Þjóðviljinn - 16.02.1975, Síða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 16. febrúar 1975
RAUÐIR PENNAR - ÞRIÐJA GREIN
Halldór Stefánsson; verkamaö-
urinn og vöxtur borgarinnar.
Sigurður Helgason; náttúran meö
þjóöfélaginu
Sigurður Haraiz; þjóöfélag og
ólétta
Ólafur Jóhann; kotkeriing og
Mússólini
læti og stéttaskiptingu á Islandi.
Ragnheiður Jónsdóttir, siðar
höfundur margra barnabóka,
lýsir sterkum andstæðum i
sögunni Brennukvöld: annars-
vegar er veislugleði á miðhæð og
þaðan halda dóttir húsráðanda og
vinkona hennar prúðbúnar til
skemmtana á bilum og verts-
húsum — hinsvegar er örbirgð og
vonleysi i kjallaranum, þar sem
Lára býr með tvö smábörn og
faðirinn hlaupinn og er þó
skammt siðan að einnig hún
„dansaði i hvitum kjól með rauða
rós”. Meðan þær stöllur af
miðhæð fara á Borgina bregður
Láca sér niður að höfn að stela
kolamolum i ofninn i kaldri
kjallarakompunni.
Ragnheiöur Jónsdóttir; miöhæðin
og kjallarinn
í síðustu samantekt um
Rauða penna var reynt að
gera grein fyrir því, hvaða
boðskap aðstandendur
þeirra höfðu að flytja í
bókmenntum og
menningarmálum og
stjórnmálum. Það liggur
þá næst fyrir að spyrja að
því, hverskonar samræmi
hafi í ritinu verið á milli
stefnuskrár og fram-
kvæmdar, þ. e.a.s.
bókmenntatexta sem ritið
birti.
í stefnuskrárgreinum voru
boðaðar bókmenntir fyrir alþýöu
os um albvðu. bókmenntir sem
gerðu vinnandi fólki grein fyrir
hlutskipti þess, efldu stéttar-
vitund og gagnrýndu borgaraleg
viðhorf og lifnaðarhætti. Það var
talað um raunsæislegar lýsingar
sem um leið sýndu þróun sam -
félagsins og mættu gjarna hafa
innanstokks rómantik baráttu og
framtiðarsýnar. Og á stefnuskrá
Félags byltingarsinnaðra rit-
höfunda sem ýtti Rauðum
pennum úr vör var ákvæði i þá
veru, aö félagið skyldi koma á
sambandi við skrifandi alþýðu-
fólk og koma þvi til þroska eftir
föngum. (Liklegt er að hér hafi
verið haft i huga fordæmi
Maxims Gorkis sem mikinn hluta
ævinnar vann að þvi að leiðbeina
Onnur saga Halldórs,
Hernaöarsaga blinda mannsins,
er nokkuð annars eðlis — prýðileg
skoðun á hlutskipti hins afskipta I
samfélaginu, sálfræðileg frekar
en félagsleg. Þessi saga varð ein
þeirra sem efldi mjög orðstir
Halldórs sem smásagna-
höfundar.
Kotbóndinn og
heimurinn
Óiafur Jóhann Sigurösson lýsir
i Sögu frá sjöunda október 1935
hvernig ótiðindi heimsins ryðjast
inn i fátækt kot á tslandi. Hrepp-
stjórinn ryðst inn á snauð og lúin
hjónakorn með fréttum um að
Mússólini sé að leggja undir sig
Abbisiniu — enda þurfi striö að
Theódór Friöriksson; hver var
min sök?
gagnstætt truflar ró sögumanns,
sem siðar gefur telpunni kápu til
að sefa einhverja sára endur-
minningu, sem barnið vekur.
Smáborgarinn
Félagshugsjónir Guömundar
Ilanielssonar (1936), er opinskátt
og óneitanlega nokkuð byrjanda-
legt háð um hinn sjálfumglaða
smáborgara. Tobias vaknar
feitur og glaður yfir upphefð sinni
en hann ,,er einn aðalstarfs-
maðurinn við stórt verslunar-
fyrirtæki”. Til hans kemur frændi
hans einn ofan úr sveit, og er
þrældómurinn honum runninn
svo i merg og bein að hann fær
ekki um annað hugsað. Tobias er
hinsvegar glaöur i sálu sinni, yfir
Kristin Geirsdóttir;
Sumarhúsastoltiö
„Hvert einstakt líf, það
kallar á samhjálp þína”
óskólagengnu alþýðufólki sem
sendi honum handrit sin.)
A fjórum árum birtu Rauðir
pennar 13 smásögur 3 bókakafla
og einn leikritsþátt eftir 14
höfunda. Höfundarnir voru allir
ungir, og voru flestir einmitt um
þessar mundir að hasla sér völl i
bókmenntum.
Halldór Laxness og Þórbergur
höfðu langsamlega viðburða-
rikastan feril að baki. Halldór
birti i ritinu kafla úr Ljós-
vikingnum og þá andfasisku
skopsögu um Stebba strý sem
sigraði italska loftflotann i
Reykjavik 1933, Þórbergur birti
kafla úr Ofvitanum sem þá var i
bigerð.
Verkamaðurinn
Smásaga Halldórs
Stefánssonar, Valdstjórnin gegn,
virðist flestum öðrum smásögum
betur falla að yfirlýstri stefnu
ritsins — en Halldór hafði
reyndar gefið þvi nafn. Þetta er
alhæfandi saga um verka-
manninn Jón Jónsson, sem
fæddist „i einum af þessum litlu
bæjum” borgarinnar, og borgin
vex og Jón fórnar þeim sem eiga
þessa borg þrótti sinum og eigum
og siðast frelsi — hann er dæmdur
i tukthús fyrir bruggsölu sem
hann hefur ekki stundað. Verka-
maðurinn er hér sýndur sem
algjör þolandi, uppgangstimar,
brask og kreppa — allt kemur
þetta niður á honum og gerir hlut
hans enn verri en áður.
Guömundur Danielsson; Tobias
stofnar klúbb
vera til að fólkinu fjölgi ekki.
Þetta muni, segir hreppsi, að
likindum enda með stórstyrjöld
og muni öll vara hækka. Brandur
bóndi tekur þvi með undirgefni að
ill kjör hans versni enn og leggur
á ráð um sparnað — en Þura kona
hans, gerir einskonar uppreisn,
hún reiðir fram i stuttu máli
hrakfallabálk gleðivana ævi
sinnar og neitar að hægt sé að
ætlast til þess að hún puði meira
og spari meira. Islensk örbirgð og
uppgangur fasismans koma
þarna saman i laglega hnýttum
tengslum. önnur saga Ólafs
Jóhanns heitir Kuldi — borgar-
stúdia frá Kaupmannahöfn:
krókloppin og grátandi telpa úti á
Stefán Jónsson; sköpunarsaga
smáborgarans
Gunnar M. Magnúss; ég hataöi
meö pabba.
þvi að hann kunni sjálfur að lyfta
hugsun sinni hærra, eigi sér hug-
sjón: hann ætlar seinna um
daginn að stofna bridsklúbb með
öðrum finum og þriflegum
verslunarmönnum.
Stefán Jónsson, sem þá hefur
gefið út sitt fyrsta smásagnasafn
og er að yrkja Guttavisur, lýsir
lifshlaupi smdborgara i sögunni
Eins og maður sáir... þar sem
samfélagsádrepa tengist við
uppeldisfræðilega kunnáttu.
Ólafur ólafsson i sögunni er
lausaleiksbarn fátækrar þvotta-
konu og prests eins og mektar-
manns i höfuðborginni. Móðir
hans eyðileggur þennan sterka og
laglega strák með dæmalausri
fórnfýsi, með þvi að gera engar
kröfur til hans. Eftir ýmsar
sveiflur (m.a. viðkomu hjá
rauðum verkamönnum i slags-
málum) hafnar Ólafur með
aðstoð launföður sins i lög-
reglunni, giftist kaupmanns-
dóttur og horfir i sögulok úr
smáborgaralegum vesældar-
glugga með fyrirlitningu á
fátækrahjall hinum megin við
götuna — tii þess umhverfis sem
hann er kominn úr, með glósum
um þetta fólk sem „krefst alls af
öðrum en einskis af sjálfum sér”.
Óléttar stúlkur
Nokkrar sögur má kalla einu
nafni samúðarsögur, og i tveim
þeirra er vikið að þvi harmsögu-
lega óléttustandi, sem afar oft
hefur veriö notað til að lýsa órétt-
1 sögu Sigurðar Haralz, Systir
min í syndinni, segir frá vinnu-
stúlku i borginni sem lendir i
höndum flagara nokkurs, sem
liklegaster af „betra fólki”, hann
gerir henni tvibura og hleypur
svo á brott. Stúlkan baslar með
börnin i kjallaraholu, en freistast
til að skreppa á ball með sjóara,
þar hittir hún flagarann og ræðst
á hann með kjafti og klóm og er
stungið inn. Þegar hún kemur
heim um morguninn eru börnin
króknuð úr kulda. Og „nú er ég
bara mella” segir hún við sögu-
mann, sem rétt áður hafði heyrt
barnsföðurinn býsnast yfir „laus-
lætinu i bænum”.
Vont versnar
I „Maður moldu samur" segir
Sigurður Helgason frá önundi,
sem sá ekki önnur úrræði i
atvinnuleysinu en að gerast vita-
vörður á afskekktustu vik
landsins: hinn samúðarfúili sögu-
maður fylgir honum og fjölskyldu
hans inn i hrikalegt og uggvænlegt
umhverli. Enda kemur það á
daginn, að þaðan er langt að
sækja hjálp, þegar lif liggur við:
kona önundar ferst i barnsnauð.
Þjóðfélagið og náttúran
sameinast gegn hinum snauða og
eins og i allmörgum öðrum
sögum Rauðra penna þá „hlut-
skipti hans varð aftur það sama
og áður hafði verið, aðeins enn
vonlausara”. Hliðstæð samúð
með endalausu og vonlitlu striti
er i þætti Þóroddar frá Sandi,