Þjóðviljinn - 26.01.1975, Síða 7

Sunnudagur 26. janúar 1975. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7
árdal, meöan afgangurinn af veg-
inum heim til þeirra tekur litlum
stakkaskiptum?
Hver er sem sagt stefna Alþing-
is f vegagerðarmálum? Það ein-
kennilegasta við þetta mál er ein-
mitt það, að neðri deild Alþingis
afgreiðir 2000 milj. kr. fjárveit-
ingu, án þess að nokkur þingmað-
ur geti skoðað þessar fram-
kvæmdir i tengslum við vega-
áætlun, sem fjallað verður um I
þinginu siðar i vetur. Er það vilji
Alþingis, að áður en traustir vegir
leysa af hólmi alræmdar slysa-
gildrur og niðurgrafnar forar-
vilpur viðsvegar á helstu þjóð-
brautum landsins, sé 900 milj. kr.
eytt i varanlegt slitlag á nokkra
hraðbrautarspotta? Eru menn
sammála Halldóri E. og Eyjólfi
Konráð eða ekki?
Og hvar i röðinni kemur svo
varanlegt slitlag I þéttbýli? Ætli
allt þetta tal um oliumöl á þjóð-
vegi hljómi ekki einkennilega I
eyrum fólksins i bæjum og þorp-
um viös vegar um land, sem enn
hefur enga aðstoð fengið frá opin-
berum aðilum til lagningar oliu-
malar á göturnar heima hjá sér,
þrátt fyrir knýjandi þörf af heil-
brigðisástæðum.
Ég þykist að visu skilja vel,
hvað samgönguráðherrann, Hall-
dór E. Sigurðsson, er að fara.
Hann ætlar að byggja hraðbraut
upp I Borgarnes og brú yfir Borg-
arfjörð og til þess þarf hann mikið
fé. Það er einmitt hættan, að
hraðbrautarframkvæmdir noröur
og austur i næsta nágrenni
Reykjavikur sogi til sin mikinn
hluta þessa fjár. Kjarni þessa
máls er nefnilega sá, að málið i
heild er hugsað frá sjónarhól
þeirra, sem búa við Faxaflóa,
samanber heitin „Norðurvegur”
og „Austurvegur”, sem i vega-
lögum heita Suðurlandsvegur,
Vesturlandsvegur o.s.frv. og fer
þá kannski að skiljast, hvers
vegna þingeyingum á gagnstæðu
landshorni er sýnd sú dæmalausa
litilsvirðing, að sleppt er þjóö-
brautinni austan viö Akureyri.
Ávísun 10 ár fram
í tímann
Til eru þeir, sem efast um, að
þjóðin hafi efni á aö eyða meira fé
til vegagerðar en nú er gert, og
benda á hin gifurlegu verkefni i
orkumálum, sem vinna verður að
á næstu árum og kosta munu 15-20
miljaröa islenskra króna. Ég tel
þó, aö endurbætur á þjóðvega-
kerfinu seu svo brýnar, að þeim
verði að hraða, og ég óttast ekki,
aö 2000 miljón króna lántaka til
vegamála muni tefja fyrir fram-
kvæmdum i orkumálum. Hins
vegar mega menn ekki vera svo
ábyrgðarlausir að láta sig engu
skipta, hvers konar lán er tekið og
með hvaöa kjörum, og erum við
þá kominn að hinu meginatriðinu,
sem mest var um deilt við um-
ræðurnar i efri deild á dögunum.
Fyrsta skilyrði til þess aö lán-
taka rikissjóðs til almennra
framkvæmda eigi rétt á sér, er að
hugsaö sé fyrir þvl, hvernig lánið
verði greitt upp og með hvaða
tekjustofnum. Það er ekki gert i
þessu tilviki. A næstu 10 árum á
sem sagt ekkert að greiða af lán-
inunemavexti (væntanlega 9%) i
formi happdrættisvinninga.
Rikissjóður leggur á herðar þeim,
sem veröa skattgreiðendur eftir
10 ár, að borga brúsann, og það
verður vafalaut engin smáræðis
upphæð, þvi að lánið er visitölu-
tryggt.
Raunvextir
28-67%
Þaö hefur lengi verið skoðun
mfn, að með útgáfu verðtryggðra
skuldabréfa rikissjóðs sé svo illa
farið með fjármuni rikisins, að
ekki verði við unað. Verðtryggð
lán, sem þar að auki bera það
mikla vexti, að þau tvöfaldast
vegna vaxtanna einna á 10-15 ár-
um, eru einhver mestu okurlán,
sem sögur fara af fyrr og siðar.
Fá fyrirtæki þola að fjármagna
rekstur sinn með slikum lánum,
og allir lántakendur i þjóðfélag-
inu reyna að forðast þau eins og
heitan eldinn. Allir nema einn!
Rikissjóður býður út slik lán af æ
meiri krafti ár eftir ár, og enginn
viröist um það spyrja, hvernig
lánin verða borguð.
Rlkissjóður skuldar nú þegar
6800 miljónir króna vegna verð-
tryggðra spariskirteinalána og
upphæðin á eftir að vaxa trölls-
lega á næstu árum, þótt ekki verði
tekin fleiri slik lán, enda hafa
raunvextir á þessum lánum á
undanförnum árum verið lægstir
28% og hæstir 67% á ári sam-
kvæmt nýlegri fréttatilkynningu
Seðlabankans.
Þrjú saman-
burðardæmi
Til þess að menn skilji þann
eðlismun, sem er á verðtryggðum
lánum og öðrum lánum, skal ég
her nefna þrjú dæmi, sem byggð
eru á upplýsingum Seðlabank-
ans:
A næsta ári á rikissjóður að
greiöa spariskirteini frá 1964 að
nafnveröi 53 milj. kr.
Ef þessar 53 milj. kr. heföu ver-
ið teknar að láni beint úr banka-
kerfi rikisins og reiknað er með
meðalvöxtum 10%, ætti rikissjóð-
ur nú að endurgreiða lanið með
137,5 milj. kr. Endurgreibslan er
2,6 sinnum hærri en upphaflega
lániö.
Ef lánið heföi verið tekiö er-
lendis, miðað við dollar og reikn-
að er með þeim vöxtum, sem þá
tiðkuðust á lánum til islenska
rikisins, 5%, næmi endurgreiðsl-
an um 237,4 milj. kr. Endur-
greiðslan væri þá 5,5 föld á við
upphaflega lánið.og er þvi engin
furða þótt gengistryggð lán hafi
verið með afbrigðum óvinsæl hér
á landi, enda má af þessu sjá, að
þau hafa verið tvöfalt óhagstæð-
ari en innlend bankalán.
En vegna þess að rikissjóður
valdi sér nýja leiö til fjáröflunar,
sem 1964 var reynd I fyrsta sinn,
verðtryggð Skuldabréf, þarf hann
nú að greiöa 700,9 milj. kr. fyrir
þessar 53 millj. kr. Endurgreiðsl-
an er 13.2 sinnum hærri en upp-
haflega lánið!
1 nýlegri skýrslu Efnahags- og
framfarastofnunar Evrópu um
islensk efnahagsmál er lýst
áhyggjum af þessum 700 milj. kr.
reikningi, sem greiða ber á næsta
ári. Liklegast verður það fé feng-
ið með auknum sköttum. Senni-
legast er, að megnið af þeim 53
milj. kr. skuldabréfum, sem
rfkissjóðurskuldarfrá árinu 1964,
hafi verið greidd með fjármun-
um, sem teknir voru úr spari-
sjóðs- eða ávisanareikningum
bankanna eða beinlinis fengnir að
láni I bönkum. Ef rikissjóöur
hefði fengiö lánið milliliðalaust I
bankakerfinu, hefði hann sparað
skattgreiðendum 563 milj. kr. á
einu ári, en það er jafnvel hærri
upphæö en nemur væntanlegri
fjáröflun til hringvegarins á
næsta ári. Jafnvel erlent lán er
bersýnilega miklu skárra en inn-
lent okurlán, sem kostar marg-
falda skattlagningu á alþýðu
manna.
Vextir frá dögum
Jesú Krists
Sumir virðást imynda sér, að
verðtryggð lán séu i rauninni
heilbrigðustu lánin. Verðtrygg-
ingin geri ekki annað en að skila
láninu óskertu og til viðbótar
komi svo vextir eins og eðlilegt sé
I öllum viðskiptum. Þeir skilja
ekki eöli vaxta. Meginhlutverk
vaxtanna eins og viö þekkjum þá
nú oröið, er endurgjald fyrir
verðrýrnun peninganna. Á þeim
timum þegar helstu gjaldmiðlar
heimsins rýrnuðu lltið sem ekkert
voru vextir lika mjög lágir. Með
verðtryggingu koma vextirnir I
ofanálag. 4-7% vextir ofan á verð-
tryggingu er þvi efnahagsleg
endaleysa. Hitt er annað mál, að
þriðjungsverðtrygging, eins og er
á húsnæðismálalánum a fyllsta
rétt á sér á verðbólgutimum.
Oft er varpað fram þvi töfra-
orði i islenskum efnahagsmálum
að verðtryggja öll lán. Enginn
veit þó raunverulega, hvaða af-
leiðingar það hefði, en flest bend-
ir til þess, að þær yrðu skelfilegar
fyrir efnahagslifið, a.m.k. ef ein-
hverjir vextir fylgdu meö, enda
bendir sú litla reynsla, sem feng-
ist hefur af þvi erlendis, i þá átt.
Einhver reiknaði það út, að
gullspesia, sem lögð hefði verið i
banka á dögum Jesú Krists og
ávöxtuð á mjög lágum vöxtum
![sennilega 3%) ætti að endur-
greiðast með gullklumpi, sem
væri þrisvar sinnum stærri en
jörðin. Þessa sögu hafði ?íra Jón,
faöir Eysteins fyrrv. fjármála-
ráöherra, oft á hraðbergi, enda
datt Eysteini aldrei i hug að gefa
út verðtryggð skuldabref. Og vist
Framhald á 22. siðu.
ÞORGEIR
ÞORGEIRSSON
SKRIFAR
UM
RITSTÖRF
Nú er sýningum „Vesturfaranna” lokið I
sjónvarpinu.
Varla er nokkurt sjónvarpsefni sem ég hef
séð fara jafn vel I eins breiðan hóp og þetta.
Frásögnin þrifur með sér alla þá sem á
annaö borð fara að horfa. Börn, fullorðna og
gamalmenni.
Þar sem mikil og upprunaleg frásagnar-
kyngi býr að baki verður ekki til efni fyrir af-
markaða aldurshópa eða takmarkaöan
smekk heldur mannleg örlög sem streyma
hjá og koma öllum við.
Vissulega eru þessar myndir vel gerðar og
sannarlega er leikurinn snilld. En best tekst
þó einatt þar sem myndin er trúust uppruna-
legri sögu Vilhelms Mobergs.
Frá honum kemur allur þessi seiöandi
sannfæringarkraftur þvl hann er skapari
allra þessara persóna.
Sögurnar um vesturfarana skrifaöi Vil-
helm Moberg árið 1949 aö loknu áralöngu
rannsóknarstarfi. Hann var þá orðinn kunnur
rithöfundur og mikils metinn.
í þriöja hefti timaritsins Bonniers
Litterera Magasin 1974 eru minningar
ýmissa mætra manna um þennan skáldjöfur
sem dó um haustið 1973.
Einhverra hluta vegna hef ég sérstakar
mætur á grein sem Gunnela Rathsman skrif-
ar I þetta hefti.
Gunnela þessi er nú læknir I Karlstad, en
um vorið 1949 var hún stödd i New York og
haföi nýlokið námi. Hana vantaði vinnu svo
hún svaraði auglýsingu 1 „Nordstiernen”,
blaði sem gefið var út á sænsku i New York,
þar sem sænskur rithöfundur auglýsti eftir
einkaritara i þrjá mánuði.
Höfundurinn var Moberg og verkefnið að
skrifa á ritvél handrit „Vesturfaranna”.
Stórvaxinn, útitekinn og kraftalegur eins
og vikingahöfðingi tók skáldið á móti henni
framan við bústað sinn i Carmel sem er smá-
bær sunnan við San Fransisco. Henni varð
um og ó.
Og hún segir frá starfinu.
„Við byrjuðum strax klukkan niu morgun-
inn eftir og þannig var það hvern virkan dag
næstu þrjá mánuðina. Ekki hafði mig grunað
að nokkur rithöfundur ynni svona reglubund-
ið. Þetta var i rauninni átta stunda rigbund-
inn vinnudagur og þann tima voru ekki gefin
nein grið.
Og mér varð fljótlega ljóst að vinnudegi
húsbóndans lauk ekki klukkan fimm. Hann
var lika að á nóttunni meðan við sváfum. Þá
urðu persónurnar til, þá var hann I félags-
skap bóndans Karls Óskars sem hann dáði
mikiö eða draumóra- og ævintýramannsins
Róberts sem hann bar afskaplega fyrir
brjósti ellegar þá Kristinar, eiginkonu Karls
Óskars, sem hann var öldungis heillaður af.
Klukkan niu að morgni beið hann svo reiðu-
búinn að lesa fyrir það sem skapast hafði um
nóttina.
Eins og ég sagði þá unnum við átta tima á
dag. Allan þann tima las hann viðstöðulaust
fyrir. Það var engu líkara en orðaflaumur
hans væri óþrjótandi. Stundum fannst mér
hann allt of orðmargur. Ég skal játa það, að
þegar ég heyrði upphaf sögunnar fannst mér
frásagnarstillinn allt of þunglamalegur og
endurtekningasamur. En eftir þvi sem frá
leið heillaðist ég af þessum stil og frásagnar-
máta. Mér skildist lika að styrkur frásagnar-
innar lá einmitt i þvi hversu innlift honum
var efnið..Það var engu likara en oröaforði
hans og myndgnótt væru óþrjótandi. Hann
gekk um gólf I stofunni eins og risavaxið
bjarndýr og las fyrir i hægum samræðutakti,
þ.e.a.s eins hratt og ég gat vélritað eftir hon-
um. örsjaldan þurfti hann að leiðrétta eða
breyta, þaö var eins og þetta lægi allt saman
tilbúið — samtölin gjörhugsuö, lýsingarnar
slipaðar...Hann átti til að ræða um vinnu-
brögð sin. Þegar hann las fyrir kaflann um
dauða Ingu Lenu þá Utlistaði hann fyrir mér
hvers vegna frásögnin væri ekki tilþrifa-
meiri: „Höfundurinn má ekki blanda tilfinn-
ingum sinum I dramatiska frásögn. Atvikum
á ekki að lýsa með tilfinningasemi, þá verður
lýsingin áhrifalaus. Það eru áþreifanlegu
hlutirnir sem verka”.
„Hver einasta útstrikun i handriti er til
bóta”, hefur hún lika eftir skáldinu.
Og hann var afar nákvæmur varðandi fri-
dagana hennar, en til marks um það hversu
annt honum var um vinnufrið sinn segir hún
eftirfarandi.
Komin úr frii finnur hún vélritaðan miða
hjá ritvélinni:
„NU greinir frá þvi hvernig ég varði mln-
umfridegi. Ég las prófarkir til klukkan 12,15
og fór svo á fætur. Þá var ég tuttugu minútur
I sænskri leikfimi i sólskininu útá grasflöt-
inni. Iklæddur var ég engri spjör umfram þaö
sem ég var þegar móðir min sá mig i fyrsta
sinn. Þetta ætla ég að gera hvern einasta fri-
dag héðanifrá.
Svo fór ég I baðog eldaði mat. Ég fór fram i
eldhús með þeim ásetningi að sjóða mér þrjú
egg en við nánari yfirvegun ákvað ég að
sjóða bara eitt. Astæðan var öðrum þræði sú
að I húsinu fannst ekki nema eitt egg. Mér
sárnaöi þetta — þvi óðara skildist mér sú
eina hugsanlega skýring á þessum eggja-
skorti að ég mundi hafa lagt til ónóga hús-
haldspeninga.
Meö egginu át ég sjö niðursuöudósir —
hafði ekki tima til aö opna þær — var að flýta
mér. At þær eins og þær komu fyrir.
NU var klukkan orðin 1,15 og ég settist við
að skrifa ögn I skáldsögu sem ég ekki hafði
snert á I eina 500 daga.
Klukkan 2,05 komu vinir mlnir frá Palm
Springs — sænskur myndhöggvari og konan
hans — þeim hafði tekist að hafa upp á
heimilisfanginu minu hérna I Carmel eftir
hálsmánaðar leit. Ég rabbaði við þessa gesti
mlna 110 minútur en þá var þolinmæðin búin
svo ég fleygði þeim á dyr. Viö það brotnuðu I
manninum — myndhöggvaranum — tvö rif-
bein og framhandleggsbein: þvi er nú ver að
ég er svo sterkur. Konan slapp ómeidd sem
betur fór þvi ég misþyrmi ekki kvenfólki að
nauðsynjalausu.
Þegar ég svo var búinn að koma þessum
slasaða gesti mlnum á spitalann i Monterey
fór ég aftur heim að vinna. Nú er klukkan
orðin fimm og ég er búinn i dag.”
Enda þótt þetta sé fært i stilinn þá lýsir það
vissulega þeim vinnufiton sem I Moberg hef-
ur verið — ekki síður en önnur saga sem
Gunnela segir frá þessum tima.
„Sænsk kona sem vinnandi var I San
Fransisco um þessar mundir kom öldungis
óboðin i heimsókn á miðjum vinnudegi.
Hún fékk að vlsu kaffi og kurteislegt viö-
mót en ég merkti undireins óþolinmæðina i
húsbónda minum þar sem hann sat á tali við
konuna.
Loksins spratt hann upp og strunsaði burt I
átt til miðbæjarins. Skömmu siðar kom send-
ill með skeyti til mín:
„Rektu þessa djöfuls manneskju burtu svo
við fáum vinnufrið. V.M.”
Handritið að sögunni var sent jafnóðum til
Sviþjóðar og prófarkirnar bárust jafnóðum
til lestrar.
Þegar seinasta sendingin var farin þá
mætti Vilhelm Moberg I kjólfötum við kvöld-
matinn i eldhúsinu.
Þetta finnst mér gaman að fá að vita um
manninn á bak við fltonsandann i þeirri frá-
sögn sem heillað hefur okkur enn i sjónvarp-
inu nú undanfarnar vikur.
Þorgeir Þorgeirsson