Þjóðviljinn - 04.05.1975, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVXLJINN Sunnudagur 4. maí 1975.
Lítil hugleiðing um tungumál:
Enska,
franska,
íslenska..

L*UTRoF>
Parlez-vous
francais?
Franska er ein af heims-
tungum, þótt hún sé reyndar ekki
i flokki þeirra tungumála sem
töluð eru af hundrað miljón
manns eða meir. Um 60 miljónir
eiga frönsku að móðurmáli i
Evrópu, hún er samgöngumál
viða um heim þar sem áður voru
franskar nýlendur, hún er kennd
sem fyrsta, annað eða þriðja mál
i ótal löndum — og gleymum
heldur ekki hinum frönsku
kanadamönnum.
Og frakkar beita miklu af sinni
diplómatisku orku til að viðhalda
stöðu tungu sinnar. Ef að
franskur ráðherra heimsækir
kollega sinn hvort sem væri á
fslandi eða Búlgariu er liklegt að
hann hafi með sér skýrslu um
stöðu frönskukennslu i viðkom-
andi Iandi, stöðu frönsku i sjón-
varpi og þar fram eftir götum, og
mundi hann að likindum reyna
sitt besta til að reyna að hressa
upp á á'standið. Þetta athæfi þykir
sjálfsagt þegar fransmenn eiga i
hlut (en þykir sérlega svivirðu-
legt ef að rússar eiga i hlut, að i
þvi er mér sýnist af blöðum, en
sleppum þvi).
Engu að siður hafa frakkar
áhyggjur af viðgangi tungu
sinnar, ekki aðeins sem alþjóða-
máls heldur og — þótt undarlegt
megi virðast — sem þjóðtungu.
Um þetta mál fjallar Jacques
Cellard, sem skrifar i Le Monde
dálka um ,,Lif tungumáls”, i
fróðlegri grein. Hann tengir
vandann mjög við ástand tungu-
málakennslu i frönskum skólum
og þá við sérstaklega vanhugsaða
stefnu á eitt tungumál — ensku.
Eitt erlent mál?
Nú er svo komið að franskir
unglingar á miöskólastigi velja
sér langflestir ensku sem fyrsta
erlent mál, eða 82% og hefur það
hlutfall jafnt og þétt hækkað.
14.6% velja þýsku (einkum i
hinum blönduðu austurhéruðum
landsins) og 3% spænsku.
Að sjálfsögðu segir Cellard er
það ekki nema eðlilegt að enska
njóti langmestrar eftirspurnar.
En hitt telur hann alvariegra, að
nú hefur það verið fellt niður að
tvö erlend mál séu skylda, en það
þýðir i reynd að kynnast öðru
máli en ensku. Það er að visu
mögulegt, en annað erlent tungu-
mál er ekki skylda, og reynslan
verður sú, að aðeins 35% af
miðskólanemum taka sér annað
mál (yfirleitt þýsku eða
spænsku).
Þessi stefna þýðir, að hægt og
örugglega er kippt fótum undan
kennslu i málum þjóða sem
frakkar hafa mjög mikil sam-
skipti við, málum heilla heims-
hluta — spænsku og portúgölsku
(öll Mið og Suður-amerika) ara-
bisku og rússnesku og itölsku.
Kennarar i þessum málum hafa
uppi harmagrát sáran. Og
Cellard segir aö hann stafi ekki
einungis af „sérfræðilegri sam-
heldni” heldur og af þvi, að það er
liklegt, að mikið hirðuleysi
frakka sjálfra um þessi mál geri
kosti frönskunnar i viðkomandi
löndum þrengri en verið hefur.
Italia er til dæmis einn helsti
viðskiptaaðili frakka, hálfdrætt-
ingur á við allar enskumælandi
þjóðir samanlagðar. En aðeins
0,2% franskra menntskælinga fá
nasasjón af itölsku. Cellard segir
það ekki undarlegt þótt franska
hafi hrapað i sessi sem fyrsta (og
eina) erlenda málið i itölskum
skólum: fyrir tiú árum völdu 59%
italskra nemenda frönsku, nú
39% (á meðan enska fór úr 36% i
56%.
Málið eina
Cellard telur, að einstefna á
ensku sé byggð á mjög ýktum
hugmyndum um notagildi hennar
i starfi. Þar visar hann til þess, að
það er m jög sjaldan ilandi á stærð
við Frakkland spurt eftir mála-
kunnáttu i sambandi við starf
(a.m.k. miðað við það sem gerist
hjá evrópskum smáþjóðum).
Enda kunni allur þessi sægur af
frönskum miðskólanemendum i
raun afskaplega litið i ensku.
Kannski er það einn af tuttugu
sem eitthvað getur. En, segir
Cellard, þeir hafa allir fengið það
i sig að enskan sé „allsherjar-
málið sjálft”, tunga sem er ofar
öllum öðrum tungum, einnig
manns eigin: „Að „kunna”
ensku árið 1975 verður i vitund
manna það sama og að kunna að
lesa árið 1925: grundvallarein-
kenni félagsmanna i siðuðu sam-
félagi, segir hann”. — Þess -
vegna má enginn með neinu móti
láta koma upp um það, að hann
sé fákunnandi i ensku. 1 þessum
leik er fánýtt að spyrja að for-
frönskun enskra orða og hugtaka.
Sérhver „franglais” (enskusletta
i frönsku) eins og „off-shore”,
„bootlegger” eða „clubhouse”
svo að fáeinna nýrra flökkukinda
sé getið, sem menn skreyta tal
sitt með, býður upp á viðbótar-
sönnun þess að maður sé
„normal”, með öðrum orðum —
tali ensku”. Cellard segir
ennfremur að menn viti litið um
það, hvernig galliska, það kelt-
neska mál sem 15-20 miljónir
manna töluðu i Evrópu skömmu
fyrir Krists burð, hvarf svo
snögglega sem raun bar vitni — á
tveim öldum eða þrem — fyrir
latinu. Liklega hafi það ástand
skapast að það var ekki nógu fint
að tala gallisku.
Gerfifrelsi
Cellard vikur siðan að merki-
legum hlutum, sem islenskir
mættu gjarna gefa meiri gaum að
en þeir gera. Enskudýrkunin og
þar með hættur fyrir frönsku inn
á við og út á við, er ekki „sök”
einhverra stjórnmálamanna eða
embættismanna sem hafi mótað
einhverja ákveðna stefnu. Heldur
verði ástandið til vegna stefnu-
leysis.sem undir yfirskyni frjáls-
ræöis i raun þvingar fram vissa
þróun.
— Breiddar eru út stórýktar
hugmyndir um raungildi ensku i
starfi fjölda fólks. Þessar hug-
myndir standast ekki próf
reynslunnar (við förum ekki
nánar út i þá sálma vegna mikils
munar á frönskum og islenskum
aðstæðum).
— Þvi er haldið fram, að nem-
endur eigi kost á frjálsu vali, geti
valið annað mál en ensku, eigi
kost á viðbótarmáli osfrv. Einnig
er þvi mjög á loft haldið, að
„nemendur vilja ensku”.
Þetta fær heldur ekki staðist
nánari athugun. Fransk-evrópsku
málvisindasamtökin gerðu
könnun á um 1800 skólanemum i
Paris og úthverfum hennar.
Furðu stór hluti þeirra kvaðst
læra ensku „af þvi að það er eina
málið sem kennt er i skólanum”
— m.ö.o. af sparnaðarástæðum er
„valfrelsið” takmarkað eða úti-
lokað fyrirfram. (Svipað gerist
hér þegar sjónvarpið opnar næsta
„pakka” af gömlu Hollywood-
dóti). Unglingarnir reyndust
miklu forvitnari og betur að sér
en spyrjendur bjuggust við. Þeir
sýndu mikinn áhuga á portú-
gölsku, rússnesku, arabisku og
jafnvel japönsku. Og það er tekið
fram, að þessi áhugi sé ekki
tengdur einhverskonar pólitiskri
tilfinningasemi, heldur blátt
áfram þvi, að þeim sýnist, að lönd
þau þar sem mál þessi eru töluð
verði mjög umsvifamikil i fram-
tiðinni — i framtið þessara ung-
linga sjáfra.
Verður nú ekki rakið fleira að
sinni af þeim höfuðverk' sem
„forénskun” eða „amerikanis-
ering” veldur frökkum, og hefur
magnast eftir að Bretland gekk i
Efnahagsbandalagið.
Hálfkunnátta
og tíska
Það liggur i augum uppi, að
staða islenskunnar i heiminum er
allt önnur en staða franskrar
tungu. Engu að siður er margt
athyglisvert fyrir okkur i þessari
grein Jacques Cellards, eins og
menn hafa vonandi þegar komið
auga á. Einkum sú skoðun, að það
er i raun ekki þekking á öðru máli
eöa málum sem getur skapað
menningarlegt hættuástand.
Heldur fyrst og fremst hin
algenga hálfkunnátta i erlendu
máli, pinukunnátta, sem blandast
saman við þá hugmynd, að það sé
aðeins eitt erlent lungumál sem
skipti máli.
Þessi blanda hefur ýtt undir
afar ólánlega málþróun allt i
kringum okkur, þótt við höfum
hingað til varilst furðuvel.
Skandinavar eru önnum kafnir
viö að „göra ett comeback” fara i
,.,weekend’, hlusta á „highligths”
héðan og þaðan. Dulbúin og ódul-
búin enska er einn helsti
þátturinn i þeim ferli að það er
engu likara en að þýsk tunga sé
að klofna i tvennt (að austan
kemur svo skriffinnamállýska
sem togar málið i hina áttina).
Svo mætti lengi telja.
Danska og við
Við erum i þeirri stöðu, að
helsta viðnám okkar við ofurefli
1 eins máls, ensku, er samband
okkar við Norðurlandamál og þá
við dönsku, mál fyrrverandi
herraþjóðar, svo hlálegt sem það
nú er. Menn munu sammála þvi
yfirleitt, að ekki sé ástæða til að
draga úr dönskukennslu. Hitt er
svo annað mál, hvort það fer ekki
að verða brýnt umhugsunarefni
vilji menn láta það starf bera
raunhæfan árangur, að gera
fleira en nú er gert til að styrkja
þær sálfræðilegu og félagslegu
forsendur sem dönskukunnátta —
og kunnátta i norðurlandamálum
yfirleitt — þarf að byggja á. Við
höfum að visu mikið af allskonar
dönsku lesmáli. En það sem við
heyrum á dönsku i sjónvarpi er
hverfandi litið, en fátt yrði jafn-
drjúgt við að festa kennslu og
kunnáttu i þvi máli i sessi og að
stækka hlut dansks efnis, þótt
danir séu ekki annað eins stór-
veldi á ræmusviði og sviar. Það
er einnig sjálfsagt mál að ýta
undir hugmyndir um dönsku-
kennslu i sjónvarpi.
Við sjálfir
Þar fyrir utan er það að sjálf-
sögðu nauðsyn fyrir islendinga
eins og aðra að eiga nokkurn hóp
manna sem eru vel heima i
„sjaldgæfari” tungum, og verða
þá heimsmál eins og spænska og
rússneska ofarlega á blaði, eins
og reyndar hefur fram komið i
viðleitni nokkurra menntaskóla.
En eitt þýðingarmesta atriðiö i
þvi að vinna gegn þeirri einstefnu
á „málið eina”, sem jafnvel
frakkar telja sér mjög háskalega,
er að við eigum góðan flokk
manna, sem geta og vilja skrifa
skýrt og skilmerkilega um hvers-
kyns fræði og áhugasvið fyrir
islenskar aðstæður, islenska
lesendur á öllum aldri. Að ekki sé
látið við það sitja, að taka beint
upp, þýöa, það sem aðrir hafa
gert. Ekkert getur jafnast á við
virka glimu islenskra manna við
sem flest viðfangsefni, ef menn
vilja tryggja lungu okkar það lif
og það sjálfstraust, sem forðar
henni frá stöðnun, hnignun eða
öðrum háska.
Arni Bergmann
AF ERLENDUM
BÓKAMARKAÐI
The First International
and After.
Karl Marx. Politicai Writings.
Vol. 3. Edited and introduced by
David Fernbach. Penguin Books
1974.
1864 hafði Ma'rx lokið að mestu
leyti undirbúningsstarfi við Auö-
magnið og hóf þá þátttöku i
evrópskri pólitik með stofnun Al-
þjóðasambands verkamanna
1864. I þessu bindi eru rit varð-
andi Sambandið, auk rita um á-
standið á Þýskalandi og Irlandi
og efni um fransk-þýska striðið
70-71 og Kommúnuna. Meðal
greina i siðari hluta bindisins
eru: Borgarastyrjöldin á Frakk-
landi og gagnrýni Marxs á Gotha
prógrammið. Nú eru komin út
fjögur bindi af ritum Marxs i
Penguin útgáfunni, væntanleg
eru Early Writings og Capital I
þremur bindum.
Ýmsir atburðir i Evrópu og við-
ar urðu til þess að styrkja póli-
tiska meðvitund verkalýösins á
Englandi á sjöunda áratugnum,
svo sem frelsisbarátta itala og
heimsókn Garibaldis til Lundúna
1864, þar sem honum var tekið
sem frelsishetju hinna kúguðu
stétta. Þegar breska rikisstjórnin
neyddi hann til að hverfa úr landi
eftir stutta dvöl, kom til mót-
mælaaðgerða verkamanna og á-
taka við lögregluna. Borgara-
styrjöldin i Bandarikjunum olli
deilum og fjöldafundum i London,
fyrst i stað mótuðu efnahagsmun-
ir afstöðu fjöldans, en þegar á leið
hverfðust menn til fylgist við Lin-
coln og almenningsálitið neyddi
bresku stjórnina frá beinum
stuðningi við Suðurrikin. Upp-
reisn pólverja átti ekki sist þátt i
að vekja menn til pólitiskra af-
skipta. Atburðarásin varð þvi til
þess að ljúka upp augum margra
fyrir nauðsyn Alþjóðasambands-
ins og starf og skrif Marx gerðu
þessa nauðsyn enn brýnm.