Þjóðviljinn - 13.07.1975, Blaðsíða 20

20 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 13. -júll 1975.
SMÁSAGA
EFTIR
ÓLAF H.
TORFASON
Vaski
markvörðurinn
Eins markvarsla hafði ekki
sést. f mannkynssögunni. Ég
reyndi aö troðast neðar i stæðin,
vildi vera sem næst leikvang-
inum, en tókst hvergi að bifa æst-
um áhorfendum, sem smjöttuðu á
fréttinni og vildu njóta framhalds
hennar. Eða gat þetta verið satt?
Fólk teygði sig og skimaði eftir
Brúsa markverði og liði hans,
dreifbýlisspörkurunum, sem
árum saman höfðu hirst i þriðju
deild. Að byrjun dró i fjórða leik
Brúsa. Á ævinni. Áhorfendagrú-
inn var mikill og fjölbreyttur,
þetta liktist fermingarveislu.
Sjaldan hafa verið jafn margar
peysufatakonur á Laugardals-
vellinum. I biðröðunum við miða-
söluna kom ég auga á ýmsa
menntaða kunningja mina, sem
eins og ég höfðu ekki fengist til að
horfa á boltaleiki árum saman.
Sennilega mættu flestir þeir, sem
vettlingi gátu valdið. Kösin hitn-
aði. Sumir báru sjónauka. Kring-
um grasflötina hringsóluðu linsu-
furtar fjölmiðlanna. I stúkunni sá
ég prófessor við guðfræðideild
Háskólans. Honum hefur vafa-
laust leikið forvitni á að kanna
það, sem iþróttafréttamenn
hikuðu ekki lengur við að nefna
„kraftaverk aldarinnar”.
Ahorfendapallarnir sprengdu
tröllaukinn fagnað-
arhljóm, þegar grillti i fjólubláar
skyrtur knattspyrnuliðs A.T. —
Atgervissmiðju Tjörness, —
mannhafið Iagðist i svo feiknleg-
ar bylgjur, að ég, sem hef ævin-
lega þagað i fjöldasöng og
fagnaðarlátum, logaði innan sök-
um áreynslunnar við ópið. Frá
þeirri stundu var ég sameðlis tug-
þúsundunum, sem nötruðu i dýrk-
un sinni á Brúsa T. Tjörness. Það
flögraði að mér, er ég hófst til
þeirrar geislandi sælu, sem i
þessari samkomu hrærðist, hvort
ég hefði nú i fyrsta sinn skilið hina
raunverulegu eigind knattleikja,
eða likamsræktar almennt.
Hin fámenna en ötula vasa-
þjófastétt Reykjavikur lifði ham-
ingjudag.Holdbreyskir aðilar nutu
þrýstingsins i likamsþykkninu.
Viða sáust knálegir heimilisfeður
með spúsur sinar á hestbaki eða
jafnvel háhesti, svo þær hefðu
betra útsýni. Brúsi teygði úr sér á
grúfu innan vitateigs, lá þarna
eins og limdur við jörðina og
skeytti ekkert um æfingaknetti
manna sinna, sem þutu framhjá.
Andstæöingar þeirra i Ung-
mennafélaginu Skjótaþey röltu
inná völlinn og hituðu letilega
upp. Or gjallarhornum hvein i
formanni knattspyrnusam-
bandsins, sem bauð liðin velkom-
in til leiks. Siðan spilaði hann fót-
gönguliðamars. Dómarinn skokk-
aði inná og hneigði sig frá mið-
depli vallarins i átt til stúkunnar.
Hver spurði annan, hvort forset-
inn og rikisstjórnin væru mætt.
Sannleikurinn var sá, að viðstatt
sat helsta embættismannalið
þjóðarinnar, deildarstjórar,
fulltrúar og formenn, nema for-
maður Skattstjórafélagsins. Ein-
hver fullyrti, að erlendir þjálfar-
ar heföu flykkst til landsins með
leiguflugvél ásamt iþróttafrétta-
riturum og að skammt væri i
heimsfrægð Brúsa.
„Það er nú þaö, sem manninn
hefur alltaf dreymt um”, sagði
öldungur með alpahúfu og smá-
vindil. Sjónir nærstaddra beind-
ust að þessum spekingi, sem tjáði
okkur, að hann hefði verið sam-
tiða markverðinum við Lista-
háskólann i Kaupmannahöfn end-
ur fyrir löngu. Frami Brúsa hafði
dembst svo snöggt yfir, að fæst-
um var nokkuð kunnugt um
manninn, en þarna i þrönginni
opinberaðist mér, hve ferill hans
var einstakur. Eftir margra ára
flæking milli misjafnra fóstur-
heimila i sýslunni orti hann innan
við fermingaraldur:
Að sitja kyrr, það sist ég vil,
þá sorgirnar hlaðast að mér.
Að ferðast er einsog að finna til
i fingri sem sniðinn var af þér.
Gott fólk studdi hinn bráðefni-
lega munaðarleysingja til
mennta. Að loknum itrekuðum
tilraunum við liffræði- og heim-
spekideildir nokkurra erlendra
stofnana, gafst þessi einmana
snillingur upp við skipulegt nám
og hugðist auðga veröldina
myndlistarverkum úr Islenskum
bergheimi. Einkum lagði hann
rækt við sandstein. Brúsi upp-
götvaði móbergshöggmyndina, I
þeirri sandblásturshefð, sem
öðrum tókst að þróa til nokkurs
árangurs. Hann sagði fyrir um
klappaklakaverkin, sem molnuðu
reglubundið i frystikerfi og sitt-
hvað fleira nýstárlegt i mynd-
menntum hafði hann verið viðrið-
inn. En Brúsa T. Tjörness tókst
ekki að slá i gegn. Félagi hans
með alpahúfuna sagði það álit
sitt, að hann hefði verið of laus i
rásinni, of reikull i huga, —
kannski alltof hugmyndarikur.
Viddirnar opnuðust hver af ann-
arri i vitund Brúsa. Hann stað-
næmdist ekki við neinn, leitaði
óðar nýrra leiða og stællegri
markmiða. Lif hans umhverfðist i
æðisgengna innri leit, sem varn-
aði honum sjónar á fegurð og
glaðværð lifsins. Brúsi grófst i
eðju guðspeki og dulhyggju, þótti
full sérsinna, einangraðist frá
samfélaginu og gleymdist. Ollum
nema gömlu glimufélögunum i
Atgervissmiðju Tjörness. Stöku
sinnum heimsótti hann æsku-
stöðvarnar og tókst þá kunn-
ingjunum alltaf aðginna hann út i
stigandina sem var honum kær-
ust i glimunni. Rólega, fyrirskip-
aða, taktvissa stigandina vildi
hann draga sem mest á langinn.
Hinum fannst stundum, að hann
væri frekar að dansa við þá held-
ur en slást. En loks kippti hann
þeim uppúr jörðinni og lagði þá,
hvern á fætur öðrum og enginn
stóð fyrir honum. Mjaðmar-
hnykkurinn hans minnti mest á
kenningarnar um skyndiiega
umpólun jarðar. Og þeim var
nautn að kljúfa loftið I mjúkum
þanbogum Brúsa. Tilfinningin
liktist þvi að móðir vaggaði barni
til óminnisveralda. Eftir að hann
staðfestist íyrir norðan fimmtug-
ur, hætti Brúsi aðglima.„Égglimi
við Elli, eins og Asa-Þór”, sagði
hann alvarlega.
Markvörslufræknleikurinn
vitnaðist vorkvöld eitt Atgervis-
smiðjunni, hlaupandi með nýjan
bolta áleiðis inná völl. Brúsi
mætti þeim, en þegar einn liðs-
manna hugðist spyrna framhjá
honum, hrökk knötturinn af
gamla glimukappanum. Þeir
reyndu aftur að skjóta til hliðar
við Brúsa, en athöfnin fór á sömu
leið i siendurteknum tilraunum,
hannsneriþettaallt afsérogþað
reyndist þeim ofviða að mjaka
sér nokkuð áfram með boltann.
Loks féllst Brúsi á að fylgja þeim
til æfinga og standa I marki.
Sveitamenn hentu gaman að tið-
indunum, þegar ATi tókst að 5
mala tvö lið úr sjávarþorpum, en
meginstyrkur þeirra byggðist á
firkimönnum. Þó tók steininn úr i
Reykjavik, en AT sigraði þar
mjög óvænt það þriðjudeildarlið-
ið, sem hafði áður þótt öruggt
með að sigra i deildinni og kom-
ast i næstu deild fyrir ofan. Eftir
þann atburð stýrðu iþróttamenn
athygli þjóðarinnar svo rækilega
að Brúsa, að næsti leikur hans, sá
sem bergnam mig, var fluttur á
Laugardalsvöllinn og til hans
boðað með öllu brambolti sem
hugsast gat. Illar tungur lugu þó,
að ekki væri þetta svindilbrask til
annars sviðsett en að rétta við
fjárhag knattspyrnusambandsins
með „afdankaðri fitabollu ofan úr
sveit”.
Og spengilegur vöxtur var að
visu löngu af þessari rosknu
SAGA
ÚR
HEIMI
ÍÞRÓTT-
ANNA
hetju, sem kaus að leika hlifðar-
laus um fót og hönd. Brúsi vildi
raunar sjálfur ganga nakinn að
iþróttum, eins og grikkir til
forna, Qn bæði vallarstjóri og lög-
reglustjóri lýstu þvi yfir, að þeir
hlytu að flokka slikt undir ósæmi-
legt athæfi á almannafæri og yrði
ber iþróttamaður á Laugardals-
vellinum umsvifalaust handsam-
aður og sóttur til ábyrgðar. Ber-
fættur, en með derhúfu, reis Brúsi
á fætur, er fyrirliðar heilsuðust á
vallarmiðju. AT. vann hlutkestið
og kaus að leika móti sól. Eins og
iþróttaskýrendur höfðu bent á,
var knattmeðferð ATs I algeru
lágmarki. Liðsmenn iðkuðu
sjaldgæflega brösótta knatt-
spyrnu, eða eins og einn fréttta-
maður orðaði það: „Líkast þvi að
liðið reyni að innleiða þúfna-
göngulagið i evrópska knatt-
spyrnu.”. Ekki bætti úr skák, að
kvaldir af ósigrum fyrir ónafn-
greindum útkjálkaliðum höfðu
leikmenn ATs myndað sér afkára
legar skoðanir um tækni iþrótt-
arinnar. Grunuðu þeir aðra
knattspyrnumenn um margvis-
lega fólsku i beitingu fótleggj-
anna, einkum töldu þeir andstæð-
inga slægjast eftir þvi að skráma
sköflunga sina. Af þessum sökum
mættu ATsmenn ævinlega þétt-
riðnir legghlifum, sem gerðu
þeim erfitt fyrir um lipurt hlaup
og snotur viðbrögð. „Nú mega
þeir sparka eins og þeir vilja!”
kallaði miðvörður ATs sigrihrós-
andi, um leið og hann staulaðist
fram á völlinn, I þeirri von að
bakvörðunum tækist að senda sér
boltann. En Ungmennafélagið
Skjótaþeyr lék á bakverðina.
Mátti alveg segja, að Skjótaþeyr
léki vörn ATs sundur og saman.
Brúsi virtist ekki gefa þvi mikinn
gaum, að leikurinn var hafinn.
Það gerðist i sama mund, að
hægri framvörður Skjótaþeys
spyrnti knettinum af álitlegri
lagni og afli að marki ATs — og að
Brúsi lauk endanlega við að
mjaka sér I jógastellingu á höfði.
„Þetta gat hann” tautaði
alpahúfufélaginn með smá-
vindilinn. Mannfjöldinn laust upp
ánægjuskræk er knötturinn small
á hælum markvarðarins, sem
sneri andliti að marki og haggað-
ist ekki.
Sömu spurningunni skaut upp i
huga mér og þeirra, sem áður
höfðu séð tilþrif Brúsa: „Hvernig
vissi hann, að fyrir knettinum
ætti að liggja að þjóta nákvæm-
lega I þessari linu?” Ekki gafst
ráðrúm til að ihuga þetta grannt,
þvi AT náði knettinum og sendi
hann i löngum spyrnum fram
völlinn. Og útaf. Skjótaþeyr beitti
ómerkilegum leikfléttum og
komst strax I dauðafæri. Brúsi
stóð teinréttur fyrir miðju mark-
inu, hreyfingarlaus. Skotmaður-
inn æddi að vitateig og knötturinn
flaug af skónum i grenjandi striki
hálfum metra ofar jörðu. Brúsi
sneri hægri fæti útávið um hnéð
og sveigði hann lauslega i
mjaðmarliðnum. Aldrei hafði
nokkur knattspyrnumaður tekið
boltann glæsilegar á hælinn.
Ahorfendur suðu nú blóð sitt. Þeir
hófu ramman hvatningarsöng
með ATi og Brúsa. Tónninn
kviknaði i iljum þúsundanna, hóf
sig uppum fæturna og bolinn og
brunaði úti svalt vorloftið.
Eftir á að hyggja finnst mér þvi
likast sem ég hafi dvalið I leiðslu-
ástandi, meðan leikurinn varði.
Eina hugsun min og þrá var sú að
mega lita yfirskilvitlegar snert-
ingar Brúsa við knöttinn. Við vor-
um öll heilluð af honum. Hann
varði hvert einasta markskot. Og
ekki aðeins að hann héldi mark-
inu hreinu i hverri stórsókn leik-
manna Skjótaþeys eftir aðra,
heldur hljóp hann stundum útá
völl án sýnilegs tilefnis og greip
þar beinlinis inni sendingar
þeirra sin á milli. Enginn gat gert
sér grein fyrir, hvernig hann
reiknaði þær út. Og hann lék þetta
án erfiðis. Mestan hluta leiktim-
ans beið hann hreyfingarlaus,
annaðhvort standandi i hvíldar-
stellingu glimumanna, með hend-
ur fyrir aftan bak — eða sitjandi i
lótusstellingu með krosslagða
fætur að jógasið. Fyrirvaralaust
hóf hann undirbúning að vörsl-
unni, gætilega og nákvæmt. Eitt
sinn skálmaði hann þó rakleitt
fram allan vitateig og stökk hátt
upp. Skjótaþeyr átti um leið lang-
spyrnu að marki. Brúsi féll niður
lóðbeinn og stóð i jafnvægi á
knettinum.
Ég hef aldrei fundið jafn greini-
lega fyrir þvi og þarna á vellin-
um, að manneskjan er tæplega 40
gr. heitur ofn. Bergnuminn fyrir
Brúsa sakir magnaði mann-
þröngin slika geislun, að hún rann
saman i varmakvoðu sem endur-
ómaði hvarvetna minnstu hrær-
ingar i sér. Gæfi kona i fremstu
röð frá sér þunga stunu, breiddist
hún út, hófst og hneig, um allt
áhorfendasvæðið. Og meðan
Brúsi skallaði knöttinn, gaf hon-
um olnbogaskot, lét hann renna
eftir bakinu á sér eða settist á
hann, held ég að skarinn hafi
ómað gegnum alla sérhljóða staf-
rófsins bæði með útöndun og inn-
sogi, i hægum vixlverkandi
syrpum eftir hljómfalli knatt-
leiksins á grasinu fyrir. neðan.
Hvaðan sem skotin bárust höfn-
uðu þau i umsjá Brúsa. Eins
og nákvæmum byssum væri beint
að honum. Eða hann væri segull.
Fólki vöknaði um augun. Skyndi-
lega áttaði ég mig á þvi,
að hundruðir manna lágu á
bakinu efsti i áhorfendastæð-
unum, rumdu kynlega með
sælubros á vör og fylgdust greini-
lega með leiknum án aðstoðar
skilningarvitanna. Hópkenndin
var svo öflug, að straumarnir ein-
ir nægðu. Þar skalf hver öðrum.
öfugt við þá þróun, sem varð i
knattspyrnudýrkun þessara ára,
er áhorfendur heimtuðu mörk si-
fellt hærri rómi og fýldust við
stöðuna 0:0, elskaði skarinn
Brúsa fyrir jafnteflisbaráttuna,
þvi fram á siðustu minútur leiks-
ins skoraði AT ekkert mark. En
loks brunaði hann fram sjálfur,
með knöttinn rúllandi um sig all-
an, eins og sirkusfifl, og negldi
fyrirhafnariaust i mark andstæð-
inganna. 1:0 var allt og sumt sem
varmakvoðan hafði fyrir sinn
snúð. En þjóðin dýrkaði Brúsa.
Þessum kappleik ATs og
Skjótaþeys, sem ég sá fyrstan á
ferli hins naska markvarðar, lauk
friðsamlega með sigri ATs. Þeg-
ar dómarinn flautaði af, risu
stúkugestir á fætur og klöppuðu
og öll tárfellandi hjörðin um-
hverfis leikvanginn stappaði nið-
ur fótunum. Sökum likamshitans
gufuðu tárin strax upp og það
rauk dulúðlega af fólkinu.
Brúsi hneigði sig. Forsetinn kom
fram á leikvanginn i fylgd for-
sætisráðherrans og tók i höndina
á afreksmanninum. Lögreglan
hélt áhorfendum i skefjum með
kylfum og karlmannlegu orð-
bragði. Myndatökumenn ærðust
yfir viðfangsefninu. tþróttafréttir
sjónvarpsins lengdu kvöldfrétta-
timann um 90 minútur, þvi leikur-
inn var sýndur i heild.
Enskt knattspyrnufirma keypti
Brúsa eftir þennan leik. Honum
var haldin skrautveisla á hóteli i
Lundúnaborg og heimsfréttirnar
gerðu honum fljótlega skil, eftir
að hann fór að leika fyrir firmað.
„Endir knattspyrnunnar”, „Fót-
bolti er dauður” og „Iþrótta-
svindlið hefur yfirbugað iþrótt-
irnar” voru fyrirsagnir nokkurra
heimsblaða. önnur virtust Brúsa
hagstæðari: „Dularsálfræðin tek-
ur vítaspyrnu”, „tslenskur seið-
karl ógnar viðteknum veraldar-
skilningi”, „Knattspyrnu lyft til
vegs með bókmenntum og fögr-
um listum”.
En innan skamms tók Alheims-
ráð Knattspyrnumanna af skarið.
Annaðhvort hlyti þessi leikmaður
að hætta keppni eða reglunum
yrði breytt. Getraunakerfið var
komiði ólag vegna stöðugra sigra
iiðs Brúsa, sem nefndi sig AT til
samræmis við hið gamla lið
markvörsluhetjunnar af norður-
slóðum. Einn forystumanna ráðs-
ins gekk meira aö segja svo langt
að lýsa þvi yfir, að Brúsi væri
augsýnilega kominn hingað með
fljúgandi diski frá fjarlægri
stjörnu, búsetinni verum æðri
okkur, og væri þvi ekki löglegt að
nota hann i keppni. Þessi áróður
espaðist um allan helming, er
Brúsi tók að beita vafasömum
brellum. Hann hætti að verja.
Hann hleypti öllum boltum fram-
hjá sér. En þegar menn skyggnd-
ust um eftir knettinum i netinu,
fannst hann hvergi. Tugþúsundir
manns litu meö eigin augum,
hvernig andstæðingarnir sendu
knöttinn rakleiðis að marki og i
það, meðan Brúsi dundaði i leik-
fimi einhvers staðar innan mark-
teigs. Miljónir manns sáu þetta á
sjónvarpsskermum, bæði á eðli-
legum hraða og i hægri hreyfingu.
En um leið og knötturinn kom að
marklinu, hvarf hann. Eins og
hann hyrfi i annan heim. Þegar
augum var beint að Brúsa, stóð
hann gjarnan á haus i jógastell-
ingu og knötturinn lá á iljum
hans.
Hrollur fór um hinn sið-
menntaða heim við þessi and-
styggilegu töfrabrögð Brúsa.
Þegar hann var spurður, hverju
þetta sætti, svaraði hann stutt og