Þjóðviljinn - 29.06.1975, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJ6ÐVILJINN Sunnudagur 29. júni 1975.___
Er verkalýðshreyfingin úrelt?
Syndalestur
A sunnudaginn var birti Morg-
unblaðið grein eftir Paul Johnson,
sem áður var ritstjóri breska
vinstrimanna vikuritsins New
Statesman. Þar ræðst hann mjög
harkaiega gegn breskri verklýðs-
hreyfingu og forystu hennar.
Hann telur, að með ósveigjan-
legri kröfugerö og verkfölíum
hafi hún stuölað að stöðnun og
fjárflótta úr breskum iðnaði. Að
óðaverðbólgu sem komi verst
niöur á þeim sem minnst mega
sin — öldruðum, börnum, sjúk-
um. Að því, að bilið vex á milli
þeirra hópa sem lægst hafa laun
og þeirra sem hafa sterkasta að-
stöðu til aö knýja fram há iaun
(tekin eru dæmi af sérfræðingum
I iæknastétt, starfsmönnum viö
raforkuver, flugmönnum o.s.frv.)
Þá telur Paul Johnson að þessi
þróun, sem sé reyndar ekki til
komin vegna ákveðinnar stefnu-
mótunar, heldur miklu heidur
stefnuleysis, sundri aiþýðu og
geri enn erfiðara en ella að sam-
eina hana til baráttu fyrir sósial-
iskum markmiðum. Og ennfrem-
ur muni þetta blinda kapphlaup
einstakra hópa innan verklýðs-
hreyfingarinnar flýta fyrir þvi að
römm ihaldsstjórn komi til valda
aftur I Bretlandi.
Við skulum nánar visa að ýmsu
I grein Pauls Johnsons síðar. En
fyrst er rétt að minna á það, að
Morgunbiaðið er furðu hrifið af
þessari grein. í Reykjavikurbréfi
er óbeint minnst á hana með sam-
anburði við island. Þar er samt —
fyrir utan skot á kjarasamninga
hópa eins og flugmanna — enn að-
eins talað um það, að það sé engu
likara en þjóðin ÖLL sé fallin I
einhverskonar synd. Og þaö er
mælt með þvi að menn hverfi frá
þvi hugarfari sem blaðið telur
grasséra i landsmönnum ,,að
vilja fá alltfyrir ekkert og heimta
ailt án þess að láta nokkuð I stað-
inn”. En á þriðjudag er Ijósara til
hvers á að nota grein Pauls John-
sons. i leiðara er spurt að þvi,
hvort verklýðshreyfingin sé ekki
á villigötum — HÉR sem á Bret-
landi. Og gert mikið úr rökum
Johnsons þar að Iútandi, þar sem
hann sé sósialisti þá sé ekki hægt
að kála honum með þvf að kalla
hann þjón auðvaldsafla.
Sjálfsgagnrýni
eða sjálfsaumkun
Hvað sem segja má um rök-
semdir Pauls Johnsons i einstök-
um atriöum, þá er það Ijóst, að
hann fjallar um raunveruleg
vandamál. Þaö er bæði eðlilegt og
sjáifsagt að Sósialistar gagnrýni
verklýöshreyfinguna.enda er það
mjög algengt. Þaö er nauðsyn-
legra en að hafa þungar áhyggjur
af þvi, að borgaraskapnum þyki
gott að geta tekið eitthvað af
þeirri gagnrýni upp til stuðnings
við þá leyndu og Ijósu áráttu sína,
að reyna að koma ábyrgð á flest-
um eða öllum efnahagsvanda yfir
á verklýöshreyfinguna.
Aöur en lengra er haldið skul-
um við minna á tilsvar þjóðsög-
unnar: óiikt höfumst við að.
Stjórnendur og taismenn kapital-
ismans (sem menn einatt kalla
„einkarekstur” eða blátt áfram
„atvinnulifið”), stunda yfirleitt
alls ekki þá sjálfsgagnrýni, sem
menn verða oft varir við I nám-
unda við verklýðshreyfinguna.
Hafiö þið kannski heyrt synda-
játningar af þeirra vörum um
skattamál fyrirtækja, yfirfærslu
dýrrar einkaneyslu á reksturinn,
ólöglegan og allavega „Þjóðhags-
lega hættulegan” fjárflótta, er-
lenda bankareikninga eða glæfra-
lega og heimskulega fjárfest-
ingu? Slikt tal er yfirleitt þaggað
niður með harðri hendi, eöa þá að
þvi er beint i þröngan farveg á
bak við læstar dyr stúkusalanna.
Mikiu algengara er að heyra hið
kapitaliska Iið fara með sjáifshól
í bíand við sterka sjálfsmeð-
aumkun. Vér erum vakandi og
sofandi i þvi að bæta þjónustuna
við almenning, dugnaður er al-
geng dyggð meðai vor, einnig
hugvit i hagræðingu, segja þeir í
fjölmiðlum. Maður gæti haldið að
atvinnurekstur sé fyrst og fremst
óeigingjörn hugsjónastarfsemi.
Og það er jafnan stutt I grátstafi
am að kapitalistar, þessir sál-
gæslumenn velferðarrikis, séu
misskildir i flestum húsum.
Hæddir vorum vér og svlvirtir,
segja kaupmenn jafnt sem odd-
viti saltfiskmanna. Staðan er allt-
af slæm. Greiðsluþolið er ailtaf i
núili. Stúdentar eru á móti okkur,
embættismenn, verklýðshreyfing
og svo kommarnir. „Aðförin að
frjálsum atvinnurekstri er I al-
gleymingi I dag og þátttakendur i
þeirri aðför eru hinir óliklegustu
aðilar” sagði formaöur versiunr
arráðs tslands á siðasta þingi
þess.
Þeirra eigið
afkvæmi
En hver er sú sekt verklýðs-
samtaka sem á dagskrá er? Paul
Johnson minnir á það, að hún sé
stefnulaus. Hefur þar með gefiö
upp á bátinn pólitisk markmið,
baráttu fyrir ÖÐRUVÍSI þjóöfé-
lagi. Þetta er I raun réttri kjarni
málsins, þótt hann sé ekki skýrt
fram dreginn I grein Johnsons, og
sé auðvitað alveg utangarös i
túlkun Morgunblaðsins.
Með þvi að gefa að mestu upp á
bátinn félagsleg, sósialisk mark-
mið einskorðar hefðbundin verk-
lýðshreyfing sig við kaup og kjör.
Þetta leiðir, eins og nánar verður
vikið að slðar, til þess, að sam-
staða hennar rofnar, hún klofnar I
heldur laustengda samsteypu
hagsmunahópa, sem eiga oft i
togstreitu innbyrðis. Þetta hefur
viða svipt verklýðshreyfinguna
pólitisku afli (eins þótt hún sé
samtvinnuð flokki sem situr öðru
hvoru i stjórn eins og i Bretlandi)
og þar með hefur dbreyttu skipu-
lagi einnig verið borgið. Verk-
lýðshreyfingin hefur að mestu
veriö innlimuð í hið kapitaliska
kerfi, verið bundin við að bregö-
ast við þvi, afsalað sér möguleik-
um á að breyta því eða kollvarpa.
En svo þegar lögmái þessa sama
kerfis, lögmál kapitaliskrar sam-
keppni — hver fyrir sig og and-
skotinn hirði þann aftasta — fara
að virka innan ýmissa hluta verk-
lýöshreyfingar, þá fórna Morgun-
blaðsmenn heimsins höndum og
kannast ekki lengur við sitt eigið
afkvæmi.
Allir á toppinn
t þjóðfélögum sem okkur eru
skyld, hefur staða verklýðshreyf-
ingarinnar mótast mjög af aðlög-
un að nýkapftallsku velferðarriki.
Ferðinni hefur ráðið einskonar
blanda af frjálshyggju og sósial-
demókratisma, sem byggði á
þeirri forsendu, að almennar
efnahagslegar framfarir mundu
tryggja öllum bætt Ilfskjör og
aukinn jöfnuð. Framtak og hag-
stjórn kapitalista átti að drifa
þróunina áfram. Framfarirnar
þýddu launaskrið og hærri laun —
fyrst hjá starfshópum, sem best
voru settir til að knýja á um þetta
(starfsfólki I mjög aröbærum
greinum eða lykilgreinum). Siðan
kæmu aörir á eftir meö launa-
kröfur og fengju tekið tillit til
„skynsamlegs samanburðar” við
hina. Þetta átti að þýða, að allir
þokuðust upp á við I aukinni
neyslu og jöfnuði. „Hinir dug-
mikiu ryðja brautina og aðrir
fylgja á eftir uns allir standa á
efsta tindi” sagði ieinu kosninga-
blaði Sjálfstæöisflokksins hér
heima.
Deildu og
drottnaðu
Þetta átti aö geta gerst — að
minnsta kosti ef að verklýðs-
hreyfingin sýndi jafnan „hófsemi
og raunsæi”, sem væri fólgið I
þvi, að kauphækkun yfir linuna
yrði ekki meiri en framleiðslu-
aukning. Þetta þýddi með öðrum
orðum, að verklýðshreyfing gæfi
það Ireynd upp á bátinn að breyta
tekju- og eignaskiptingu i þjóðfé-
laginu, að breyta hlutfallinu
verklýðshreyfingunni I vil. Enda
átti hreyfingin erfitt með að ráð-
ast i slikt verkefni. Meðal annars
vegna þess, að hún hafði gengið
inn á flókið starfsmat og flokka-
skiptingu. Með þvi jukust likur á
þvi.aðinnan hvers hóps launþega
hugsuðu menn aðeins um næsta
launaflokk fyrir ofan — þangað
sem þeir sjálfir ætluðu að kom-
ast. Og næsta flokk fyrir neðan,
en þangað ætiuðu þeir ekki fyrir
sitt litla lif að hrapa aftur (og alls
ekki láta það fólk ná sér). Samtök
launafólks voru sem fyrr segir
komin f smáparta, sem áttu
annrikt við að skoða hver annan
og misstu þeim mun frekar sjón-
ar á fjölskyldunum sextán eða 200
eða 2000, sem „eiga” hvert land.
Deildu og drottnaðu, sögðu róm-
verjar.
Dæmið gekk
ekki upp
En velferðardæmið gekk ekki
upp. 1 fyrsta lagi hefur jöfnuður
ekki aukist. Bilið milli 5—10%
hinna rikustu og 10—30% þeirra
snauðustu hefur ekki minkað, og
þetta bil getur verið lýgilega mik-
ið I Iöndum eins og Englandi og
Frakklandi, og væri enn stærra ef
gerðar væru áreiðanlegar skatt-
skýrs lur. í grein eftir dr. Þorstein
Eggertsson I Eimreiöinni segir
m.a. „Rannsóknir á tekjudreif-
ingu I löndum Efnahags- og fram-
fa rastofnunarinnar O.E.C.D.
virðast sýna, að hún er engu jafn-
ari nú en fyrir 25 árum. Sérfræð-
ingar O.E.C.D. komast svo að
orði i nýlegri skýrslu, að þess sjá-
ist ekki merki I handbærum hag-
tölum, að hiutur þeirra tekju-
lægstu i skiptingu þjóðartekna
hafi aukist þrátt fyrir mikið um-
tal og miklar tilfærslur i pening-
um og friðu" (undantekingar eru
Danmörk og Sviþjóð). Þessar
upplýsingar eru reyndar mjög
sterk gagnrýni veruleikans á vel-
ferðarhugmyndirnar — og á
frammistöðu verklýðshreyfingar.
Dæmið gengur ekki upp vegna
þess — i öðru lagi — vegna þess að
efnahagslegar framfarir, sem
áttu að jafnast út um ailt sam-
félagið og þar með koma I veg
fyrir þjóðfélagslega ókyrrð —
þær urðu ekki jafn sjálfsagöur
hlutur og áður. 1 þvi dæmi var það
innifaliö, aö rik samfélög Vestur-
landa gætu áfram ráðið verði á
orkugjöfum og hrácfnum frá
þriðja heiminum. Þetta verðlags-
•kerfi er að hrynja, og afleiðingar
þess hafa komið með einna rót-
tækustum hætti fram I Bretlandi.
Og þá er þess ekki aðeins krafist,
aö verkalýöur láti eignarétt og
tekjuskiptingu afskiptaiausa eins
og áður. Heldur og þess, að hann
taki á sig beina kjaraskerðingu
(sem hinir rikustu sleppa alltaf
við I óbreyttu samfélagi.) Þessu
eiga menn erfitt með að kyngja
og gripa til þeirra ráða sem þeim
eru tömust — verkfalla. Og við
blasirhin breska mynd þar sem i-
haldið (með tilvisun til nokkuð
hvatvislegra yfirlýsinga manna
eins og Pauls Johnsons) stendur
og visar þeim fátækustu á betur
stæða hópa I launamannasamtök-
um sem hina einu sönnu söku-
dólga: þaðeru þessir sem taka af
ykkur brauð og bjór og tannlækn-
ingar. Og þennan leik vill Morg-
unblaðið gjarna leika eftir á ts-
landi.
Hlutur sem
liggur í salti
Enginn vill hrósa þotuflug-
mönnum eða gæslumönnum við
orkuver eða sérfræðingum I
læknastétt fyrir sólóspil þeirra i
kjaramálum hér og þar um lönd-
in. Ýmislegt af þeirra kröfugerð
er íhaldi reyndar kærkomið til-
efni til að kasta rýrð á kjarabar-
áttu og verkföll yfirleitt. En I-
haldinu fer það einkar illa að
býsnast út af slikum málum.
Þessi sólóspilamennska er blátt
áfram afleiðing og endurspeglun
á borgaralegu, kapitalisku kerfi.
Þar rikir eins og menn vita sam-
keppni milii einstaklinga og hags-
munahópa, sem hver um sig
beitir möguleikum sinum (valdi
sinu) til að tryggja sér sem best-
an hlut. Munurinn er sá að sumir
beita vinnustöðvun en aðrir valdi
á verðmyndun á vöru eða þjón-
ustu. Það er þessi samkeppni,
sem á að sia út þá HÆFU sem
reka áfram m'óverkið, og þeir
eiga að fá sina umbun fyrir dugn-
að sem þeir sýna I þvi að „komast
áfram”. Eða er það ekki? Enginn
skammar kapítalista I borgara-
legu blaði fyrir að hann fái „gott
verö” fyrir vöru sina. Hvaða póli-
tiskar eða siðferðilegar forsendur
eru fyrir þvi að talsmenn þessa
sama borgaralega kerfis fordæmi
þá, sem beita sinum ráðum til að
fá ,,gott verð” fyrir vinnu sina?
Kapitalisminn hafði komið þvi
inn hjá verklýðshreyfingunni, að
hún skyldi fara sér hægt I pólitlk,
léti eignarrétt, rekstrarform, for-
ræði yfir atvinnutækjum lönd og
leið, en dansaöi með I fram-
leiðslukerfinu til hins sæla
neyslusamfélags. Þetta samspil
tókst ekki. Minnsta kosti stóð það
ekki til, að það væri háð á jafn-
réttisgrundvelli. Andstæðurnar
verða ekki sættar og þær eru
leystar með verðbólguvixli. Og
um leið er reynt að læða þvi að, að
eiginlega séu verkföll „úrelt”.
Kannski sé verklýðshreyfingin
„úrelt”.
Þær pólitísku
breddur
Hún er það að vissu leyti, en
ekki i þeim skilningi sem Morg-
unblööin mundu vilja leggja i
málið. Þröng kjarahyggja
(tradeunionismi) er úrelt. Vegna
þess að hún sundrar verkafólki,
jafnar ekki lifskjör, breytir engu
sem máli skiptir, kemur I veg
fyrir að verklýðshreyfing geti
haldið til streitu eigin og öðruvisi
gildismati en þvi sem rikir. Það
var ekki nema rétt sem Lenin
sagði um slika kjarahyggju, að
hún dæmir verkafólk til hug-
myndalegrar herleiðingar undir
borgarastétt.
Satt að segja er erfitt að koma
auga á annan kost fyrir verklýðs-
hreyfingu en að hún grafi upp aft-
ur þau pólitísku vopn, sem um
hriö hafa ryðgað i velferðarúðan-
um. Að á ný og með nýrri snerpu
séu sett fram fyrirbæri eins og
launajöfnuður (án stefnu I þá átt
ertregt tungu að hræra), virkt at-
vinnulýðræði, verklýðsvöld. Það
er augljóst, að þetta er hægara
sagt en gert. Að sterk stefnu-
breyting I þessa átt krefst í senn
bjartsýni og gagnrýninnar af-
stöðu til sóslaldemókratískrar,
sovéskrar, klnverskrar, chlliskr-
ar og annarrar reynslu. En án
skapandi hugsunar og umræðu
um sósialiska framtið er hætt við
að verklýðshreyfingu hjá okkur
og I nágrenni hnigni enn frekar —
og að hún missi EINNIG tökin á
þeirri kjarabaráttu i þrengri
merkingu sem hún hefur verið að
fást viö. Arni Bergmann.