Þjóðviljinn - 29.06.1975, Blaðsíða 5

Sunnudagur 29. júni 1975. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5
Þegar þetta er skrifað er nýhaf-
in f Rómaborg fundur Matvæla-
ráðs þess sem ákveðið var að
stofna á matvælaráðstefnu SÞ. i
Róm í fyrra. Þar eru á döfinni
ýmislegar hugmyndir um alþjóð-
lega aðstoð við hungurlönd, bæði i
formi sjóða og matvælabirgða
sem grípa má til i viðlögum.
Eins og að likum lætur vekur
það einna mesta athygli manna
hvað Bandarikin hafa fram að
færa á slikum fundum, enda eru
þau langstærsti matvælaútflytj-
andi heims. Hér fer á eftir sam-
antekt um áhrif matvælaauðs
bandarikjamanna á utanrikis-
stefnu þeirra og viðskipti, og er
hiin byggð á greinarflokki eftir
bandarikjamanninn Peter Wiley
(Pacific News Service).
Bandarlkin hafa eftir strið notað matvælabirgðir slnar sem pólitlskt vopn I baráttunni fyrir þvi að tryggja sér bandamenn um heim allan.
Matvæli sem pólitískt vopn
Matvælafurstar
Matvælakreppan i heiminum
hefur orðið firna arðvænleg
bandariskum matvælaiðnaði. Svo
mjög, að eftir þvi sem verð á
matvælum hefur hækkað freistast
menn æ oftar til að kalla hina
bandarisku framleiðendur — sem
ráða um 44% af kornsölu i heim-
inum — „matvælafurstana”, i
Hkingu við samskonar aðal i oliu-
sölu.
Rétt eins og oliuframleiðslu-
löndin hafa notað oliuna, þá hafa
Bandarikin fyrr og siðar notað yf-
irráð sin yfir verulegum hluta af
matvælabirgðum heims i þágu ut-
anrikispólitiskra og viðskipta-
legra hagsmuna sinna. Eða eins
og Earl Butz landbúnaðarráð-
herra segir hiklaust: „Við notum
nú um stundir matvæli sem tæki,
og þau eru sterkasta tækið sem
við eigum i alþjóðapólitik”.
Hitt er svo annað mál, að það er
mjög hættulegur leikur að nota
matvæli i þágu utanrikispólitik-
ur: með því móti er hungruðu
fólki stórlega mismunað eftir þvi
hvort stjórnendur þess njóta
pólitiskrar náðar i Washington,
slikur velvilji eða andúð ákveður í
vaxandi mæli hver fær satt hung-
ur sitt I heimi hér og hver ekki.
Maturinn
borgar oliuna
Otflutningur á landbúnaðar-
vörum hefur nú orðið gífurleg á-
hrif á greiðslujöfnuð Bandarikj-
anna. Crtflutningur þessi hefur
aukistað verðmæti úr niu og hálf-
um miljarði dollara árið 1972 i
tuttugu og hálfan miljarð 1974.
Hin mikla verðhækkun á matvæl-
um gerir það að verkum, að út-
flutningur á þeim borgar næstum
þvi allan olíuinnflutning Banda-
rikjanna — þrátt fyrir allar verð-
hækkanir á oliu. Arið 1974 flutti
USA inn olfu fyrir 24 miljarði doll-
ara.
1 reynd hefur litið tillit verið
tekið til þess lista sem SÞ gerðu
yfir þau 33 riki, sem búa við al-
varlegt hungur eða eru á þeim
mörkum. útflutningur á banda-
riskum matvælum fer f auknum
mæli til þeirra landa sem hafa
'ráð á að borga. Japan og ýmis
Evrópulönd, þar sem aðeins
sjöttungur ibúa jarðar býr, flytja
inn 20% meira af korni en öll van-
þróuð riki til samans.
U m f ra mbir gð ir
og nýting þeirra
Um alllangan aldur hefur það
verið eitt helsta verkefni banda-
riskra bænda og matvælafursta
aö koma i verð erlendis þeim um-
frambirgðum af matvælum sem
lýgilega gjöful landbúnaðarhéruð
rikisins skila af sér. An mikils út-
flutnings hefði heimamarkaður
yfirfyllst af mat, verðlag hefði
fallið stórlega og fjöldi bænda
orðið að gagna frá búi. Eins og
reyndar gerðist I kreppunni um
1930, þegar komi var brennt i
stórum stil enda þótt viöa væri
knappt um mat meðal fátækari
Ibúa Bandarfkjanna sjálfra, svo
Kissinger: skyidi ekki mega nota
matvælin til að fá fátækustu þjóð-
irnar I lið með Bandarikjunum
gegn oliurlkjunum?
Earl Butz landbúnaðarráðherra
hefur verið einn helsti herfræð-
ingur matvælaaðstoðarinnar.
ekki sé á þá minnst sem voru
miklu ver staddir.
Sfðanþá —á fjórða áratugnum,
— hafa bandarísk stjórnvöld lagt
til hliðar hluta uppskerunnar til
að reyna að halda verðinu uppi.
Eftir heimsstyrjöldina sfðari,
þegar atvinnulif styrjaldarþjóða
hafði jafnað sig að nokkru, urðu
þessar kornvarabirgðir firna-
miklar, og tekjur bænda fóru
rýmandi.
Þá fundu ráðamenn (m.a. Butz,
sem var varalandbúnaðarráð-
herra upp leið til að losna við um-
frambirgðirnar. Leið þessi var
einskonar sambland af gottgjör-
elsi, bisness og diplómatí.
Uppgötvun Butz og félaga hans
byggði á þvf, að það væri ódýrara
fyrir stjórnina að selja umfram-
birgðirnar erlendis, en að safna
þeim I hlööur heima. Stjórnin tók
þvi að semja um sölu á matvæl-
um tilfátækra bandamanria sinna
— ekki síst andkommúniskra
stjóma eins og þeirrar spænsku.
Og kaupin voru fjármögnuð með
lánum á lágum vöxtum og til
langs tima.
t fyrstu mátti endurgreiða þessi
lán i gjaldmiðli lántökurikisins.
Bandarikin notuðu siðan greiðsl-
urnar i lántökurikinu sjálfu til að
byggja þar upp bandariskar her-
stöðvar, vinna markaði fyrir sölu
á bandariskum matvælum i
framtiðinni á venjulegum við-
skiptagrundvelli, og til þess að
veita lán bandariskum fyrirtækj-
um sem vildu fjárfesta I viðkom-
andi löndum. (Ýmislegt höfum
við islendingar reynt af þessari
aðferð bandarikjanna til að nota
matvæli sem óseljanleg voru
heimafyrir til að auka hernaðar-
leg og efnahagsleg itök sin er-
lendis.
A timabilinu 1954-1974 kostuðu
þessar áætlanir, sem nefndar
voru „Food for Peace” (Matur f
þágu friðar) og PL-480 banda-
rfska skattgreiðendur um 24
miljarði dollara.
Birgðir þverra
En i byrjun þessa áratugs
gengu matvælabirgðir heimsins
að mestu til þurrðar, vegna vax-
andi eftirspurnar og svo þess, að
ráðstafanir bandariskra stjórn-
valda til að draga úr framleiðslu
voru farin að hafa áhrif. Siðan
hafa framlög til matváelaaöstoðar
við erlend riki verið skorin niður
jafnt og þétt þar til á þessu ári,
þegar sterkur alþjóðlegur þrýst-
ingur hefur aukið þau að nokkru i
fyrsta skipti i 10 ár.
Margir bandarikjamenn telja
sig andviga þvf að matvæli séu
„gefin” til annarra landa. En það
er hinsvegar staðreynd, að það er
aöeins lftill hluti þeirra matvæla
sem hafa fallið undir PL-480 sem
er beinlinis hægt að lita á sem
gjöf.
Pólitisk
mismunun
I reynd hefur mest af þeirri að-
stoð sem veitt er skv. áætluninni
PL-480 miðast við það, að ná sem
hagstæðustum utanrikispólitisk-
um árangri, ekki við það að út-
vega sveltandi fólki mat. í fyrra
fengu t.d. hinar völtu stjórnir
skjólstæðinga USA í Kambodju og
Suður-Vietnam i sinn hlut helm-
ingallrar bandariskrar matvæla-
aðstoðar. Sex afrikuriki á hung-
urbeltinu sunnan Sahara fengu
aðeins 12% samanlagt og Indland
og Bangladesh allmiklu minna.
Slik dæmi eru ekki ný af nál-
inni. Um og eftir 1960 var mat-
vælaaðstoð beitt til að Suður-
Kórea gæti rekið hersveitir sem
börðust með Saigonstjórninni. Og
það kemur heldur engum á óvart
nú, að ný bandarisk áform um
matvælaaðstoð gera ráð fyrir þvf,
að Austurlönd nærfái stærri hluta
en áður, enda eru Bandarikin að
reyna að hressa upp á itök sin i
oliuframleiðslu þess svæðis.
Hjálparáætlanirnar eru samt
að nokkru leyti „gjöf” eins og
gagnrýnendur þeirra segja. En
það skiptir mestu i þessu sam-
hengi, að mest af þvi fé skatt-
greiðenda, sem til þess arna fer,
gengur til bandariskra matvæla-
útflytjenda, sem eru margir
hverjir f nánum tengslum við á-
hrifamenn á þingi.
Bandarikjamenn flytja t.d. út
um 60% hrisgrjónaframleiðslu
sinnar. Helmingur þess magns
fellur undir hjálparáætlunina PL-
480 (og þar af annast eitt fyrir-
tæki, Sugar Rice and Sugar,
helminginn). Viðtökulönd selja
yfirleitt hrisgrjónin á markaðs-
verði. Hluti peninganna fer til að
endurgreiða hið bandariska lán,
afgangurinn fer til annarra hluta
— undir bandarisku eftirliti. Og
svo til háttsettra spekúlanta eins
og dæmi af Kambodju og Suður-
Vfetnam sanna.
Aðstoð og
bisness
Þeir bissnessmöguleikar sem
tengdir eru matvælaaðstoð hafa
aldrei verið langt undir yfirborði.
George McGovern, forsetaefni
demókrata, var 1961-62 yfirmaður
„Food for Peace”. Hann hefur
nýlega lýst þvi hvernig þessi að-
stoð virkaði með svofelldum
hætti:
„Aætlunin Food for Peace hef-
ur skapað markaði fyrir útflutn-
ing á venjulegum viðskipta-
grundvelli. Japanir þekktu eftir
strið enn litt til mjólkur- og
hveitiafurða, en gjafasendingar á
slikum afurðum frá bandariskum
umframbirgðastövðum höfðu
vanist vegna Food for Peace”. Og
i dag er Japan helsti innflytjandi
bandariskra matvæla — flytur
inn fyrir þrjá miljarði dala á ári.
Bandarikin hafa einnig stutt út-
flutning með beinum niður-
greiðslum. Útflytjendur hafa get-
aö keypt matvæli i Bandarikjun-
um á hinu háa rikisstyrkta verði,
og siðan hafa þeir selt erlendis á
lægra heimsmarkaðsverði —
bandariski rikiskassinn hefur
borgað mismuninn. Þetta ýtti
undir bandariskan útflutning á
kostnað útflutnings landbúnaðar-
rikja sem verr voru á vegi stödd.
Bándariskir skattborgarar
greiddu mismuninn —og héldu á-
fram að greiða hátt verð fyrir
þann mat sem þeir neyttu sjálfir.
Þetta kerfi hefur samt truflast
eftirhinar risavöxnu komsölur til
Sovétrikjanna þurrkaárið 1972.
En þá komst það upp, að fimm
meiriháttar kornútflytjendur
höfðu leikið á kornmarkaðinn og
lögin um útflutningsstyrki með
þeim hætti, að i vasa þeirra rann
300 miljón dala ólögmætur gróði
(fyrir utan þann „lögmæta”).
Þurrkaruir 1972.
Árið 1972 urðu ýmis helstu
hveitiræktarsvæði heims fyrir
barðinu á alvarlegum þurrkum.
Þetta hafði hin alvarlegustu áhrif
á matvælaástandið. Þeir sem
höfðu efni á t.d. sovétmenn og
japanir, flýttu sér að festa kaup á
miklu af varabirgðum Bandarikj-
anna, en víða annarsstaðar rikti
beinnskortur. 1 fyrsta sinn i lang-
an tima var ekki um „umfram-
birgðir” að ræða. Og verðið snar-
hækkaði.
Þetta varð m.a. til þess, að
Henry Kissinger utanrikisráð-
herra fékk aukinn áhuga á land-
búnaði. Hann lét meira að segja
öryggismálaráð landsins ræða
um matvæli og þýðingu þeirra
fyrir bandariska hagsmuni og
mun þetta i fyrsta sinn að það var
gert. Og hann varð til þess að
hvetja til samkvaðningar mat-
vælaráðstefnu SÞ,sem haldin var
I Róm i fyrra.
Nokkru áður en sú ráðstefna
hófst hélt Ford bandarikjaforseti
ræðu á allsherjarþingi S.Þ. þar
sem hann sagði m.a. að „það hef-
ur ekki verið stefna okkar að nota
matvæli sem pólitfskt vopn”. Af
þvi sem að ofan er rakið má sjá,
-að þessi yfirlýsing er annaðhvort
barnaleg eða fullkomlega óheið-
arleg.
Matvæli eru Bandarikjunum
pólitiskt vopn eins og þau hafa
lengi verið. Hitt er svo annað mál,
aðþað hefur verið togstreita milli
Fords forseta og stjórnar hans
hinsvegar og þingsins hinsvegar
um það, hvernig ætti að beita þvi,
á hvað ætti að leggja áherslu.
Togstreita
Það yrði of langt mál að fara
nákvæmlega út i þá sálma hér.
Ford og Kissinger vildu bersýni-
lega ekki gefa ákveðin loforð um
matvælaaðstoð fyrr en ljóst yrði
hver þróun oliuverðs yrði. Þvi
Kissinger og ýmsir ráðherrar
töldu, að hækkandi matvælaverð
sem kom i kjölfar hækkaðs oliu-
verðs mundi neyða ýmis lönd,
einkum þau fátækari, til að styðja
Bandarikin i viðleitni þeirra til að
kljúfa samstöðu oliurikja og fá
oliuverðið eitthvað lækkað.
Kissinger vildi auka framlög til
PL-480 en rakst á sparnaðar- og
niðurskurðartilhneigingar i fjár-
málaráðuneytinu og á þingi. Earl
Butz landbúnaðarráðherra háði
sérstaka baráttu fyrir þvi, að
leggja niður kornhlöður rikisins
og koma birgðunum fyrir i hönd-
um einkaaðila. Ýmsir frjálslynd-
ir demókratar á þingi vildu beita
sér fyrir þvi, að dregið yrði úr
pólitiskri mismunun i matvæla-
aðstoð. Kringum þessa flóknu
mynd vokuðu svo matvælahring-
irnir, sem juku gróða sinn um 15-
20% i fyrra og hefur hann aldrei
verið meiri.
011 þessi togstreita varð til
þess, að bandariska sendinefndin
kom til Rómar i fyrra með lam-
aðan vilja og þokukennd fyfirheit.
Enda fékk hún óspart orð i eyra
fyrir — ekki sist frá fulltrúum al-
þjóðlegra stofnana. Þessi gagn-
rýni varð m.a. til þess, að Ford
samdi við þingið i árslok um all-
mikla hækkun á framlögum til
PL-480, en samt er hún enn minni
en 1973.
Hafi matvælakappræðan i
Bandarikjunum leitt eitthvað i
ljós, þá er það helst það, að þeir
sem þar ráða ferðinni hafa fyrst
og fremst hugann við verslun:
Þeir sem ráö hafa á munu geta
keypt nóg af bandariskum mat-
vælum, en liklega á enn hærra
verði en nú. Þau lönd sem of
snauð eru til að kaupa mat hafa
til þessa ekki mikið annað heyrt
en óljós loforð úm alþjóðlega
hjálp i viölögum.
—(áb tók saman).