Skáld og
stjórnmálamaður
Algent er það vist ekki, að góð
skáld séu jafnframt mikilhæfir
stjórnmálaleiðtogar, en þó kemur
þaö fyrir. Venezúelabúar minnast
þess með nokkru stolti, ekki siður
en islendingar, að þeir hafa átt
gott skáld og merkan stjórnmála-
mann i einni og sömu persónu. í
gær birtu blöð hér greinar i tilefni
þess að liðin voru 90 ár frá
fæðingu rithöfundarins Rómulo
Gallegos, sem jafnframt var
ákafur baráttumaður fyrir betra
og réttlátara þjóðskipulagi og
varð fyrstur þjóðkjörinn forseti
Venezúela.
Rómulo Gallegos gerðist ungur
viðkunnur skáldsagnahöfundur
og er talinn i fremstu röð suður-
ameriskra skálda á fyrri hluta
þessarar aldar. En jafnframt var
hann á timum einræðis og
harðstjórnar áhrifamikill tals-
maður lýðræðislegra stjórnar-
hátta. Höfðu rit hans og ræður
mikil áhrif meðal stúdenta. Á
heimsstyrjaldarárunum siðari
stofnuðu lærisveinar hans stjórn-
málaflokk þann — Acción Demo-
cratica —-sem á fáum árum varð
öflugasta stjórnmálahreyfing
landsins og hefur verið það
löngum siöan. Að visu þykir
flokkurinn hafa tekið allmiklum
breytingum og hefur ekki siðari
árin haft uppi eins róttæk stefnu-
miö og áður meðan sósialiskra
skoðana gætti mjög innan hans.
Arið 1947 tókst Gallegos og
félögum hans að koma fram
þeirri breytingu á stjórnarskrá
landsins, að framvegis skyldi
forseti Venezúela vera þjóð-
kjörinn. Aður hafði átt að heita
svo að þingið kysi forsetann, en i
reynd höföu hershöfðingjar eða
liösforingjar skipst á að hrifsa til
sin völdin og stjórnað meö
hernaðarofbeldi i langan tima eða
skamman.
1 desembermánuði 1947 gerðust
þau stórtiðindi i þessu landi, að
þar fóru fram frjálsar kosningar i
fyrsta sinn. Kjörinn var forseti til
5 ára. Rómúló Gallegos var i kjöri
og náði hann kosningu. Hann og
félagar hans hófust þegar handa
um margvislegar umbætur.
Byrjað var aö taka land eignar-
námi og skipta þvi meöal bændaj
löggjöf um stórfelldar félagslegar
umbætur var á prjónunum:
rikinu var tryggður stóraukinn
hluti oliugróðansi loks var lagt
fyrir þingið frumvarp, sem átti að
draga mjög úr pólitisku áhrifa-
valdi hersins. En nú þótti aftur-
haldsöflunum, erlendum sem
innlendum fjármagnseigendum,
svo og hershöfðingunum meira en
nóg komiö. Haustiö 1948, eftir átta
mánaða valdaskeið, steypti
herinn Gallegos og stjórn hans og
hófst þá enn ógnarstjórn herfor-
ingja, sem stóö i tiu ár. Siöan voru
það lærisveinar Gallegos, sem
náðu völdunum á ný i frjálsum
kosningum, og hafa þeir verið
áhrifamiklir hér i landi fram á
þennan dag. Er og naumast sá
stjórnmálamaður til I þessu
landi, vilji hann láta kenna sig við
umbætur og lýðræði, að hann telji
sig ekki með nokkrum hætti læri-
svein skáldsins Rómulo Gallegos.
GILS
GUÐMUNDSS.
SKRIFAR
FRÁ
CARACAS
(5 ágúst 1974)
tslenska sendinefndin (Caracas: Þór Viihjáimsson, Finnbogi R. Valdi-
marsson, Hans G. Andersen, Már Elisson og Giis Guömundsson.
Ráðstefna
140 þjóða
er þung
í vöfum
Hans G. Andersen, formaöur fslensku sendinefndarinnar. flytur ræöu.
Amerasinghe I forsetastóli.
Ekki verður annað sagt
en löturhægt gangi hér á
haf réttarráðstef nunni. —
Menn halda ræður þindar-
laust, segja einatt í
hundraðasta eða þúsund-
asta sinn, það sem búið er
að segja daglega allan
ráðstefnutímann. Oft eru
miklar umbúðir utan um
lítið. Með mælgí og orða-
leppum er það blásið upp í
hálftíma ræðu sem auðvelt
virðist að segja á fimm
mínútum. Það er ekki
hlaupið að því að hraða
störf um á f undum þar sem
140 þjóðir eiga fulltrúa —
ekki svo fáa með
óstöðvandi munnræpu.
Takmarkaður
ræðutími
Eftir að almennu umræðunum
lauk i annarri nefnd og tekið var
að ræða einstök efnisatriöi hvert
út af fyrir sig sá nefndarformaður
brátt þann kost vænstan að bera
fram tillögu um takmörkun ræðu-
tima. Ég má segja aö það var
daginn eftir aö hann tilkynnti aö
morgni að nú væru 40 á mælenda-
skrá, en lét þess getið um kvöldiö
að þeir væru orðnir sextiu, og
heföu þó 20 haldið ræður þann
daginn!
Tillaga formanns um 15 min-
útna hámarksræöutíma i annarri
nefnd var siðan samþykkt. Ein-
hverjir muldruðu að visu og
fannst skammturinn smár, en
enginn hreyfði beinum mót-
mælum. Hitt kom svo fljðtlega i
ljós, aö sumir áttu ómögulegt
með að takmarka sig. Voru þeir
þá gjarna i miöri ræöu þegar
timinn var þrotinn. Var formaður
réttilega nokkuð strangur og
krafðistþess að timamörkin væru
virt. Þá tóku einhverjir upp á þvi
að flytja mál sitt með slfkum
ógnarhraða, aö litt eða ekki
skildist. Það var þó fljótlega
stöðvað ma. vegna þess að túlk-
arnirgerðu verkfall og neituðu að
reyna að þýða slikar hriöskota-
ræður. Hefur formanni tekist að
koma allgóðri skipan hér á, og má
nú heita að hver maður viröi
settar reglur um ræðutima —
enda er hann hiklaust sviptur
orðinu að öðrum kosti.
Amerasinghe, forseti ráð-
stefnunnar hér, hefur staðið i
ströngu undanfarna daga.
Astæðan er sú, að fyrir rúmri
viku, þegar sýnt var, að miklu
verki yrði ólokið er ráðstefnu-
tlminn rynni út 29. ágúst, kom
hann með tvær uppástungur sem
hann bað menn hugleiða og taka
afstöðu til heldur fyrr en siðar.
Fyrri uppástungan var sú, að þvi
yrði beint til næsta allsherjar-
þings Sameinuðu þjóðanna að
ákveða að framhaldsfundir
ráðstefnunnar veröi i Vinarborg i
mars — april, á næsta ári, en ekki
I júli — ágúst, eins og áður hafði
verið ráðgert. Hin uppástungan
var á þá leið að ráðstefnan hér i
Caracas sendi frá ser undir lokin
yfirlýsingu, þar sem megin-
stefnan væri mörkuð i stórum
dráttum, og frá þvi greint að
hverju unnið sé á þessu sjávar-
lagaþingi.
Ekki verður sagt að allir hafi
tekiö uppastungum þessum vel,
sist hinni siðarnefndu. En
timasetning framhaldsráðstefn-
unnar hefur einnig verið umdeild,
enda þótt flestir séu fylgjandi því
aö sú ráöstefna eigi að vera eins
fljótt og við verður komið. En um
hitt eru risnar alvarlegar deilur,
hvort héðan frá Caracas á að
koma stefnumarkandi yfirlýsing
eða einungis skýrsla um það,
hvar mál verða á vegi stödd i lok
ágúst. Andstæðingar stefnuyfir-
lýsingu nú eru einkum fulltrúar
þeirra rikja, sem eru i raun and-
vigir 200 milna auðlindalögsögu,
nema þá i svo útvatnaöri eða
vanaðri mynd að strandariki yröi
litið gagn að. Hefja þessir ræöu-
menn einatt mál sitt á þvl að bera
lof á Amerasinghe forseta en taka
siöan að mæla gegn tillögu hans
af miklum móði. Hitt kann að
vera, aö þeir ræðumenn séu I
meirihluta, sem fylgjandi eru
stefnumarkandi samþykkt.
Athygli vekur þó, að nokkur rlki,
sem eindregið eru fylgjandi hug-
myndinni um 200 milna auðlinda-
lögsögu telja ekki timabært að
„Nixon hinn
spillti fór
og Kissinger
hinn vammlausi
heldur áfram
starfi sínu”
— en er þetta
allur
sannleikurinn?
Þegar harmleikurinn er á enda getur Kissinger hafist handa á ný.
Sigur bandarísks lýðræöis?
Ef dæma á eftir þeim fróðlegu
greinum, sem birst hafa að und-
anförnu um Vatnsgáttarmálið,
horfir það mjög einfaldlega við.
Þótt sjálft innbrotiö I höfuð-
stöðvar demókrata sé harla und-
arlegt og ekki siður hvernig það
gat gerst, að „jafnreyndur og
þrautþjálfaður stjórnmálamaður
og Richard Nixon legði blessun
sina yfir tilraunir til þess að leyna
þvi, hverjir að þessu innbroti
stóðu, og fremdi þar með bein
lögbrot” (leiðarahöf. „Morgun-
blaðsins”), er það hins vegar
augljóst að Nixon ber ábyrgðina
einn (með yfirhylmingunum ef
ekki öðru) og hefur i rauninni litið
gert annað en flækjast i þvi um
alllangan tima. Þessi ófarsæli
stjórnmálamaður hefur litið gott
gert á forsetaferli sinum — nema
kveða sér til aðstoðar snillinginn
Kissinger, sem siðan hefur ger-
breytt ásjónu heimsins. En nú
hefur „maðurinn sem ekki var
þorandi að láta selja sér notaðan
bii” orðið að hrökklast burt og 'skil
ið eftir sig Ford. Þetta er beinlinis
„kaþarsis”: „Watergatemálið
hlýtur að leiða til þess að hreina
bandarisk stjornmál af margvis-
legri spillingarstarfsemi” sagði
leiðarahöfundur „Morgunbjaðs-
ins”. En einkum sýnir málið þó
styrk bandarisks lýðræöis sem
gat afmarkað meinsemdina og
numið hana burtu án þess að
skaða heilbrigða hluta stjórnar-
likamans. „Nú hefur ótvirætt
verið sýnt fram á, að forseti
Bandarikjanna hefur ekki alræð-
isvald” sagði leiðarahöfundur
„Visis”. Nixon hinn spillti fór, en
Kissinger hinn vammlausi heldur
áfram starfi sinu. Þetta er „sigur
bandarisks lýðræðis”, og er nú
óhætt að gleyma Vatnsgáttar-
málinu.
Sérstæð lýðræðishefð
Nú er það engan veginn ætlunin
að bera á móti þvi að bandarisk
lýðræðishefð sé á margan hátt
mjög sérstæð og hafi ýmsa kosti,
sem verða aö teljast óvenjulegir.
Þvertámóti. Þaðerfull ástæða til
aö leggja enn einu sinni áherslu á
það, að i flestum „lýðræðislönd-
um” hefði mál af þessu tagi veriö
þaggað niður umsvifalaust. Frá-
sagnir herma aö Nixon og sam-
starfsmenn hans hafi orðiö að
leggja sig mjög i líma við að fela
óþægilegar staðreyndir og gögn
fyrir þeim, sem rannsökuðu mál-
ið, og finna mútufé til að borga
sökudólgum fyrir að halda sér
saman. Sumir þættir þeirrar sögu
eru hreinlega spaugilegir. En ef
Nixon hefði verið forseti annars
staðar, hefði honum vist verið
sparað ómakið! Rannsóknar-
nefndin hefði ekkert rannsakað,
heldur hefði hún beitt sér með
ráðum og dáð að þvi að breiða
yfir sannleikann, og ef einhver
rannsóknardómari hefði gerst of
torvitinn hefði hann ekki fengið
aögang að vitnum eða gögnum:
„þau myndu ekki leiða neitt i
ljós” hefði verið sagt, „en of
hættulegt öryggi rlkisins að fara
inn á þessar brautir.” Nægir i
þessu sambandi að benda á Ben
Barka-málið i Frakklandi eða
hin margkvisluðu simhlerunar-
mál þar.
óþægilega einföld mynd
En samt sem áður er þessi
mynd af Vatnsgáttarmálinu, sem
fjölmiðlar um viða veröld, aö þvi
er virðist, hafa óspart boðað und-
anfarna daga, óþægilega einföld
og býður heim ýmsum lævisleg-
um spurningum. Hvernig er unnt
að rökstyðja þessa „hlutverka-
skiptingu” milli Nixons og Kiss-
ingers og halda þvi fram að hvor-
ugur hafi átt þátt i verkum hins,
þegar þess er gætt, að Nixon
ræddi sennilega meir við
Kissinger en flesta aðra, og með
þeim i ráðum voru gjarnan tveir
aðrir menn, Haldeman og
Ehrlichman, sem eru báðir illi-
lega flæktir i Vatnsgáttarmálið?
Þessir fjórir menn voru i raun og
veru voldugustu ráðamenn
Bandarikjanna um skeið.
Og ef bandariska þjóðin er eins
mikil „fyrirmynd um heilbrigða
stjórnarhætti og siðferðilegan
styrk I stjórnarathöfnum” (leið-
arahöf. „VIsis”) og af er látið i
þessu máli, hvernig gat þá maður
eins og Nixon oröið forseti? Það
er þvi sýnt að Vatnsgáttarmálið
er miklu flóknara en þessi ein-
falda goðsaga fjölmiðlanna, og er
þá ekki aðeins nauðsynlegt að lita
betur á það,heldur lika fjalla um
goðsöguna, sem um það hefur
myndast.
Víðtæk áætlun
Eftir öllu þvi að dæma, sem vit-
að er um málið, vissi Nixon ekk-
ert um innbrotið i Vatnsgátt fyrr
en eftir á. En það er þó ekki hægt
að eigna það eingöngu óstýrilát-
um undirmönnum en sýkna hann
af öllu ööru en yfirhylmingum.
Vatnsgáttarmálið var ekki ein-
angrað, það var aðeins liöur i
mjög viðtækri áætlun um póli-
tiska njósna- og skemmdarverka-
starfsemi, sem Nixon og nánustu
samstarfsmenn hans höfðu komiö
á fót i stórum dráttum, en létu
aðra um að framkvæma i smáat-
riðum. Þegareitt atriöi hennar —
innbrotið I Vatnsgátt — komst
upp i júni 1972, átti hann ekki ann-
ars kost en hylma yfir þaö, þvi að
annars átti hann það vist að öll á-
ætlunin kæmi i dagsljósiö og þá
var hæpið að hann næði endur-
kjöri. Þessi áætlun var i fullu
samræmi við skapgerð Nixons,
sem hefur eins og áður var skýrt
frá hér i blaðinu alltaf beitt mjög
hæpnum aðgerðum á stjórnmála-
ferli sinum, en það skýrir þó ekki
allt.
Ein aðalástæðan var nefnilega
sú mótsögn, sem Bandarikja-
menn hafa lengi verið flæktir i:
hvernig hægt. er að beita ofbeldi
og glæpum erlendis en gæta lýð-
ræðisreglna heima fyrir — án
þess að ofbeldið gegnsýri þjóðfé-
lagið heima eða lýðræðisreglurn-
ar trufli striðsreksturinn. Þessi
mótsögn leiddi ráðamenn lands-
ins til að ljúga æ meir að lands-
mönnum („credibility gap”),
sem bundu hendur þeirra, og aðr-
ar lygar óupplýstar vofðu yfir
höfði þeirra eins og Damóklesar-
sverð. Nixon tók við þessum arfi,
en hann leiddist inn á þær brautir
eins og skapi hans var næst, að
leysa mótsögnina á kostnaö lýð-
ræðisreglna. Það er þó óvist eins
og málum var komið að hann
hefði getað forðast það að öllu
leyti þótt hann hefði viljað.
Áætlunin framkvæmd
Fyrsta stóra skrefið á þeirri
braut virðist hafa verið Ellsberg-
máliö. Daniel Ellsberg afhjúpaði
mikinn fjölda þeirra lyga, sem
striðsreksturinn i Vietnam
byggðist á, með þvi að birta
leyniskjöl Pentagons 1971. Þettí
var mjög óþægilegt fyrir Nixon og
Kissinger, sem ætluðu að lama
Norður-VIetnam sem mest. til að
bjarga stöðu Bandarikjanna, og
vildu ekki að andstaða gegn
striðinu ykist heima fyrir, þvi að
það gat enn dregist á langinn.
Nixon brást þvi við með þvi að
reyna að fá njósnastofnanir
Bandarikjanna FBI og CIA til að
taka upp strangt eftirlit (njósnir,
simhleranir, innbrot o.þ.h.) gegn
vinstri mönnum og friðarsinnum i
landinu: þ.e.a.s. beita sömu að-
ferð innanlands og Bandarikja-
menn beita sums staðar erlendis.
En yfirmenn þessara stofnana
neituðu þessu. Þá greip Nixon til
þess að stofna hina frægu „pipu-
lagningadeild” Hvita hússins,
sem átti að berjast gegn öllum
„leka” leyndarmála. Þetta byrj-
aði með simhlerunum i allstórum
stil — og átti Kissinger veigamik-
inn þátt I þeim — en fór siðan út i
aðgerðir eins og innbrotið hjá sál-
fræðingi Ellsbergs (til að leita aö
einhverju sem gæti skaöað orðstir
Daniels).
Nixon og samstarfsmenn hans
gerðu engan greinarmun á friöar-
sinnum eða vinstri mönnum og
svo demókrötum; þvi að allt voru
þetta andstæðingar hans og þeirr-
ar stefnu sem hann vildi fylgja i
Vietnam. Það var þvi eölilegt
áframhald þessarar starfsemi aö
snúa henni gegn frambjóðenda-
efnum demókrata. Þá hófst mjög
viötæk skemmdarverkastarf-
semi, sem allt of langt yrði aö
segja frá hér, en hún beindist að
þvi að spilla á allan hátt fyrir
kosningabaráttu þeirra, t.d. með
þvi að útbúa fölsk áróðursspjöld,
sem eignuð voru demókrötum og
áttu að hræða menn frá stuðningi
við þá, eða jafnvel falsa skjöl,
sem gerðu John Kennedy að
nokkru leyti ábyrgan fyrir morð-
inu á Ngo Dinh Diem. Þessu
fylgdi einnig margþætt fjárplógs-
starfsemi (sbr. ITT-málið). Eitt
atriðið var svo að koma fyrir
hlustunartækjum i aðalstöðv-
um demókrata I Vatnsgátt og
aðalstöðvum McGoverns, en þar
endaði áætlunin, þvi að hvort
tveggja mistókst. Aðalstöðva
McGoverns var of vel gætt — og i
Vatnsgátt voru njósnararnir
gripnir.
Sök Nixons
Við rannsóknina á Vatnsgáttar-
málinu komst svo öll áætlunin
upp, þótt hæpið sé að öll kurl séu
komin til grafar, og varð úr þvi
versta hneykslið i allri sögu
Bandarikjanna. Sök Nixons var
sú að rugla saman tveimur svið-
um, sem áttu að vera alger-
lega aðgreind: stjórnaraðferðum
innanlands og utan. Þetta var
ekki einungis alvarlegt af þvi að
þá var hætta á að ofbeldið utan-
lands hefði óheppileg áhrif heima
fyrir eins og gerðist i Frakklandi
á dögum Alsirstriðsins — en af
þessu virðast Bandarikjamenn
hafa nokkrar áhyggjur, sbr. hina
snjöllu mynd „Gestirnir” eftir
Elia Kazan — heldur ekki siður af
þvi að með þessu leiddi Nixon i
ljós mótsetninguna, sem fólgin er
i stefnu Bandarikjamanna. Að-
geröir þeirra erlendis byggjast á
þeirri „sögulegu viðleitni banda-
risku þjóðarinnar að vera öðrum
fyrirmynd um heilbrigða stjórn-
arhætti og siðferðilegan styrk I
stjórnarathöfnum”, svo að aftur
sé vitnað I „Visi”, og ef það kem-
ur i ljós að þetta tvennt rekst á
þannig að annað verður undan að
láta, sé þeim ekki haldið alger-
lega aðgreindum, bresta öll rök,
sem notuð hafa verið til réttlæt-
ingar á aðgerðum Bandarikja-
manna.
Þess vegna varö Nixon að
vlkja. En til þess að bjarga mál-
unum, þurfti að búa til goðsögn-
ina um hinn vammlausa Kiss-
inger, sem hafði getað stjórnað
utanrikismálum landsins á far-
sælan hátt án þess að flækjast i
neitt undirferli. Þetta var hreins-
andi harmleikur — kaþarsis i
dýpstu merkingu: blóraböggull-
inn fórst i mótsögninni,en i staö-
inn kom hetjan og upphóf hana
um stundarsakir. Þab var aö visu
sigur bandarisks lýðræöis — en
enn meiri sigur þeirrar goðsögu
sem bandarisk stefna byggist á.
e.m.j.
erlendum
vettvangi