Þjóðviljinn - 16.04.1975, Síða 12

12 StÐA — ÞJÓÐVILJIN Miðvikudagur 16. april 1975
Ráðgjöf og frœðsla varðandi kynlíf o.fl.
Nefndarálit komin fram
Komin eru fram nefndarálit i
neöri deild alþingis um frumvarp
til laga ,,um ráögjöf og fræösiu
varðandi kýnlif og barneignir og
um fóstureyðingar og ófrjósemis-
aðgerðir”, en það er i daglegu tali
kallað „fóstureyðingafrumvarp-
ið”. Eftirtaldir 5 menn i meiri-
hluta heilbrigðis- og trygginga-
nefndar leggja til að frumvarpið
verði samþykkt að gerðum á-
kveðnum breytingum sem jafn-
framt er gerð tillaga um: Jón
Skaftason, Þórarinn Sigurjóns-
son, Kagnhildur Helgadóttir,
Guðmundur II. Garðarsson og
Karvel Fálmason. Magnús Kjart-
ansson skilar séráliti sem minni-
hluti nefndarinnar og hann gerir
einnig sjálfstæðar breytingartil-
lögur. Ilér fer á eftir nefndarálit
Magnúsar:
Ég tel rétt að skila séráliti um
frumvarp til laga um ráðgjöf og
fræðslu varðandi kynlif og barn-
eignir og um fóstureyðingar og ó-
frjósemisaðgerðir, enda þótt ég
sé sammála meginefni þess og
muni greiða þvi atkvæði ásamt
breytingartillögum nefndarinnar,
ef sértillögur minar ná ekki fram
að ganga.
Meginefni frumvarpsins felst
að minu mati i I. kafla þess sem
fjallar um ráðgjöf og fræðslu um
kynlif og barneignir. Sá kafli hef-
ur almennt gildi. Hann gerir yfir-
völdum skylt að veita fræðslu um
kynlif og siðfræði kynlifsins i
skólum landsins og aðra ráðgjöf
sem allir eigi kost á um þessi
mikilvægu svið mannlegs lifs.
Um kynlif, getnaðarvarnir og
barneignir hefur til skamms tima
verið fjallað sem feimnismál i
furðurikum mæli, og unglingar
hafa oft ekki átt kost á annarri
fræðslu en þeirri sem þeir hafa
snapað hjá jafnöldrum sinum, oft
undir annarlegu tilfinningalegu
fargi, eða i svokölluðum klám-
ritum sem fjárplógsmenn gefa út
i skjóli þessara óeðlilegu við-
horfa. Traust þekking á kynlifi og
siðfræði kynlifs er að minu mati
ein af forsendum þess að fólk geti
lifað heilbrigðu og eðlilegu lifi, og
þvi eru ákvæði I. kafla frum-
varpsins afar mikilvæg.
Þar sem fyrsti kaflinn hefur al-
mennt gildi fjalla siðari kaflarnir
um undantekningar sem eru
sjaldgæfar, annars vegar fóstur-
eyðingar, hins vegar ófrjósemis-
aðgerðir og ákvæði sem tengd eru
slikum aðgerðum. i nefndinni
tókst ekki samkomulag um það
hver eigi að hafa ákvörðunarvald
um fóstureyðingu, en þar tel ég
vera um slikt siðferðilegt grund-
vallaratriði að ræða að ekki verði
hjá þvi komist að ég geri grein
fyrir ágreiningi minum við aðra
nefndarmenn.
Stjórnarfrumvarp um þessi
efni var upphaflega flutt á 94. lög-
gjafarþingi. Þar var m.a. að
finna svo hljóðandi atkvæði um
fóstureyðingar:
„Fóstureyðing er heimil:
1. að ósk konu, sem búsett er
hér á landi eða hefur islenskan
rikisborgararétt, ef aðgerðin er
framkvæmd fyrir lok 12. viku
meðgöngutimans og ef engar
læknisfræðilegar ástæður mæla
móti aðgerð. Skilyrði er, að konan
hafi verið frædd um áhættu sam-
fara aðgerð og hafi hlotið fræðslu
um, hvaða félagsleg aðstoð stend-
ur til boða i þjóðfélaginu fyrir
þungaða konu og vð barnsburð.”
Þetta ákvæði um ákvörðunar-
rétt konu er gersamlega fellt
niður i þeirri nýju gerð frum-
varpsins sem nú liggur fyrir
þingi. Þess i stað hefur ákvæðum
kaflans verið breytt þannig að
þau eru i raun svipuð og ákvæði
gildandi laga eins og þau hafa
verið framkvæmd siðustu árin.
Raunar má færa rök að þvi að á-
kvæði nýja frumvarpsins séu lak-
ari en reglur gildandi laga: að
minnsta kosti komst Tómas
Helgason prófessor svo að orði i
viðtali við nefndina að hann vildi
heldur búa við núgildandi lög um
skeið en ákvæði frumvarpsins, að
þvi er fóstureyðingar varðar.
Þvi hefur verið haldið fram að
sá kafii, sem áðan var vitnað til,
feli i sér „frjálsar fóstureyðing-
ar”. Sú er ekki raunin. Ákvörðun-
arréttur konunnar er bundinn
ströngum skilyrðum:
1. Lengd meðgöngutima verður
að vera innan við 12 vikur.
2. Engar læknisfræðilegar á-
stæður mega mæla gegn aðgerð.
3. Konan verður að ræða vanda-
mál sin við sérfróða aðila.
Hér er um að ræða strangari
skilyrði en i sumum nágranna-
löndum okkar, t.a.m. Danmörku.
Það er ekki fyrr en að þessum
skilyrðum uppfylltum sem til á-
kvörðunar kemur. 1 fyrra frum-
varpinu var lagt til að ákvörðun-
arvaldið yrði i höndum konunnar
innan þessara þröngu marka, en i
þvi frumvarpi, sem nú liggur fyr-
ir, er lagt til að konan hafi ekkert
ákvörðunarvald, heldur séu hinar
örlagarikustu ákvarðanir, sem
varða lif hennar og framtið, tekn-
ar af embættismönnum og sér-
fræðingum á tilteknum þröngum
sviðum.
Allir hljóta að vera sammála
um, að fóstureyðing er neyðarúr-
ræði, og ekki sist þeir sem sjálfir
verða að glima við þá örlagariku
ákvörðun. Slik aðgerð hlýtur að
verða mjög nærgöngul við tilfinn-
ingar, skaphöfn og samvisku
hverrar konu: hún er vandamál
af þvi tagi sem enginn getur skor-
ið úr nema einstaklingurinn sjálf-
ur: hún er i hópi þeirra persónu-
bundnu viðfangsefna sem flestir
einstaklingar verða að glíma við
einhvern tima á lifsleiðinni og eru
hluti af þeirri vegsemd og þeim
vanda að vera maður. Þess vegna
á vald til ákvörðunar um fóstur-
eyðingu enga siðferðilega stoð
nema hjá konunni sjálfri. Þvi er
stundum haldið fram i áróðri að
ákvörðunarvald konu feli i sér
siðferðilegt undanhald og aukna
lausung. Þessu er öfugt farið. Um
leið og konu er tryggður sá réttur
sem henni ber er lögð á hana hlið-
stæð siðferðileg ábyrgð. Hitt er
siðferðilegur flótti ef kona getur
gert „kerfið” ábyrgt fyrir per-
sónubundinni ákvörðun af þessu
tagi, og einstaklingar sem telja
sig til þess bæra að taka slikar á-
kvarðanir fyrir aðra hafa mjög
brenglaðar hugmyndir um það
hvað i siðgæði felst.
Af þessum ástæðum og mörg-
um öðrum flyt ég á sérstöku þing-
skjali breytingartillögur þess
efnis að ákvæðunum um ákvörð-
unarvald konu verði breytt i upp-
haflega gerð. Jafnframt vil ég
vera alvarlega við þvi að sam-
þykkja lagaákvæði sem ganga i
berhögg við sjónarmið sivaxandi
hluta þjóðarinnar og verða orðin
gersamlega úrelt eftir skamma
hrið.
Höfundur upphaflega frv. voru
Pétur H. J. Jakobsson prófessor,
Guðrún Erlendsdóttir hæstarétt-
arlögmaður, Tómas Helgason
prófessor og Vilborg Harðardóttir
blaðamaður, en starfsmaður
nefndarinnar var Svava Stefáns-
dóttir félagsráðgjafi. Þessi
starfshópur vann verk sitt af ó-
venjulegri gerhygliað minu mati,
en hann hefur að undanförnu sætt
ómaklegu og litt rökstuddu að-
kasti. Heilbrigðis- og trygginga-
nefnd neðri deildar óskaði eftir
umsögn þessa starfshóps um hina
nýju gerð frumvarpsins og gagn-
rýni þá sem fram hefur komið, og
fylgir sú umsögn þessu nefndará-
litisem fylgiskjal I.Einnig birtist
sem fylgiskjal II ályktun frá
Kvenréttindafélagi tslands.
Gamla nefndin með
óbreytta afstöðu
Bréfið frá fólkinu er hafði sam-
ið frumvarpið i fyrri gerð þess er
skrifað 2. april sl. og er all langt. t
fyrri hluta þess er gefin nokkur
umsögn um hina breyttu gerð
frumvarpsins og segir þar ma.:
„Við erum enn þeirrar skoðun-
ar að 9. gr., 1. töluliður frum-
varpsins frá 1973 eigi fullan rétt á
sér, og leggjum áherslu á að þar
er ekki um algerlega „frjálsar”
fóstureyðingar að ræða.... Það
eru sjálfsögð mannréttindi konu
að fá að ráða þvi sjálf hvort hún
fæðir og elur upp barn en ýmsar
ástæður geta legið til þess að sú á-
kvörðun sé tekin eftir þungun, t.d.
þegar getnaðarvarnir bregðast
eða aðstæður breytast. Ekki eru
það siður mannréttindi barns að
fæðast velkomið og alast upp við
sómasamleg skilyrði”.
t siðari hluta bréfsins gera
nefndarmenn athugasemdir við
bréf landlæknis frá 5. mars sl„ en
i þvi bréfi gagnrýndi landlæknir
Magnús Kjartansson.
þingsjá
nokkuð hina fyrri gerð frum-
varpsins og undirbúning nefndar-
innar að þvi frumvarpi. Svara 4-
menningarnir landlækni af fullri
einurð og visa á bug öllum ásök-
unum um óvönduð vinnubrögð.
Kvenréttindafélagið:
Konan taki ákvörðun
25. janúar sl. skrifaði Guðný
Helgadóttir formaður Kvenrétt-
indafélagsins fyrir hönd stjórnar
þess bréf til alþingis þar sem seg-
ir m.a.:
Að þvi er varðar mat á þvi,
hvort þungi skuli hindraður
Meirihiuti heilbrigðis- og trygg-
inganefndar flytur eftirfarandi
breytingartillögur við „fóstur-
eyðingafrumvarpið”, en einstak-
ir þingmenn áskiija sér rétt til að
flytja eða fylgja frekari breyt-
ingartillögum (Karvel Pálmason
hefur fyrirvara um fylgi við 9. gr.
1. i frumvarpinu þótt hann að öðru
leyti fylgi ineirihlutanum):
1. Við 2. gr. bætist nýr liður, nr.
4, svohljóðandi:
Ráðgjöf og fræðslu varðandi þá
aöstoð, sem konunni stendur til
boða I sambandi við meðgöngu og
bamsburð.
2. Við 7. gr. Greinin orðist þann-
ig:
Fræðsluyfirvöld skulu i sam-
ráði við skólayfirlækni veita
fræðslu um kynlif og siðfræði
kynlifsins á skyldunámsstigi i
skólum landsins. Einnig skal
veita þessa fræðslu á öðrum
námsstigum.
3. Við 9. gr. 1. tl.
a) 1 stað orðsins „óbærileg”
komi: of erfið.
b) . Orðið „fátæktar” i b-lið falli
niður.
4. Við 11. gr. 1. málsgr. orðist
þannig:
Áður en fóstureyðing má fara
vegna félagslegra aðstæðna, „áð-
ur en fóstrið hefur náð lifvænleg-
um þroska”, telur meiri hluti
stjórnarinnar, að venjuleg kona
sé þess umkomin að taka sjálf
endanlega ákvörðun, eftir að hún
hefur hlotið allar þær upplýsing-
ar, sem gert er ráð fyrir i frum-
varpinu. Meiri hluti stjórnarinnar
telur ekki ástæðu til þess að ótt-
ast, að ábyrgðartilfinningu
kvenna sé svo ábótavant, að
heimild þessi verði misnotuð, og
bendir á þá staðreynd, að hverri
manneskju er ætlað að taka ör-
lagarikar ákvarðanir i lifinu og
bera ábyrgð á sjálfri sér og börn-
um sinum.
Meiri hluti stjórnar K.R.F.Í.
telur varhugavert að leggja slikt
mat i hendur dómkvaddra sér-
fræðinga, sem væru þess vart
betur umkomnir að meta við-
kvæm og óljós félagsleg vanda-
mál en konan sjálf. Aftur á móti
gæti bið á ákvörðun nefndarinnar
orðið til þess, að mál yrði tafið of
lengi, og þar með valdið örlaga-
riku og óbætanlegu tjóni, sem þvi
miður eru dæmi til.
Verði frumvarp þetta að lög-
um, telur stjórn K.R.F.l. nauð-
synlegt að þau séu endurskoðuð
innan 3 ára.
Breytingartillögur
Magnúsar
Magnús Kjartansson flytur eft-
irfarandi breytingartillögur við
frumvarpið i þeirri gerð sem það
nú liggur fyrir alþingi:
1. 9. gr. orðist svo:
Fóstureyðing er heimil:
1. að ósk konu.sem búsett er hér á
landi eða hefur islenskan rikis-
borgararétt, ef aðgerðin er fram-
kvæmd fyrir lok 12. viku með-
göngu og ef engar læknisfræðileg-
ar ástæður mæla móti aðgerð.
Skilyrði er, að konan hafi verið
frædd um áhættu samfara aðgerð
og hafi hlotið fræðslu um, hvaða
félagsleg aðstoð stendur til boða i
þjóðfélaginu fyrir þungaða konu
og við barnsburð,
2. að læknisráði og i viðeigandi
tilfellum að undangenginni fé-
lagslegri ráðgjöf:
a) Þegar ætla má, að heilsu konu,
likamlegri eða andlegri, sé hætta
búin af áframhaldandi meðgöngu
og fæðingu.
b) Þegar ætla má, að barn, sem
kona gengur með, eigi á hættu að
fæðast vanskapað eða haldið al-
varlegum sjúkdómi vegna erfða
eða sköddunar i fósturlifi.
fram, verður að liggja fyrir skrif-
leg rökstudd greinargerð tveggja
lækna, eða læknis og félagsráð-
gjafa sé eingöngu um félagslegar
ástæður að ræða, enda sé hann
starfandi i viðkomandi heilsu-
gæsluumdæmi. Annar þessara
lækna sé sérfræðingur i kvensjúk-
dómum eða almennum skurð-
lækningum við það sjúkrahús,
þar sem aðgerðin fer fram, en
hinn að jafnaði sá læknir eða fé-
lagsráðgjafi, sem ráðlagt hefur
konunni að leita sjúkrahúss þess-
ara erinda.
5. Við 12. gr. 1 stað orðsins ,,ó-
hlutlægan” komi: óhlutdrægan.
6. Við 13. gr. 5. tölul. 2. málsgr.
orðist þannig:
Hætti kona við aðgerð ber henni
að staðfesta þann vilja sinn skrif-
lega. Sé konu synjað um aðgerð á
sjúkrahúsi skal henni og þeim, er
undir greinargerð rita, tilkynnt
það strax skriflega. Getur konan
þá tafarlaust leitað þeirra úr-
ræða, sem kveðið er á um I 28. gr„
og er þeim, sem undir greinar-
gerð hefur ritað, skylt að aðstoða
hana i þvi.
7. Við 15. gr. Greinin orðist
þannig:
Einungis læknar mega fram-
c) Þegar sjúkdómur, likamlegur
eða geðrænn, dregur alvarlega úr
getu konu eða barnsföður til að
annast og ala upp barn.
d) Þegar ætla má, að þessi þung-
un og tilkoma barns verði kon-
unni og hennar nánustu erfið
vegna félagslegra ástæðna, sem
ekki verður ráðin bót á.
e) Þegar konan getur ekki vegna
æsku eða þroskaleysis, þegar
þungun á sér stað, anast barnið á
fullnægjandi hátt.
f) Ef konu hefur verið nauðgað
eða hún orðið þunguð sem afleið-
ing af öðru refsiverðu atferli.
2. 11. gr. orðist svo:
1. Fóstureyðingu má fram-
kvæma samkvæmt 9. gr. 1. tölulið
þessara laga, þegar fyrir liggur
umsókn konu og greinargerð
læknis um, að ekkert læknisfræði-
legt mæli gegn aðgerð og skilyrð-
um um meðgöngutímalengd og
fræðslu sé fullnægt.
2. Fóstureyðingu má fram-
kvæma samkvæmt 9. gr. 2. tölulið
a, b og c, þegar fyrir liggur um-
sókn konu og greinargerð læknis
um nauðsyn aðgerðar.
3. Fóstureyðingu má fram-
kvæma samkvæmt 9. gr. 2 tölulið,
d, e og f, þegar fyrir liggur um-
sókn konu, studd greinargerð
læknis um nauðsyn aðgerðar.
3. Fóstureyðingu má fram-
kvæma samkvæmt 9. gr. 2 tölulið,
d.e og f, þegar fyrir liggur um-
sókn konu, studd greinargerð
heimilislæknis eða félagsráðgjafa
um nauðsyn aðgerðarinnar, á-
samt vottorði aðgerðarlæknis,
um að skilyrðum 10. gr. laga
þessara um lengd meðgöngu-
tæima sé fullnægt. Umsókn og
vottorð skulu rituð á þar til gerð
eyðublöð.
3. 13. gr. orðist svo:
1. Konan skal að jafnaði sjálf
standa fyrir umsókn sinni um
fóstureyðingu.
2. Ef hún er vegna geðsjúk-
dóms, mikils greidarskorts eða af
öðrum ástæðum ófær um að gera
sér grein fyrir nauðsyn aðgerðar-
innar, er heimilt að veita leyfi til
aðgerðarinnar samkvæmt um-
sókn sérstaklega skipaðs lög-
ráðamanns.
3. Sé konan yngri en 16 ára eða
svipt sjálfræði, skulu foreldrar
eða lögráðamaður taka þátt i um-
sókn með henni, nema sérstakar
ástæður mæli gegn þvi.
4. Ef mögulegt er, skal barns-
faðir taka þátt i umsókn konunn-
ar, nema sérstakar ástæður mæli
gegn þvi.
kvæma fóstureyðingu. Fóstur-
eyðingu má aðeins framkvæma I
sjúkrahúsum, þar sem sérfræð-
ingur á sviði kvenlækninga eða
sérfræðingur i almennum skurð-
lækningum starfar og ráðherra
hefur viðurkennt I þessu skyni.
8. Við 19. gr. A eftir orðunum
„ástæður fyrir aðgerð” I 2. máls-
gr. bætist: enda sé hann starfandi
i viðkomandi heilsugæsluum-
dæmi.
9. Við 26. gr. Greinin orðist
þannig:
Heilbrigðisyfirvöldum ber að
hafa eftirlit með framkvæmd lag-
anna og sjá um, að á sjúkrahús-
um rikisins sé hægt að fram-
kvæma þær aðgerðir, sem lögin
gera ráð fyrir, sbr. þó 15. gr.
Stuðla ber að samræmi i fram-
kvæmd þeirra I öllum landshlut-
um. Þeim, er starfa að fram-
kvæmd laganna, skal veitt
fræðsla og leiðbeiningar i þvi
skyni.
10. Við 28. gr.
a) í stað orðanna „skal hann
þá” i 1. málsgr. komi: skal hann
tafarlaust.
b) A eftir orðunum „3 menn” i
2. málsgr. bætist: og jafnmargir
varamenn.
Breytingartillögur
meirihlutans við „fóstureyðingafrumvarpið”