Þjóðviljinn - 22.08.1974, Blaðsíða 7

( StÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 22. áglist 1974.
Fimmtudagur 22. ágúst 1974. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7
Enn flettum við Lækna-
nemanum og berum niður í
grein sem f jallar um sam-
band læknis og sjúklings en
í henni er gerð grein fyrir
viðhorfum þeirra hvors til
annars og reifað hlutverk
læknisins í þjóðfélaginu.
„Mönnum verður æ tíð-
ræddara um mikilvægi
góðs sambands milli sj-úk-
lings og læknis. Oftast er
litið á þetta sem einfalt
samband tveggja persóna,
en í raun og veru er það
ekki þannig. Þarna mætast
ekki aðeins tveir einstak-
lingar, heldur tvær verur
úr mismunandi félagslegu
umhverfi. Læknirinn er
fulltrúi stéttar með vel
skýrgreind boð og bönn um
hegðun og hefur yfirleitt
allt annan félagslegan og
menningarlegan bakgrunn
en sjúklingurinn".
ólfk staða
Þetta eru upphafsorð greinar-
innar. Siðan er rakin þróunin hjá
sjúklingi sem fer að finna fyrir
sársauka og hvað á sér stað með
honum þar til hann leitar læknis.
Fyrst finnur hann fyrir ótta og
missir athafnaþrána vegna þess
að hann er sifellt með hugann við
sjalfan sig. I beinu framhaldi af
þvi fara afköst sjúklingsins að
minnka og þá fer umhverfið — at-
vinnurekandi, skóli, heimili — að
„Staöa sjúklings á
sjúkrahúsi er staða
hins varnarlausa
og auösæranlega”
Læknir— sjúklingur
!
BLAÐAÐ í LÆKNANEMANUM
krefjast staðfestingar eða lög'-
gildingar á sjúkdómnum. Sam-
fara þessu fer sjúklingurinn að fá
áhyggjur vegna heimilisins, ætt-
ingja og vina.
Læknirinn hins vegar er maður
sem býr yfir tæknilegri kunnáttu
og getur i krafti hennar gert sér
hugmyndir um ástand sjúklings-
ins þegar hann leitar til hans.
Hann hefur lika i starfi sinu og
námi tamið sér ákveðið hegð-
unarmynstur gagnvart sjúklingn-
um og má nefna það læknasið-
ferði. En hann hefur lika vegna
stöðu sinnar i þjóðfélaginu ým-
issa fjárhagslegra og faglegra
hagsmuna að gæta og geta þeir
haft sin áhrif á hugmyndir hans
um hvað sé sjúklingnum fyrir
bestu.
Læknar eru að stórum hluta til
komnir úr efri lögum þjóðfélags-
ins. t danskri athugun kom i ljós
aö þriðjungur þarlendra lækna er
af háskólafólki kominn og allt að
helmingur úr hópi þriggja
hundraöshluta sem skipa efstu
þrep þjóðfélagsstigans.
Þessi stéttarlegi uppruni lækna
hlýtur aö setja mörk sin á starf
þeirra. Þeir hljóta aö eiga erfið-
ara með að setja sig inn i félags-
legar aðstæður manns úr alþýöu-
stétt, aðbúnað á vinnustaö, heim-
ilisaðstæður osfrv.
A læknisstofunni
En hvað gerist svo þegar læknir
og sjúklingur mætast?
Sambandi þeirra er einkum
hagað á tvennan hátt:
„1. Sjúklingurinn lýsir ástandi
sinu frá eigin sjónarhóli. Hann
hefur ákveönar hugmyndir um
hlutverk læknisins og leggur á-
herslu á eða sleppir ýmsum atrið-
um i samræmi við þær. Á hinn
bóginn velur læknirinn sam-
kvæmt sinum forsendum úr þær
staðreyndir, er hann telur sig
þurfa til að meðhöndla sjúkling-
inn...
2. Læknirinn spyr sjúklinginn
beinna spurninga um þaö er hann
telur sig þurfa að vita”.
Að þessu loknu ákveður læknir-
inn meðferðina og gefur sjúk-
lingnum ákveöin fyrirmæli um
lyfjatökur, mataræði ctþh. En
meöferöin sem slik er aldrei rædd
og læknirinn er yfirleitt aldrei lát-
inn færa rök fyrir þvi af hverju
hann valdi þessa meðferð en ekki
einhverja aðra. Þeir sem leita til
læknis reikna meö þvi aö hann
hafi yfir að ráöa þekkingu á það
háu stigi að hún sé hafin yfir allar
umræður.
Sjúklingurinn veröur þvi að
hlýðnast fyrirmælum læknisins
vilji hann aftur ná heilsu. Sam-
band þeirra byggist þvi á sam-
vinnu sem stjórnast algjörlega af
vilja og þankagangi læknisins.
Sjúklingshlutverkið krefst þess
vegna af mönnum aö þeir a) geri
grein fyrir ástandi sinu, b) sætti
sig við ástandið i samræmi við
hugmyndir læknisins um það, c)
samþykki markmið meðhöndl-
unarinnar, þeas. hugmyndir
læknisins um hvaö sé þeim „fyrir
bestu”, og d) séu fúsir til að
fylgja fyrirmælum læknisins. En
sjúklingur hefur sáralitla mögu-
leika á að hafa eftirlit með þvi
hvort læknirinn sé að gera það
eina rétta.
Margvislegt notagildi
sjúklinga
Næst segir að höfuðmarkmið
sambands sjúklings og læknis eigi
að vera að bæta heilsu sjúklings-
ins. En þvi miöur telji margir aö
læknirinn noti sambandið sér til
framdráttar. „Sjúklingarnir hafa
þar með orðið tæki læknanna til
að 1) auka tekjur þeirra, 2) öðlast
virðingu og frama, 3) fullnægja
andlegum þörfum, 4) byggja upp
og staðfesta sjálfsmynd þeirra og
5) kenna öðrum.
Litum nánar á þessi hlutverk.
1. Tekjurnar. „Þetta gildir
einkum fyrir starfandi lækna, er
samkvæmt samningi við sjúkra-
samlögin vinna eftir venjulegu á-
kvæðisvinnukerfi: tekjurnar
standa i réttu hlutfalli viö fjölda
meðhöndlaðra sjúklinga á tima-
einingu.
Allir þekkja þetta. Afgreiðsla á
kvörtunum er fljót, svo fljót að
sjúklingurinn nær varla að stynja
upp öllu erindinu. Læknirinn ergi-
legur ef sjúklingurinn getur ekki
gert grein fyrir sjúkdómnum i
stuttu og skýru máli. Hann fram-
kvæmir yfirborðskennda skoðun
og skrifar loks lyfseðil þvi það er
fljót og þægileg lausn á vandan-
um”.
2. Viröingin og framinn.
„Læknastéttin er sem riki i rikinu
og hefur sin fastbundnu boð og
skilyröi um virðingu og frama.
Eitt hið veigamesta þeirra er
krafan um rannsóknir og birtingu
greina með jöfnu millibili. Sá sem
ekki uppfyllir þessi skilyrði lend-
ir fljótt úti i kuldanum. En til
kliniskrar rannsóknar þarf efni-
við, þe. sjúklinga. Um leið og
læknir beitir sjúklingi i slika
rannsókn sér til framdráttar er
hann ekki að vinna-I þágu sjúk-
lings fyrst og fremst. Oft á tiðum
vita sjúklingar ekki að þeir séu
notaðir sem tilraunadýr: þeir
verða svo að þola lengda innlögn,
blóðsýnatökur og alls kyns rann-
sóknir án þess að slikt komi með-
ferðinni viö.
3. Hinar andlegu þarfir. „Þeim
sem starfa á sjúkrahúsum þykir
oft kyndugt að sjá þá barnslegu
gleöi sem grlpur lækna þegar á
fjörur þeirra rekur óvenjuleg
„tilfelli”, þar sem sjúkdóms-
greining liggur ekki i augum
uppi. 011 athygli deildarinnar
beinist að „tilfellinu”, allar hugs-
anlegar rannsóknir eru settar I
gang, en vesalings sjúklingurinn
týnist I moldviðrinu. Sumir þess-
ara lækna hafa ómeövitaöa til-
hneigingu til að tala um sjúkling-
inn með nafni sjúkdómsins. Mest
ber á þessu hjá ungum, frama-
gjörnum læknum”.
5. Sjálfsm vndin. „Læknar hafa
eins og aðrir hugmyndir um
sjálfa sig, þe. sjálfsmynd, sem
þeir reyna að halda til streitu I fé-
lagslegum samskiptum sinum.
Stundum getur læknirinn notað
sjúklinginn til að byggja upp
sjálfsmyndina og ber mest á
þessu i geðlækningum. Hann tal-
ar þá „neikvætt” um sjúklinginn
(sjúkur, óáreiðanlegur, með i
karaktergalla osfrv.) til að draga
fram hve hann sjálfur sé „já-
kvæður” (heilbrigður, áreiðan-
legur, heilsteyptur karakter
osfrv.)
5. Kennslan. „Þeir sem stund-
að hafa kliniskt nám þekkja allir
þá niðurlægingu sem sjúklingar
verða að þola þegar þeir eru not-
aðir sem kennslutæki. Þeir eru
varla spurðir leyfis og sé það gert
hætta fæstir þeirra sér út i að
mótmæla, þvi slikt kostar ónáð
hjá kerfinu. Reyndar er verulega
gert upp á milli stétta hvað þetta
varðar, þvi sjaldgæft er að einka-
sjúklingar prófessoranna og yfir-
læknanna, svo og sjúklingar úr
efstu þrepum þjóðfélagsstigans
séu notaðir til kennslu.
Nú, svo er sjúklingurinn sýndur
eins og kjötlæri i verslun, potað i
hann og talað um sjúkdóm hans,
en þar gleymist stundum að hann
hefur bæði sjón, heyrn og tilfinn-
ingu”.
Að kyssa á meiddið
„En eftir er að minnast á lækn-
inn i hlutverki galdramannsins”,
heldur blaðið áfram. Læknir nú-
tlmans er beinn arftaki galdra-
mannsins i frumstæðum þjóðfé-
lögum. „1 huga almennings er
læknirinn goðborin vera, ómann-
legur og allt að þvi óskeikull. Ef-
laust á mikinn þátt i þessu hula
sú, sem jafnan hefur hvilt yfir
læknisfræöi.. A okkar dögum er
þetta þó að breytast. Lagt hefur
verið kapp á að fræða fólk um eig-
in likama og eölileg störf hans, og
er það vel...”
„En fræðsla um meðhöndlun
sjúkdóma, aðgerðir læknisins og
ástæður hans fyrir þeim er enn á
byrjunarstigi. Fæstir læknar eru
nógu opnir gagnvart sjúklingum
4
sinum, flestir sjúklingar hafa þaö
mikinn ótta af lækni sinum, að
þeim dytti aldrei I hug að ganga
hart að honum eftir fróðleik um
eigið ástand. Þegar sjúklingur
kemur til læknis, er hann oft I
hlutverki barns, sem leitar úr-
ræða hjá foreldrum sinum, ekki I
hlutverki hins fullorðna manns,
sem leitar ráða annars fullorðins
manns um þaö, sem hinn siðari
hefur betra vit á. Og lækninum er
að sama skapi tamt og jafnvel
enn tamara að bregða sér I hlut-
verk foreldrisins og tala við sjúk-
linginn eins og barn. Er þá oft tal-
að niður til sjúklingsins, hann er
„góði minn”, og „væna min” og
„þetta lagast allt”, ?em sé sama
tækni og þegar mamma kyssir á
meiddið”.
En sjúklingurinn verður að
treysta lækninum og svo viröist
að traustið verði þvi blindara sem
læknirinn gefur honum minni
upplýsingar. Þetta á sér skýringu
i þvi að fáfræðin gerir menn enn
háðari lækninum.
Að sögn blaðsins er þetta að
nokkru leyti þvi aö kenna að i
læknanámi er engin fræðsla úm
samband læknis viö sjúkling.
Menn eiga bara að læra þetta
sjálfir.
Varnarlaus spítalamatur
Næst er tekin fyrir staða sjúk-
lings sem lagður hefur veriö inn á
sjúkrahús en hann er þar varnar-
laus og auðsæranlegur. „Eftir
göngu milli lækna og mismunandi
langa bið fær hann loksins pláss.
Hann kemur á sjúkrahúsið og er
háttaður þar niöur i rúm af og hjá
fólki, sem hann hefur aldrei séð
fyrr... Það er tekin af honum
skýrsla, það er tekið úr honum
blóð, þvags ög saurs er krafist við
og við, það eru teknar röntgen-
myndir, það eru tekin alls konar
linurit. Yfirleitt koma aðgerðir
hvers dags sjúklingnum á óvart,
honum hefur ekki verið sagt,
hvað til stendur. Þegar hann
vaknar um morguninn, veit hann
sjaldnast, hvort hann fær morg-
unmat eða ekki. Og allan timann
er hann að velta sömu spurning-
unum fyrir sér: Hvað er að mér?
Af hverju er verið að leita? Hvað
hefur fundist? Hvers vegna var
lyfjunum breytt? osfrv. Hann fær
sjaldnast nein svör við þessum
spurningum. Þeir sem geta og
mega svara þeim, mega ekki
vera að þvi, og þeir sem hafa
tima og vilja til að svara, geta
það ekki eða mega það ekki.
Endalaust er visað frá einum til
annars, spurðu þennan, spurðu
hinn og að lokum: Spurðu lækninn
á stofugangi á morgun.
A stofugangi! Venjulegur
sjúklingur á ekki svo auövelt meö
að spyrja margra spurninga á
stofugangi, hvað þá að þeir geti
melt svörin við þeim, ef einhver
eru. Það skal viðurkennt, aö
stofugangar eru misjafnlega
stórir og misjafnlega viöhafnar-
miklir. En þeir geta hæglega far-
ið upp i 15 manns, sem raða sér i
mörgum röðum umhverfis rúm
sjúklingsins með öll hans gögn 1
höndunum (gögn sem þýðir litið
fyrir sjúklinginn að vera að ská-
skjóta augunum á) og ræða TIL-
FELLIÐ hástöfum. Sjúklingurinn
sjálfur skílur umræðurnar
sjaldnast og samsjúklingar hans
geta fengið undarlegar hugmynd-
ir um sjúkleika hans (en biði þeir
bara, röðin kemur aö þeim).
Stofugangur er notaöur til
kennslu lækna- og hjúkrunar-
nema, stundum bætast nýir nem-
ar i hópinn, og þá má sjúklingur-
inn þola það dag eftir dag, að
veikindi hans og e.t.v viðbrögð
hans við þeim, meðferð og horfur
sé tekið til umræðu eins og hann
sjálfur væri viðs fjarri. Stundum
veit sjúklingurinn nákvæmlega,
hver orð læknisins muni verða, en
hann skilur ekki merkingu þeirra.
Ef til vill reynir hann að stynja
upp spurningu, en fær yfirborðs-
legt eða ekkert svar, hersingin
snýr i hann bakinu og þyrpist um-
hverfis næsta rúm. Sumir sjúk-
lingar hafa næga kimnigáfu til að
yppa öxlum og blikka hina sjúk-
lingana, en viðkvæm sál getur
verið gráti nær eftir slika reynslu.
Það er augljóst mál, að það verð-
ur að tala um sjúklinginn. En það
væri nærgætnislegra að gera þaö
utan dyra, áður en farið er inn i
stofuna heldur en sýna honum þá
litisvirðingu að koma fram við
hann eins og ómálga barn”.
Læknar ekki óskeikulir
Andstætt þessari framkomu
segir blaðið að læknar ættu að
umeaneast siúklinga sem jafn-
ingja sina. Þeir ættu að gefa sér
tima til að tala við þá, útskýra
fyrir þeim, hvað er aö, hvað sé
hægt að gera, hverjar horfurnar
séu og hvers vegna sú leið hafi
verið valin sem ætlunin er að
fara... „Læknirinn ætti jafnvel að
hvetja sjúklinginn til að spyrja, ef
honum liggur eitthvað á hjarta.
Ef hann getur ekki svarað öllu, þá
gerir það ekkert til, sjúklingum
er nauðsyn að læra, aö læknar eru
ekki óskeikulir eða alvitrir. Og
sjúklingurinn verður að læra, að
þótt læknirinn skrifi upp á verkja-
töflu eða róandi lyf, þá leysir það
engin vandamál, heldur þjónar i
besta falli þeim tilgangi að fleyta
sjúklingnum yfir erfiðan hjalla.”
Og lokaorð blaðsins eru i rök-
réttu framhaldi af þessu:
„Læknir, sem neitar að gegna
hlutverki galdramannsins, heldur
kemur fram við sjúklinga sina
sem fullorðnar manneskjur með
sina ábyrgð og sin vandamál, sá
læknir stuðlar best aö þroska
hvers einstaklings i þjóðfélaginu
og þar með að ábyrgara og betra
þjóöfélagi”. (ÞH tók saman)
Hvernig er sambandi þeirra háttaö? — Er læknirinn enn í hlutverki galdramannsins?
Þorgeir Þorgeirsson:
Um liljur vallarins
í dag, miðvikudag, sé ég
að blessaður Frelsarinn
geysist fram í Þjóðviljan-
um alveg óvenjulega
froðufellandi og náttúr-
lega fyrir munn skóla-
stjóra síns hér á jörðunni,
Heimis Steinssonar.
Andi frumkristninnar
getur sýnst nokkuð
ankannalegur í framan
þegar hann er orðinn að at-
vinnumennsku. Þessu er
öfugt farið við knattspyrn-
una þar sem atvinnu-
mennskan er hættulegri en
amatörisminn. Gömlu á-
hugamennirnir um Krists-
dýrkun voru semsé í meiri
háska staddir en Heimir
þessi sem nú froðufellir á
ríkislaunum og skáldar sér
upp manrtýgar forynjur að
berjast við í einrúmi.
Viðleitni mannsins til að
vinna fyrir laununum sin-
um er sjálfsagt virðingar-
verð. Kirkjan er peninga-
lega voldug stofnun. Allir
Þorgeir Þorgeirsson
landsmenn eru skrifaðir
inn í þessa stofnun, ó-
spurðir, og sýnast þarmeð
skyldugir að taka við þeim
sögufölsunum sem kirkj-
unni þóknast að viðhafa.
En er þetta rétta leiðin,
Heimir?
Hvernig stendur á því að
þú leiðist undireins út í
furðanlegustu hótanir við
menn og hópa sem þú
heldur að séu með ein-
hverjar mótbárur? Er ekki
nógu hlýtt í faðmi þessarar
kirkju þinnar? Hvernig
stendur á þvi að andstaða
þín við bandariskt hernám
er háð því skilyrði að mín-
ar skoðanir séu ekki birtar
í Þjóðviljanum?
Væri slíkur nauðungar-
fasismi ekki f jær þér ef þú
litir til fugla himinsins og
gróðurs jarðarinnar sem
aldrei stritar fyrir launum
og héldir máske að kristin-
dómur gæti bara verið
sjálfsprottinn?
Mundi semsé ekki sjálf-
sprottinn kristindómur
frekar þola efasemdir og
spurningar um sannleik-
ann, sögulegan eða eilíf-
an?
Blómin opna sig sjálf.
Þau á ekki að opna með
naglbít í hendinni og froðu
í munnvikjunum.
Þorgeir Þorgeirsson
Finnskir
lista-
menn
Keflavík
Þann 23. ágúst verður
opnuð sýning á málverkum
eftir tvo finnska listmál-
ara í sýningarsal Iðnaðar-
mannafélagsins að Tjarn-
argötu 3 í Keflavík.
Listamennirnir heita Juhani
TaivaljSrvi og Kalervo Konster.
Þeir hafa báðir sýnt verk sin hér
á landi áður, og er þetta reyndar i
tiunda skipti sem málverk eftir
Juhani eru á sýningu hér á landi.
Alls hafa þeir sentyfir 40 málverk
á sýninguna. Sýningin stendur
yfir fram á sunnudag (25.8J og er
opin daglega frá kl. 16 til 22. Að-
gangur er ókeypis.
Báðir listmálararnir hafa öðl-
ast miklar vinsældir i heimalandi
sinu. Þeir hafa haldið samsýning-
ar þar einnig. Juhani notar sér-
staka aðferð til að búa til upp-
hleyptar myndir, en hann málar
einnig með oliu- og vatnslitum.
Kalervo málar mest með oliulit-
um, og eru flest málverkin
blómamyndir.
Kínverjar bjartsýnir á
ráðstefnunni í Búkarest
BCKAREST 21/8 — Kinverska
sendinefndin á fólksfjöigunarráð-
stefnu Sameinuðu þjóðanna i
Búkarest er alls ekki sammála
þeim, sem halda þvi frain, að
mannkyniö sé i hættu vegna
fólksfjölgunar.
„Kinverjar lita mjög björtum
augum á framtið mannkynsins”,
sagði kinverski fulltrúinn Hsu
Shou-yen á fyrsta starfsdegi ráð-
stefnunnar i gær. Hann talaði á
fundi i nefnd, sem á að ræða
mannfjölda, auölindir og um-
hverfi, og sagði hann að sköpun-
armáttur fjöldans væri tak-
markaiaus og að hæfileiki manna
til aö breyta umhverfi sinu og
bæta það yxi stöðugt.
„Sagan og visindin sýna að
framleiöslan eykst alltaf hraðar
en ibúafjöldinn”, sagöi Hsu, og
bætti þvi við að það væri rangt að
fólksfjölgunin kæmi i veg fyrir
þróun I þriðja heiminum. „Ibúa-
tala Kina hefur aukist um 60 af
hundraði siöustu tuttugu ár, en
framleiðslan hefur aukist miklu
meira.”
tbúatala Kina er nú um 800
miljónir, og ber það sjaldan við
að Kinverjar fáist til að ræða i-
búatölu og fólksfjölgun landsins.
Aöur en ráðstefnan hófst er sagt
að Kinverjar hafi krafist þess að
allar tilvisanir til þeirra eigin
staðtalna yrðu teknar burt úr
þeim skjölum, sem átti að leggja
til grundvallar umræðna á ráð-
stefnunni. Það var yfirleitt of
seint, þvi að búið var að prenta
skjölin og dreifa þeim.
Annar fulltrúi Kina, Pai Tsien-
huen, sagði að helsta hindrun
efnahagsþróunar nú væri arðrán
og árásir heimsvaldasinna og
risastórvelda.
Umræðurnar á fyrsta degi ráð-
stefnunnar einkenndust mest af
kröfum um takmörkun velferðar-
kapphlaupsins og jafnari skipt-
ingr auðlinda. Dr. Karab Singh,
heilbrigðismálaráðherra Ind-
lands, sagði að ekki væri hægt að
einangra fólksfjölgunarvanda-
máliö, þvi að það væri i nánum
tengslum við fátækt og efnahags-
lega hnignun. Riku þjóðirnar
yrðu að endurskoða efnahags-
stefnu sina.