Þjóðviljinn - 30.11.1974, Qupperneq 7

ÖRNÓLFUR ÁRNASON
SKRIFAR
UM ENSKT LEIKHÚS
Andlegt
konfekt
Fyrir nokkrum árum kom sá
sem þetta ritar ásamt konu sinni
inn i ameriska sendirábið i Paris
til að fá vegabréfsáritun til
Bandarikjanna. Þar tekur andleg
lúsaleit diplómatanna ekki nema
augnablik og vorum við ekki einu
sinni spurð hvort við værum
haldin geðveiki, kommúnisma né
siffilis. Konsúllinn var búinn að
munda stilvopnið albúinn að
skrifa undir, en spurði þó einnar
spurningar: „Hvert er erindi
ykkar til New York?” Þegar við
svöruðum honum þvi að við
ætluðum i leikhús, rak manninn
alveg i rogastans, hann lagði frá
sér pennann, horfði rannsakandi
á okkur og sagði: „Til New York
aö sjá leikhús? Það er nú að fara i
geitahús að leita ullar. Við förum
frá Ameríku til London að sjá
leikhús.” Við fullvissuðum
manninn um að við værum bara
sérvitringar, að þetta væri okkar
raunverulega erindi, ekki yfir-
skyn — og þessi velviljaði
embættismaður skrifaði undir,
þótt hann gæti ekki varist að
hrista höfuðið og segja um leið
og hann kvaddi okkur: ,,Ég er
hræddur um að þið verðið fyrir
vonbrigðum. Ég mundi að minsta
kosti fara til London i leiðinni.”
Það eru ekki bara Ameriku-
menn sem álita London
höfuðborg leiklistar i heiminum.
Þetta er almennt álit i fleiri
löndum, t.d. á Islandi og i Eng-
landi. Orsakir þessa álits eru
mjög skiljanlegar. í London eru
fleiri leikhús en i nokkurri
annarrri borg heims, þau eru
rekin á afskaplega fagmann-
legum grundvelli, bæði tæknilega
og listrænt séð, og umfram allt —
þau eru næstum öll (uppundir
hundrað talsins) fullkomlega
borgaraleg, þ.e.a.s. leggja allt
kapp á að veita afþreyingu og
staðfestingu hefðbundins gildis-
mats þvi menntaða miðstéttar-
fólki sem er og hefur um alda-
raöir verið næstum einu
viðskiptavinir leikhúsanna i West
End. útlendingar sem hafa ráð á
að ferðast til London eru annað-
hvort likt þenkjandi og bresk
miðstétt eða langar til að taka
hana sér til fyrirmyndar, svo að
hinn þurri, breski úrdráttar-
húmor (understatement) og
oröaleikjafyndni gengur
hindrunarlaust á kaf i prúðbúna
gesti þessara virðulegu húsa sem
flest voru reist undir henni
Viktoriu drottningu.
Sannleikurinn er sá að i þessari
höfuðborg leiklistarinnar gerist i
raun og veru mjög fátt sem til
nýjunga mætti teljast. Að visu
hefur verið geysileg gróska i
enskri leikritun undanfarinn einn
og hálfan áratug, en nýja bylgjan
er miklu fremur bókmenntaleg
nýjung, þ.e. frumleg efnis-
meðferð, óvenjulegt efnisval,
o.s.frv„ en að hún sé neins konar
formbylting i leikhúsi. Og þeir
höfundar sem lengst hafa vikið
frá enskri leikhúshefð , svo sem
Harold Pinter, Arnold Wesker og
Norman F. Simpson eru sjaldan
færðir uppá fjalir gömlu og grónu
leikhúsanna i London, enda þótt
þeir séu eftirsóttir i minni
leikhúsum breskra útkjálka og
öðrum löndum. Hins vegar biða
leikhússtjórarnir i West End
tvistigandi eftir hverju leikriti
Osbornes, upphafsmanns nýju
bylgjunnar (Horfðu reiður um
öxl), enda er úr honum allur
ferskur vindur og hann sokkinn i
þá niðurlægingu að semja
hnyttnar setningar fyrir leikara
ab kasta á milli sin sitjandi i
hægindastólum frammi á sviðs-
brún. Þetta er einskonar andleg
konfektsframleiðsla ofani
góðborgarana. Nei, Osborne er
runnin reiðin og hann þorir sjálf-
sagt ekki að horfa um öxl. Svona
grátt getur velgengnin leikið
okkur.
t London eru aðeins tvö leikhús
sem njóta styrks frá rikinu, Old
Vic (Þjóðleikhúsið) og
Konunglega Shakespeare-
leikhúsið. Það siðarnefnda rekur
reyndar starfsemi sina á þremur
stöðum, I borginni Stratford-
upon-Avon, fæðingarstað Shake-
speares, og leikhúsunum
Aldwych og Place i London. Þessi
tvö þjóðleikhús bera höfuð og
herðar yfir önnur leikhús i Eng-
landi. Þau hafa fjöldamörg verk-
efni i gangi samtimis og hafa
bolmagn til að sýna bæði klassisk
verk og gera tilraunir með
nýstárlegar sýningar. Svo undar-
lega vill til að i þessum rikis-
styrktu leikhúsum er langhelst að
sett séu á svið verk sem deila hart
á rikjandi hefðir og stjórnvöld,
leikrit sem afhjúpa kúgun og
misrétti af völdum bandamanna
Breta o.s.frv.
Peter Hall er nýtekinn við stýri
Þjóðleikhússins af Laurence
Oliver. Peter Hall var áður
leikhússtjóri Shakespeare-leik-
hússins og átti manna mestan
heiður af, að það var af mjög
mörgum talið merkilegasta
leikhús i heimi, enda var þarna
samsafn afburða starfskrafta,
bæöi leikara og leikstjóra. Hall
hafði einstakt lag á að uppgötva
Laugardagur 30. nóvember 1974. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7
Söngleikurinn H ARIl) innleiddi nektina i enskt leikhús árið 1967. Nektarsamkeppnin er hörð, og þvl þarf
að gæta þess að láta ekki slá sig út. Svona leit eitt atriðið út I fyrra.
Vic, Life Class eftir David Storey,
einn eftirtektarverðasta nýjan
höfund i Englandi og Suzanna
Andlereftir frönsku skáldkonuna
Marguerite Duras.
Unga Vic sýnir um þessar
mundir Ys og þys útaf engueftir
Shakespeare, Krit og Pepper lið-
þjálfi eftir John Antrobus og Lif
og dauði Tuma þumais hins mikla
eftirHenry Fielding (höfund Tom
Jones).
Þetta er MÚSAGILDRAN, sem yfir 3 miljónir gesta hafa séð. Hún hef-
ur lítið breyst frá þvi sem við sjáum hér, sýningunni einsog hún var
1959, — nema hvað leikararnir falla frá einn af öðrum.
hæfileikafólk og fá það til starfa
við leikhúsið og að finna leikrit
sem gerðu kleift að nýta þá krafta
til fulls.. Meðan Peter Hall og
Peter Brook settu á svið 1-2 leik-
rit á ári hvor við Shakespeare-
leikhúsið, allan sjöunda áratug
aldarinnar, var enginn staður i
víðri veröld eftirsóttari af
leikhúsmönnum. Peter Hall setti
t.d. upp Beckett eftir Anouilh og
næstum öll nýju leikrit Harolds
Pinter, auk þess sem hann hefur
stjórnað frumuppfærslum
margra absúrdistaverka í Eng-
landi, svo sem leikrita Ionescos
og t.d. „Beðið eftir Godot” eftir
Beckett.
Breskir gagnrýnendur segja að
Shakespeare-leikhúsið sé á niður-
leið, einkum gera þeir litið úr
afrekum útibúsins i Place-leik-
húsinu, en þetta er þriðja árið
sem það starfar. Þar er verið að
sýna um þessar mundir Félagana
eftir Strindberg, Lear konung
eftir Shakespeare, og ófreskjuna
eftir Wilson, og Ilósaupptak-
arann, nýtt leikrit eftir Victor
Lanoux. A Aldwych ganga
Rikharður II. eftir Shakespeare
(með Ian Richardson og Richard
Pasco i aðalhlutverkunum), Dr.
Faustus eftir Marlowe,
Markgreifann af Keith eftir
Wedekindog SumarfólkGorkys. I
Stratford sýnir Shakespeare—
leikhúsið 3 verk eftir sjálfan
meistarann, Measure for
Measure, Þrettándakvöid og
Macbeth.
Þjóðleikhúsið hefur tvö svið til
umráða, Old Vic, aðalsviðið og
Young Vic, þar sem bæði yngri og
eldri meðlimir leikflokksins fá að
hafa frjálsari hendur og gera
ýmsar tilraunir. A gamla sviðinu
er nú verið að sýna meðal annars
Grand Manouvcrs eftir A. E.
Ellis, The Freeway eftir Peter
Nicols, Spring Awakening og
Equus eftir Peter Shaffer
(höfund Svartrar kómediu).
Sfðastnefnda leikritið var nýlega
frumsýnt á Broadway i New York
og segir bandariska timaritið
Time að engin minnist annarra
eins fagnaðarláta i leikhúsi þar
vestra siðan Sölumaður deyreftir
Arthur Miller var frumsýnt árið
1949. Þá eru tvö byltingarsinnuð
verk á efnisskrá vetrarins i Old
Stripaleikir og skripaleikir
Aður fyrr voru skripaleikir
langlifastir i London eins og
reyndar i öllum menningarborg-
um, meira að segja Reykjavik.
Nú eru það skripaleikir og stripa-
leikir, helst sambland af þessu
tvennu. Hárið reið á vaðið árið
1967 (og hefur verið sýnt fyrir
fullu húsi siðan 7 sinnum i viku)
og innleiddi nekt i ensku leikhúsi.
Það var einsog flóðgátt opnaðist,
þvi að á eftir kepptust allir um að
ganga lengra, sbr. Oh Calcuttaog
The Dirtiest Show in Town. Að
visu var nekt i leikhúsi ekki ensk
uppfinning, þvi bæði Hárið og The
Dirtiest Show’ in Town eru ættuð
frá Ameriku (Off-Off-Broadway),
en kannski mætti segja að þessi
dirfska sé helsta breytingin á
sýningum breskra skemmti-
leikja. Það sem ég kalla
skemmtileiki, þ.e. stofukóme-
diur, skripaleikir og söngleikir.
eru 70-00% af framleiðslu leikhús-
anna i London.
Einn af þessum skemmtileikj-
um Músagiidran eftir Agötu
Christie hefur verið sýndur á ni-
unda þúsund sinnum, eða á
hverju kvöldi siðan 23. nóvember
1952. Flestir leikararnir i frum-
uppfærslunni eru dauðir (sumir
úr elli — aðrir úr leiðindum), en
Músagildran lifir. Þetta telja
margiraðsé sönnun þess að listin
er löng en lifið stutt.
Tilgangslaust leikhús
Einu sinni var ég sannfærður
um að London væri Mecca leik-
húsfólks og sannkölluð höfuðborg
leiklistar i heiminum. Núna er ég
þeirrar skoðunar að London sé
höfuðborg hins hefðbundna leik-
húss, þess leikhúss sem ekki ætl-
ar sér neitt sérstaktmeð allri sinni
list, þ.e. ,,1’art pour l’art”. Það
fer þannig fyrir mér, og reyndar
flestum minum kunningjum, að
nú orðið fyllist ég þunglyndi, þeg-
ar ég kem við i London og sé þar
sýningar á borð við siðustu verk
Osbornes. Það sem mér finnst
grátlegast er þessi hræðilega só-
un á hæfni og hæfileikum. Hand-
bragð þessara venjulegu sýninga
leikhúsanna i London er oft svo
Framhald á bls. 13