Þjóðviljinn - 31.08.1975, Qupperneq 5

Sunnudagur 31. ágúst 1975. ÞJOÐVILJINN - SIÐA 5
* • 1 - , '............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. • - ■ ’■' . ■ " , ' '
t mai-júnl hefti timaritsins
Problems of Communism
(Vandamál kommúnisma) er
grein semnefnist Nordic
communism, Norrænn
kommúnismi og er höfundur
hennar Trond Gilberg. Þar er
fjallað um kommúnistaflokka
Noregs og Danmerkur og svo is-
lenska sósialistahreyfingu, bæði
Sósialistaflokkinn og Alþýðu-
bandalagið, sem bæði eru kölluð
kommúnistaflokkar. Gfni grein-
arinnar er að lýsa stöðu við-
komandi flokka og útskýra á-
stæður fyrir lágu gengi
kommúnista i Noregi og Dan-
mörku en velgengi „kommún-
ista” að islandi.
islandsskrif
erlendis
Efni þetta er forvitnilegt fyrir
islenska lesendur. Bæði er, að
þegar island ber á góma I er-
lendum ritum, þá er oftast nær
(a.m.k. utan Norðurlanda) um
furðu margar rangfærslur að
ræða og þó sérstaklega eru öll
hugtök og hlutföll i póiitisku lifi
landsins brengluð. Þetta á einn-
ig við um sæmileg vikurit sem
talin eru: eitt af þvi sem gerir
mann tortrygginn á lýsingar t.d.
Spiegel og Newsweek á meint-
um firnaáhrifum kommúnista i
Portúgal eru þau dæmi sem
menn muna af lýsingum þeirra
á islenskum sósialistum. En
grein Trond Gilberg er allmiklu
itarlegri en við eigum að venj-
ast, og einnig byggð á betri
þekkingu.enda þótt þar sé að
finna þó nokkuð af ónákvæmni
og röngum uppiýsingum eða úr-
eltum (eins og hver og einn get-
ur sannfærst um hér á eftir). Þá
er hún og forvitnileg vegna
þess, að Problems af Dommun-
ism er gefið út af Upplýsinga-
þjónustu Bandarikjanna, USIS.
Það er reyndar tekið fram undir
haus ritsins, að „skoðanir
greinahöfunda séu ekki endi-
lega endurspeglun á skoðunum
Bandarikjastjórnar”, en það er
jafnframt ljóst, að bandariskt
stjórnvöld vilja gjarna koma á
framfæri einmitt þessum við-
horfum. Það sést m.a. á þvi, að
eins og segir^i ritinu, þá geta
menn utan Bandarikjanna „i
flestum tilvikum fengið ritið ó-
keypis með þvi að skrifa til
næstu skrifstofu Bandarisku
upplýsingaþjónustunnar”.
(Þetta er sami mátinn og
sovéskir hafa með sitt APN-
timarit.).
Skárri en Mogginn
Frá þessu er nú sagt meðal
annars vegna þess, að þrátt fyr-
ir ónákvæmni og ranghermi hjá
Trond Gilbert þá reynist þetta
bandaríska opinbera áróðurs-
málgagn margfalt áreiðanlegri
heimild um islenska vinstri-
hreyfingu, islenska sósialista en
nokkuð borgaralegt blað is-
lenskt. (Þetta hefur áður komið
fram i Problems of Commun-
ism, m.a. i grein sem fjallaði
um viðleitni sovétmanna til að
„normalisera” samskipti við
ýmsa erlenda róttæka flokka
eftir Tékkóslóvakiu). Það er til
dæmis ekki nema sjálfsagt að
taka i stórum dráttum undir þá
útskýringu ritsins á velgengni
islenskrar sósialistahreyfingar
til vinstri við hefðbundinn krat-
isma, að hún hafi borið gæfu til
að taka þjóðlega afstöðu til mik-
ilvægra mála, tengja marxiskar
hugmyndir við jafnréttishefð i
islenskri menningu og meta
með gagnrýni tiðindi af
kommúniskum og sisialiskum
hreyfingum i öðrum iöndum,
ekki faðma guðspjall einhverr-
ar þeirra með lokuð augu. Það
liða áreiðanlega mörg ár og
margir dagar áður en þótt ekki
værinema skammtur af þessari
visku bandariskra vinstrivillu-
sérfræðinga ratar inn i endaiaus
skrif Morgunblaðsins um is-
lenska sisialista.
Nafngiftir
Hér verður ekki farið út I þá
sálma, af hverju Alþýðubanda-
lagið er talið kommúnistaflokk-
ur eða „bandalag undir þeirra
forystu”. Greinarhöfundar
Problems of Communism hafa
reyndar oftar en ekki verið i
vafa um hvernig þeir ættu að
„vörumerkja” hinar ýmsu
hreyfingar til vinstri, sem risa i
ólikum löndum á ólikum for-
sendum. Það er til dæmis ljóst
hvcrjum sem vill, að Alþýðu-
bandalagið islenska er miklu
likara danska SF. flokknum en
Kommúnistaflokki Danmerkur.
Danski SF er I greininni I ritinu
ekki talinn „undir kommúniskri
forystu” enda þótt forystumenn
hans hafi upphaflega flestir
komið úr kommúnistafiokki —
og þá vegna þess liklega, að
kommúnistaflokkurinn heidur
áfram að vera til. Þvi er þá
heldur ekki svarað t.d. hvers-
konar fyrirbæri VS, Vinstri
sósialistar i Danmörku séu. Og
svo mætti áfram telja. Reyndar
er það svo, að það er varla gjör-
legtað fjalla um einstaka flokka
til vinstri i hvaða landi sem er,
án þess að hafa i með i dæminu
allar hreyfingar til vinstri við
hefðbundið sósialdemókrati að
minnsta kosti. Og reyndar verð-
ur sósialdemókratiið einnig að
koma við sögu: Það er einmitt
galli á grein Gilberg, að hann
skilur ekki samhengið milli vel-
gengni islenskra sósialista og
hraklegrar frammistöðu Al-
þýðuflokksins.
Hér fer á eftir þýðing á þeim
parti greinarinnar sem fjallar
um tsland. Það skal tekið fram,
að Problems of Communism
leyfir öðrum að taka efni úr sér
eins og þeim sýnist. —áb
USIS skoðar Al-
þýðubandalagið
of
unnmnmsm
Forsiða ritsins Problems of Communism: ókeypis utan
Bandarikjanna.
Rætur róttækni
„island á sér eins og Danmörk
og Noregur verulega hefð i þjóð-
legri róttækni, en rætur þeirrar
hefðar eru að verulegu leyti aðrar
en i hinum dönsku og norsku til-
vikum. ísland er enn að verulegu
leyti samfélag fiskimanna og
smábænda. Þar er nokkur
iðnaður, en hann er einkum á
sviði neysluvarnings og matvæla--
iðnaðar, en að mestu vantar þætti
þungaiðnaðar og efnaiðnaðar,
sem eru svo mikilvægir fyrir
Noreg og Danmörku (einkum
fyrrnefnt iand). Um leið hefur
ávallt verið yfrin róttækni meðal
fátæks sveitafólks og bænda og
fiskimanna sem barist hafa i
bökkum.
Reyndar sýnist tsland gott
dæmi um svonefndar „auðnar-
kommúnisma”, sem hefur verið
itarlega skilgreindur i sambandi
við Finnland. Samkvæmt þessari
skilgreiningu hefur kommúnismi
á Norðurlöndum ekki verið
borgarhreyfing fyrst og fremst
vegna þess að sterkir sósialdemó-
krataflokkar og verklýðsfélög i
borgum hafa með virkum hætti
komiði veg fyrir að aðrar vinstri-
hreyfingar hlutu fjöldastuðning.
Hinsvegar hafa skógarhöggs-
menn, smábændur sveitum og
fólk i fiskiþorpum haft tilhneig-
ingu til að sýna af sér verulega
róttækni og að kjósa kommúnista.
Fræðimenn sem kannað hafa
þetta fyrirbæri hafa borið fram
ýmsar ástæður fyrir slikri
breytni. 1 fyrsta lagi eru ibúar
sveita dreifðir, vegna þess að þeir
vinna á mismunandi stöðum, og
þessi dreifing fólksins gerir það
erfitt að sameina það i stóra
hópa. Séu lifskjör erfið og virðist
þjóðfélagsgerðin óréttlát, þá
getur róttækni þróast sem ein-
staklingsbundin uppreisn gegn
rikjandi kerfi og verða fá gagn-
virkandi öfl til þess að mæta
henni. 1 öðru lagi eru andstæðar
tilhneigingar á ferð i þéttriðnum
samfélögum eins og litlum fiski-
þorpum. Félagslegur þrýstingur
frá samfélaginu (þar sem allir
þekkja alla) getur leitt til ein-
stefnu I pólitiskri hegðun, og ef
pólitisk róttækni nær fótfestu i svo
litlu samfélagi er hún likleg til að
skjóta traustum fótum og ganga
frá kynslóð til kynsióðar.
Tveir aðrir þættir hafa lagt sitt
til afls islenskrar róttækni —
menning sem byggist á allmikl-
um jöfnuði og eldheit þjóðernis-
hyggja. Að þvi er varðar hið fyrr-
nefnda ber að hafa það i huga, að
enda þótt islenskt samfélag til
forna væri lagskipt (með kerfi
frjálsra bænda og þræla, þá voru
aðalsmenn og landeigendur sem
hirtu afrakstur jarða úr fjarska
jafnan fáir meðal islendinga.
Hinir erlendu herrar voru
danskir, en innbornir bændur og
fiskimenn fundu mjög greinilega
Hvað skyldu þeir hjá USIS halda
að Lúðvik sé að hugsa? Myndin
fylgdi greininni um Alþýðu-
bandalagið.
til þess að þeir voru jafningjar og
sjálfstæðir menn gagnvart hver
öðrum, enda þótt þeir væru undir
danskri stjórn.
Að þvi er varðar hina herskáu
þjóðernishyggju þá er mikilvægt
að gera sér grein fyrir þvi, að
Jsland fékk ekki fullt sjálfstæði
undan Danmörku fyrr en i heims-
styrjöldinni siðari og að strax
eftir striðið tóku Bandarikin að
hafa bein áhrif á eyna vegna
nokkurra herstöðva sem þar var
komið upp. Slik reynsla hefur leitt
til þess að margir islendingar
hafa gerst mjög andvigir erlend-
um áhrifum i sjálfu sér. Tilfinn-
ingar þeirra hafa magnast fyrir
þá sök, að á eftirstriðsárunum
hefur Island átt i stöðugum
deilum við Bretland út af nýtingu
hinna auðugu fiskimiða
umhverfis eyjarnar (Island er
oftar en einu sinni kallað „eyjar”
i greininni).
Pólitík kommúnista
og árangur hennar
lslenskir kommúnistar hafa
hagnýtt sér þessa áhrifavalda
með drjúgum árangri. Marxisk
kenning á sér eðlilegt aðdráttar-
afl i jafnréttismenningu, og
kommúnistar hafa notað mót-
mælaþátt hugmyndafræðinnar til
að skapa sterk viðbrögð hjá þeim,
sem hafa átt vanda til að setja
spurningamerki við rikjandi
þjóðfélagsb’yggingu. Með næmum
skilningi á þeim anda
einstaklingshyggju, sem er svo
rik meðal þjóðarinnar, hafa
kommúnistar ávallt dregið úr
sameignarþáttum kenningar
sinnar. Éngu að siður hafa þeir,
með tilliti til þss að. flest efna-
hagsleg umsvif I landinu byrjuðu
fyrst sem greinar danskra rikis-
einokunarfyrirtækja löngu áður
en skipulögð verklýðshreyfing
varð til, og svo til þess, að breiðir
hópar meðal landsmanna virðast
taka rikiseign sem sjálfsagðan
hlut hafa þeir beitt sér fyrir rikis
eign á miklum hluta iðnaðar og
annarra meiriháttar fyrirtækja.
Kommúnistar hafa einnig ávallt
leitast við að halda i gildi
trúnaðarbréfum sinum sem
þjóðernissinnar, og þeir hafa
unnið sér orð fyrir að vera eitt
þjóðernissinnaðasta pólitiska
aflið i landinu.
En ef til vill er það einn
þýðingarmesti þátturinn I afstöðu
islenskra kommúnista, að þeir
hafa verið fúsir til að taka þátt i
samsteypustjórnum með öðrum
flokkum. Islenski flokkurinn
hefur fylgt þessari stefnu allt frá
þvi hann varð til árið 1930. Arið
1938 var hann jafnvel endurskipu-
lagður með inngöngu vinstriarms
sósialdemókrata fyrir augum og
tók upp nafnið Sameiningar-
flokkur alþýðu — sósialista-
flokkurinn (SA-SF). Enda þótt
SA-SF hefði verið leystur upp
1968, var annar flokkur myndaður
úr nokkrum hópum en með
kommúnistum sem ráðandi afli.
Þessi fylking tók sér nafnið
Alþýðubandalagið eða AB.
Gjörólikt þvi sem segja má um
danska og norska kommúnista-
flokkinn hafa hin ýmsu bandalög
undir kommúniskri forystu á
Islandi verulega pólitiska
ávinninga að státa af. SA-SF tók
þátt i samsteypustjórn á árun-
um 1944-47 og 1956-58. 1 þing-
kosningum 1963 og 1967 fengu þeir
16% og 17,6% atkvæða og 8 og 10
sæti á 60 manna þingi. Nýi sam-
steypuílokkurinn, AB, fékk
rúmlega 17% atkvæða i kosning-
unum 1971 og myndaði á sama ári
samsteypustjórn með Fram-
sóknarflokknum og Samtökum
frjálslyndra og vinstri manna
(SFVM)
Ekki hafa hin ýmsu bandalög
undir forystu kommúnista aðeins
fengið verulegan stuðning kjós-
enda heldur hafa þau og spjarað
sig vel á öðrum vigstöðvum. Til
dæmis hafa i þeim verið 1000-2500
félagsbundnir menn af 200 þúsund
manna þjóð. Kommúnisk áhrif
voru rikjandi i Alþýðusambandi
lslands allt til 1968. Á þvi ári náði
Hannibal Valdimarsson, vinstri-
sinni en ekki kommúnisti, tökum
á ASl og stofnaði sinn eigin flokk,
SFVM. Samt sem áður hafa
islenskir kommúnistar miklu
meiri áhrif i verkalýðsfélögum en
nokkur annar kommúnista-
flokkur á Norðurlöndum að þeim
finnska undanskildum.
Ekki skiptir það minna máli, að
SA-SF og AB hafa haldið föstum
tökum á hugmyndahreyfingum
vinstrisinna. Af þeim sökum
hefur pólitiskur klofningur til
vinstri — sem er svo áberandi i
Noregi og Danmörku — verið með
minnsta mótiá Islandi. Fyrir utan
AB eru á vinstri armi SFVMÚ,
sem áður voru nefnd, smá samtök
holl Sovétrikjunum sem kallast
Samtök islenskra sósialista og
hópur maósinna sem nefnist
Kommúnistasamtökin marx-
istar-leninistar.
Ástæöur fyrir
velgengni
Ástæðurnar fyrir þessum
árangri eru flóknar, en hægt er að
greina frá nokkur atriði sem
mestu skipta. I fyrsta iagi hafa
SA-SF og AB verið allmjög i
meginstraumi hins pólitiska lifs
fremur en á jöðrum þess. Til
dæmis hafa islenskir
kommúnistar haldið fram sterk-
lega þjóðernissinnaðri stefnu i
ýmsum málum sem almenningur
lætur sig miklu varða, til dæmis
landhelgismálinu, niðurskurði
erlendra herstöðva og nauðsyn
þess að varðveita islenska menn-
ingu fyrir „amerikaniseringu” og
útbreiðslu annarra annarlegra
menningarfyrirbæra. Afstaða
SA-SF og AB til þessara mála
hefur verið að minnsta kosti eins
Framhald á bls. 18