Þjóðviljinn - 27.02.1975, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 27. febrúar 1975 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 5
Aukin ásókn
peningamanna
í bújarðir
í útvarpsþætti um byggðamál
sl. mánudagskvöld komu fram
mjög athyglisverðar upplýs-
ingar frá þeim Leifi Jóhanns-
syni héraðsráðunaut i Stykkis-
hólmi og Páli Lýðssyni oddvita i
Litlusandvik um kaup peninga-
spekúlanta i Reykjavik á
bújörðum útá landi, og hvernig
þeir hafa sprengt upp verð á bú-
jörðum nærri þéttbýliskjörnum,
svo sem Votmúla-ævintýrið og
fleiri dæma vitna um.
Leifur Jóhannsson tók dæmi
úr Snæfells- og Hnappadals-
sýslu. Arið 1974 voru 170 jarðir i
byggð i þessum sýslum. Af þeim
eru 118 i eigu bænda, 34 i eigu
rikisins, 5 i eigu sveitarsjóða og
13 i eigu ýmissa einstaklinga.
Leifur taldi að i sýslunum væru
91 jörð, þar sem ekki er búið.
Farmgjalda-
hœkkunin
Verkar
aftur
fyrir sig
Bílkaupandi kom að máli við
blaðið og sagðist hafa fengið
aukanótu frá umboðinu sem
hljóðaði upp á 16 þúsund króna
farmgjaldshækkun af 529 þús-
und króna bil. Innheimti um-
boðið þetta fyrir Eimskipa-
félagið.
Þjóðviljinn hafði tal af Ótt-
ari Möller og spurði hann
hvort farmgjaldahækk -
unin hefði verkað aftur fyrir
sig, en bill sá sem um ræðir
kom til landsins fyrir gengis-
fellinguna og fyrir það að til-
kynning var gefin út um farm-
gjaldahækkunina.
óttarr sagöi, að Eimskip
heföi fengið leyfi til þess að
hækka farmgjöldin um 17% af
þeim vörum sem það flytti til
landsins svo og þeim, sem
lágu á hafnarbakkanum þegar
hækkunarheimildin var gefin
út.
Ottarr sagði, að öll flutn-
ingsgjöld til og frá landinu
væru frjáls, það er að segja að
hækkun þeirra er ekki háð
verðlagseftirliti, nema á
stykkjavöru Eimskip flytur
um af 80% stykkjavöru. Flutn-
ingsgjöld af stykkjavöru eru
háð verölagsákvæðum og þvi
háð vilja verðlagsyfirvalda
hverju sinni.
Óttarr sagði að um 70% af
kostnaði við rekstur skipanna
væri erlendis frá. Eru þetta
viðgerðir, tryggingar, olia,
hafnargjöla o.fl.
Eimskip sótti um að fá fulla
gengishækkun, þaðer að segja
jafn mikla hækkun á farm-
gjöldum i prósentum og
gengisfellingin var há. Félag-
ið fékk hins vegar ekki nema
17% hækkun farmgjaldanna.
— Það er mikils virði fyrir
okkur að fá fulla gengishækk-
un, sagði Óttarr, en það hefur
þó sjaldnast orðið. En vegna
þess, að þeir reikningar fyrir
þeim erlendu kostnaðarliðum,
sem ég nefndi áðan, og hljóða
upp á mörg hundruð miljarða,
berast okkur ekki fyrr en
tveimur til þremur mánuðum
eftir að verk þau eru unnin,
sem reikningarnir hljóða upp
á, skellur gengisfelling á okk-
ur af fullum þunga, og þvi er
það að við fengum að hækka
farmgjöldin á þeim vörum,
sem komnar voru á hafnar-
bakkann. _úþ
Eignarhaldið er þannig, að 43
jarðir eru I eign einstaklinga
sem ekki búa i sýslunum, flestir
þeirra búa i kauptúnum, hafa
flutt af jörðum sinum.
En það sem athyglisverðasl
er við þetta mál er að 38 jarðir
eru I eigu manna sem búa utan
héraös; þá eru 10 rlkisjarðir. 1
þessari upptalningu eru
Breiðafjarðareyjar ekki taldar
með. Fyrir nokkrum árum var
mikið um að eyjar væru seldar
en nú teldu menn þær svo arð-
bæra eign að enginn vildi selja.
Leifur sagði að á siðustu 4 til 6
árum hefðu sveitarhrepparnir
neytt forkaupsréttar á 10
jörðum. Af þeim eru 6 i ábúð og
taldi hann að svo væri ekki ef
hrepparnir hefðu ekki keypt
þær. Af þessum jörðum voru 8
tengdar laxveiðimálum og
hagsmunum vegna laxveiða. Af
þesum 10 jörðum hefur einn
hreppur orðið að kaupa 5 jarðir
og þar af eina tvisvar. Þetta var
gert i þeim tilgangi að halda
þeim i sveitarfélaginu, utan-
sveitarmenn hefðu verið að
eignast hálfan hreppinn. Hrepp-
arnir hefðu þurft að kaupa fleiri
jarðir en ekki haft bolmagn til.
Leifur sagði að fyrir mörgum
árum hefði einstaklingur keypt
10 jarðir við kunna laxveiðiá, 5 i
hvorum hreppi, sitt hvorum
megin við ána. Ættingjar þessa
manns eiga nú þessar jarðir
(Thors-ættin innsk. Þjóðv.)
Um ástæðurnar fyrir jarða-
kaupum einstaklinga sagði
Leifur, að þar réðu fyrst og
fremst laxveiðiréttindi en
einnig keyptu menn jarðirnar til
að beita á þær hrossum nema
hvorttveggja væri.
Að lokum sagði Leifur I sam-
bandi við kaup einstaklinga á
bújörðum, tekur fyrst steininn
úr þegar veödeild Búnaðar-
banka tsiands, banka bænda,
lánar einstaklingum fé til að
kaupa jarðir. Bankinn hefur
lánað til kaupa á jörðum, sem
ekki eru setnar, aðeins notaðar
til tómstundagamans.
Páll Lýðsson oddviti á Litlu-
sandvik, i Sandvikurhreppi,
sagði m.a. að þótt jarðir i ná-
grenni Selfoss væru falar þyrði
enginn að nefna neitt ákveðið
verð, siðan Votmölaævintýrið
átti sér stað. Menn þora það
ekki vegna þess að þeir vita ekki
nema það sé orðið ennþá hærra
en það var þá.
Páll sagði ennfremur að
nýverið hefði verið seld jörð i
Gaulverjabæjarhreppi á um 10
milj. kr. Kauperidurnir voru úr
Reykjavik. Þetta munu vera
hrossaeigendur úr borginni og
munu ætla að hafa hesta sina
þarna. Páll sagðist hafa heyrt
að forsvarsmenn þessara
jarðarkaupenda væru Einar
Oddsson sýslumaður i Vik i
Mýrdal og Stefán Hilmarsson
bankastjóri Búnaðarbanka
tslands, en fleiri væru með i
kaupunum.
Jörðin Litli Háls i Grafningi
var boðin til sölu og ætluðu
menn úr Reykjavik að kaupa
hana á 10 miljónir, en
grafningsmenn gátu ekki
hugsað sér að missa þessa jörð,
þannig að hreppurinn neytti for-
kaupsréttar til að bjarga henni
og er það dýrt fyrir 8 manna
hrepp að leggja út 10 miljónir
kr. Þessi jörð er þó að fast-
eignamati ekki nema þriðj-
ungur af meðal jörð úr
Grafningi. Það eru þvi farnar að
vera nokkuð stórar tölur i
jarðarverði i nágrenni Selfoss.
Páll taldi að höfuð ástæðan fyrir
þessu uppsprengda verði á
jörðum i nágrenni Selfoss sé
hinn góði vegur sem kominn er
á milli Selfoss og Reykjavikur.
Nú eru falir hektarar við veginn
á 250 þúsund kr. sagði Páll
Lýðsson.
af erlendum vettvangi
Ein aigengasta hvunndagssjónin I Bandaríkjunum um þessar mundir — atvinnuleysingjar standa I
biðröð til að sækja um atvinnuleysisbætur. En tvær miljónir atvinnuleysingja fá þær ekki...
Atvinnuleysið I
Bandaríkjunum
Hergagnaframleiðsla bjargaði
efnahagskerfinu á dögum Roosevelts
Atvinnuleysi er nú meira i
Bandarikjunum en nokkru sinni
fyrr siðan 1941. Þaö ártal segir
vissa sögu viövikjandi fortiö-
inni. Löngum hefur verið út frá
þvi gengiö að New Deal-stefna
Roosevelts sem I augum þeirrar
tiðar bandarisks ihalds var
kommúnismi, hafi bjargað
efnahagskerfinu þar I landi úr
klóm kreppunnar miklu. Vist er
um þaö aö sú stefna Roosevelts
aö auka eyðslu af hálfu hins
opinbera til framkvæmda
hleypti nýju fjöri I atvinnu-
vegina og dró úr atvinnuleysinu,
en samt var það svo að það var
öllu fremur þátttaka Bandarikj-
anna i heimsstyrjöldinni siöari
sem rétti þjóöfélagið við eftir
kreppuna og skapaði mann-
sæmandi kjör fyrir þorrann af
launafólki landsins. Hin gifur-
lega framleiðsla á hergögnum
og öðru, sem striðinu fylgdi,
kom iönaðinum fyrst fyllilega I
gang aö nýju og þeir atvinnu-
lausu fengu ýmist vinnu viö her-
gagnaframieiösluna eða voru
kallaðir i herinn.
Það er löngu vitað að Roose-
velt stefndi snemma að þvi að
koma Bandarikjunum i striðið
við hlið breta og að árásin á
Pearl Harbor var honum kær-
komiö tækifæri til þess. Löngum
hefur verið út frá þvi gengið að
þessi afstaða Roosevelts hafi
stafað af framsýni hans og
glöggskyggni i utanrikis-
málum: hann hafi talið vist að
þjóðv. og japanir yrðu ekki sigr-
aðir nema með beinni striðs-
þátttöku USA, auk þess sem
hann hafi séö fram á að hér var
ágætt tækifæri ekki einungis til
þess að ryöja úr vegi japönum
sem keppinautum á Kyrrahafi,
heldur og til að tryggja
Bandarikjunum yfirráð á
Atlantshafi með þvi að koma
upp herstöðvum á hinum og
þessum eyjum þar, Bermúda,
Grænhöfðaeyjum, Asoreyjum,
Islandi. En fleiri ástæður kunna
að hafa legið aö baki hjá Roose-
velt og ráðherrum hans.
Hallar undan fæti
Það sem hratt þeim i striðið
var að sjálfsögðu ekki áhugi
fyrir þvi að bjarga heiminum
undan Hitler og japönsku
heimsvaldasinnunum, eins og
haft var á oddinum. Heims-
valdastefna og útþensluhyggja
bandariskra ráðamanna hefur
vitaskuld valdið hér miklu um,
en spurningin er hvort við-
leitnin til að bjarga kerfi sinu úr
kreppunni hefur ekki verið
sterkasti striðshvatinn fyrir
stjórn Rossevelts.
Efnahagsástand Banda-
rikjanna er enn ekki orðið eins
slæmt og það var i krepp-
unni miklu fyrir siðari heims-
styrjöld, en þróunin stefnir
niöur á við og enn er ekki séö að
komið sé að þvi að henni verði
snúið við. t janúar dróst fram-
leiðsla náma, verksmiðja og
annarra iðnfyrirtækja saman
um 3.6%, sem er mesti sam-
dráttur á mánuði r þrjátiu og
sjö ár þar i landi. Éfnahagssér-
fræöingar Fords forseta höfðu
spáð þvi að atvinnuleysið yrði
um 8.1% á þessu ári, en i janúar
komst þaö upp i 8,2%, hefur
örugglega verið enn meira i
febrúar og hagfræðingurinn
Arthur Okun, sem timaritið
Time hefur hliðsjón af, segir að
„kraftaverk þurfi til að hindra
að atvinnuleysið fari upp fyrir
9%.”
Fimmtungur unglinga at-
vinnulaus
Þessar prósentutölur segja
auðvitað ekki alla sögu. Tiltölu-
lega stór hluti þeirrar hálfu
áttundu miljónar bandarikja-
manna, sem nú ganga atvinnu-
lausir, eru blökkumenn og ung-
lingar. Meira en fimmti hver
bandariskur láningur (20,8%)
var atvinnulaus i janúar og
atvinnuleysisprósentan hjá
blökkumönnum var þá yfir
þrettán af hundraði. 1
einstökum borgum, eins og
Newyork, er fimmtungur vinnu-
færra manna atvinnulaus.
Hraðinn i aukningu atvinnu-
leysis og samdrætti i fram-
leiðslu er nú meiri en nokkru
sinni siðan i kreppunni miklu.
Fyrir aðeins fimmtán
mánuöum var atvinnuleysiö
4.6%,' sem þykir engin ósköp i
Bandarikjunum, en i þeirri
paradis hins „frjálsa” framtaks
er litið á verulegt atvinnuleysi
sem eðlilegt ástand. Nú eru
stjórnmálamenn og fjármagns-
hafar hinsvegar skelfingu
lostnir, og það sýnir ef til vill
betur en flest annað, hversu
alvarlegt ástandið er orðið.
Tvær miljónir
fá engar bætur
Mikill meirihluti atvinnu-
leysingja nýtur aö visu
einhverra atvinnuleysisbóta,
en kerfið sem bæturnar eru
greiddar eftir er mismunandi
frá riki til rikis og ljóst er að það
er á margan hátt ófullkomið. Og
nærri tvær miljónir atvinnu-
leysingja fá alls engar bætur
sökum þess að samkvæmt
lögum höfðu þeir ekki verið
nógu lengi i vinnu á sama stað
til þess að eiga rétt á bótum, og
af ýmsum fleiri ástæðum, sem i
sumum rikjum bægja fólki frá
rétti til bóta. Flestir þessara at-
vinnuleysingja, sem engar
bætur fá, eru konur og
unglingar.
Demókratar deila grimmi-
lega á stjórnina fyrir efnahags-
lega óstjórn, en erfitt er að sjá
að þeir búi sjálfir yfir neinum
snjallræðum til lausnar á
kreppunni. Félagslegrar
ókyrrðar er þegar farið að gæta.
Tiu þúsund atvinnulausir
verkamenn frá Miðvestrinu
stóðu fyrir skömmu að
mótmælum i Washington, og
búist er við meiru af svo góðu.
Leiðtogi verkamanna i bilaiön-
aðinum, Leonard Woodcock,
hótaði að koma með 200.000
manns til mótmæla i höfuðborg-
inni með vorinu, ef ástandið
hefði ekki skánað þá.
Það er þvi ekki aö undra þótt
margir óttist, að bandariskir
valdamenn gripi i ráðaleysi sinu
til þess örþrifaráðs að blása upp
nýja spennu i alþjóðasam-
skiptum, nýtt kalt strið, sem
gefa mundi tækifæri til auk-
innar hergagnaframleiðslu, er
draga mundi úr atvinnuleysinu
svo um munaði — likt og gerðist
á timum Roosevelts.
dþ
—S.dór