Þjóðviljinn - 08.12.1974, Blaðsíða 20

20 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 8. desember 1974.
Katrín
Guðjónsdóttir
velur gítargrip við
vinsæl lög
TÖKUM
LAGIÐ!
Það er eitt af þekktustu og
bestu lögunum hans Bob Dylans,
sem Katrin hefur valið gitar-
gripin við i dag, Blowin’ in the
Wind.Ljóðið er eftir hann lika, og
það er ekki sist ádeilukveðskap
eins og þessum, sem hann á vin-
sældir sinar að þakka.
Blowin’ in the Wind
C F C
How many roads must a man walk down
F CG7
Before you call him a man?
C F C
Yes, ’n’ How man seas must a white dove sail
F G G7
Before she sleeps in the sand?
C F C
Yes, ,n’ How many times must the cannon balls fly
F C
Before they ’re forever banned?
d G7
The answer my friend
a
is blöwin’ in the wind
d G7 C
The answer is blowin’ in the wind.
How many times must a man look up
Before he can see the sky?
Yes ’n’ How many ears must one man have
Before he can hear people cry?
Yes ’n’ How many deaths will it take till he knows
That too many people have died?
The answer my....
How many years can a mountain exist
Before it ’s washed to the sea?
Yes ’n’ How many years can some people exist
Before the ’re allowed to be free?
Yes ’n’ How many times can a man turn his head
Pretending he doesn ’t see?
The answer my friend
is blowing in the wind
The answer is blowin’ in the wind.
d G G7 c
The answer is blowin’ in the wind.
F-hljómur.
C-hljómur.
w
< 'b
-é

C
I !l

0
-s
ÞORSTEINN
FRÁ HAMRI
TÓKSAMAN
Erlendis voru þaö fyrst og fremst galdrakerlingar, en ekki karlar,
sem stunduðu gandreið. Þessi mynd er frá 15. öid, hefðbundin
hugmynd um slikar nornir.
Gandreið
Sýn Hildiglúms
Njála segir svo frá fyrirburði
fyrir Njálsbrennu:
,,Að Reykjum á Skéiðum bjó
Runólfur Þorsteinsson. Hildi-
glúmur hót sonur hans. Hann
gekk út drottinsdagsnótt, þá er
tólf vikur voru til vetrar. Hann
heyrði brest mikinn, svo að hon-
um þótti skjálfa bæði jörð og
himinn. Siðan leit hann i vestur-
ættina. Hann þóttist sjá þangað
hring og eldslit á og i hringinum
mann á grám hesti. Hann bar
skjótt yfir, og fór hann hart.
Hann hafði logandi brand i
hendi. Hann reið svo nær hon-
um, að hann mátti gerla sjá
hann. Hann var svartur sem
bik. Hann kvað visu þessa með
mikilli raust:
Eg rið hesti
hélugbarða,
úrigtoppa,
ills valdanda.
Eldur er í endum,
eitur I miðju.
Svo er of Flosa ráð
sem fari kefli.
Svo er of Fiosa ráð
sem fari kefli.
Þá þótti honum hann skjóta
brandinum austur til fjallanna,
og þótti honum hlaupa upp eldur
mikill i móti, svo að hann þóttist
ekki sjá til fjalla fyrir. Honum
sýndist sá maður riða austur
undir eldinn, og hvarf þar. Siðan
gekk hann inn og til rúms sins
og fékk langt óvit og rétti við úr
þvi. Hann mundi allt það, er
fyrir hann hafði borið, og sagði
föður sinum, en hann bað hann
segja Hjalta Skeggjasyni. Hann
fór og sagði honum. — ,,Þú hef-
ur séð gandreið,” segir Hjalti,
,,og er það jafnan fyrir stór-
tiðindum.”
Frásögn þessi er með öllu frá-
brugðin þeim hugmyndum sem
islensk þjóötrú annars geymir
um gandreið. Þjóðsögur geta
víða gandreiðar, en að jafnaði
með öðrum hætti. Trú þessi um
farflýti hefur innbyrt hinar
sundurleitustu hégiljur. I
Ferðabók Eggerts Ólafssonar
og Bjarna Pálssonar er drepið á
gandreið með svofelldum
orðum:
„Gandreið er nýlega upp-
fundin, þótt orðið sé frá fornöld,
en þá merkti það einungis ferðir
trölla og anda. t erlendri hjátrú
er það kunnugt, að menn trúðu
þvi að galdrakindur gætu riðið
um loft og lög á sópsköftum eða
þær breyttu mönnum I hesta i
sama skyni, og svo framvegis.
En á tslandi er aðeins talað um,
að gömul hrossbein eða beina-
grindur sem úti lágu, væru
notaðar til gandreiðarinnar, en
gandar þessir heidu sér aðeins
við jörðina, en svifu ekki uppi i
loftinu. Var sagt, að þeir misstu
máttinn, ef þeim var riðið yfir
stað, þar sem hrossbein lágu.
Aðalgaldurinn var fólginn i
gandreiðarbeislinu, sem gert
skyldi úr sérstöku leðri og ristir
á tilteknir galdrastafir.”
Eftirfarandi lýsing Jóns
Arnasonar á gandreið og gand-
reiðarbeisli sýnir, að trú þessi
er aukin ýmsu fleiru:
,,Hver sem vill geta riðið loft
og lög verður að hafa beisli það
sem heitir gandreiðarbeisli.
Það er svo til búið að maður tek-
ur upp nýgrafinn mann og ristir
af honum hrygglengjuna. Hana
hefur maður i tauma. Þvi næst
skal flá höfuðleðrið af hinum
dauða manni og hafa það i
höfuðleður i beislið. Málbein
hins dauða manns skal i mél
hafa og mjaðmir i kjálka.
Galdur þarf og að lesa hér yfir,
og er þá beislið búið. Þarf nú
ekki annað en leggja gand-
reiöarbeislið við mann eða dýr,
stokk eða stein. Fer það þá i loft
meö þann sem á situr og flýgur
fljótar en elding til þess staðar
er maður vill. Verður þá þytur
mikill i loftinu og þykjast sumir
hafa heyrt hann og heyrt
glamra i gandreiðarbeizlinu. —
1 heiðni var gandreið alltið.
Orðið þýðir eftir uppruna sinum
úlfareið, og úlfum riðu tröllkon-
ur, sem segir i Eddu bæði hinni
eldri og yngri”.
Galdramessur og
islenskir galdramenn
Gandreið er naskyld og sam-
ofin hugmyndum um galdra-
messur og sópskaftanornir mið-
alda. Af galdramessum fer fá-
um sögum hérlendis; þó getur
Jón Arnason Valakirkju við
Ingólfsfjall i þvi sambandi, og
með Dönum var lifseig hug-
myndin um slikar samkundur i
Hekkenfeld —Heklu. í sögum af
islenskum galdramönnum er
fullt eins algengt að merkis-
klerkar þeysi gandreið langa
vegu til messugerðar á hross-
um, hrosskjálkum, spýtukubb-
um og torfusneplum, og gildir
galdrasnápar létu sig ekki
muna um að riða út á kistunni
sinni sér til gamans eftir að
ærukærir menn hugðu sig hafa
huslað þá i henni. — Svo ólik
sem þessi trú virðist gand-
reiðinni sem Hildiglúmur varð
vitni að i Njálu, er ekki þar með
sagt að slikar sýnir hafi með
öllu lagst af, þvi áþekkar
undraskynjanir eru þekktar frá
öllum timum og gjarnan taldar
boða stórtiðindi; munurinn er
aðeins sá að þær eru sjaldnast
settar I samband við gandreið.
Þó segir Brynjúlfur frá Minna-
núpi eftirfarandi sögu af gand-
reið, sem var nýleg á hans dög-
um, og er álitamál hvoru atvik
hennar likjast fremur, loftsjón
Hildiglúms eða töfragöndum
galdratrúarinnar.
Gandreið
„Þauhjón, Sigurður Isleifsson
og Ingibjörg Sæmundardóttir,
sem siðar bjuggu lengi á
Barkarstöðum, reistu fyrst bú*á
Seljalandi, föðurleifð Sigurðar.
Þá bjó Sveinn læknir Pálsson i
Vik f Mýrdal. Það var um haust,
að hann fór eitt sinn vestur yfir
Markarfljót, og gerði ráð fyrir
að koma að Seljalandi kvöldið
eftir. Það kvöld, mjög seint,
fóru hundar að gelta. Hyggur
Ingibjörg, að nú komi Sveinn.
Fór hún fram i dyr og tvær
vinnukonur með henni. Hún helt
á kerti með ljósi. Þær heyra
jódyn koma vestan að.Ingibjörg
ætlaði að ljúka upp bæjardyrun-
um. Þá kom dynurinn i hlaðið,
og var nú ólikur jódyn, miklu
meiri og svo voðalegur, að það
var eins og allt ætlaði ofan að
ríða. Hundarnir geltu sem óðir
væru. Hikaði Ingibjörg við að
opna dyrnar, þar til hún heyrði
að dynurinn fór austur af
hlaðinu. Þá leit hún út, og sá á
eftir gráleitu ferliki austur úr
tröðunum. Það fór hart og hvarf
skjótt. Lögun þess sá hún
ógerla, þvi skuggsýnt var orðið.
En mikið fór fyrir þvi, og langt
var það að sjá. Þetta sama
kvöld kom Einar Isleifsson,
bróðir Sigurðar, austan af bæj-
um. A Hvammsleiru mætti hann
þrem reiðmönnum. Þeir voru i
gráleitum búningi og á gráum
hestum. Þeir riðu hver á eftir
öðrum, en svo þétt saman, að
þvi var likast sem hestar þeirra
væru samfastir. Þeir fóru fljótt
yfir, og sýndist Einari þeir
varla koma við jörðina. ts-skrof
var á leirunni, þvi frost var, og
glamraði það mjög, er um var
riöið. En undir þessum
reiðmönnum heyrði Einar það
ekki glamra. Tók hann eftir þvi,
er þeir fórust hjá. Þá er hann
kom heim, sagði hann frá þessu.
Þótti það vel koma heim við
timann, að þetta hefði verið hið
sama og það er Ingibjörg sá.
Sveinn læknir kom ekki fyrr en
daginn eftir. Var honum sagt
þetta hvorttveggja. Hann sagði
það hefði verið „gandreið”.
Hefði það verið mikil heppni, að
Ingibjörg lauk ekki upp bænum,
annars hefði það grandað
henni. Seinna fréttist, að þetta
sama kvöld hefði i Skálakoti
heyrst dynur mikill, er fór aust-
ur um hlaðið með voðalegu
braki og brestum. Þorði enginn
að lita út, fyrr en stundu eftir að
það var hjá farið. Þá var bæjar-
hurðin öll mölbrotin, og hafði
hún þó verið sterk. Að öðru leyti
varð ekkert að sök. Engar likur
þóttu til, að hurðin hefði brotnað
af mannavöldum, enda eigi
mögulegt, að menn hefðu getað
gert slikan dyn. Þótti auðsætt,
er saman var borið, að allt hefði
veriö sama „gandreiðin”.
(Brennu-N jálssaga; Ferðabók
Eggerts og Bjarni, Þjóðsögur
Jóns Arnasonar; Dulrænar
smásögur Brynjúlfs frá
Minnanúpi).