Þjóðviljinn - 31.08.1975, Qupperneq 7

Sunnudagur 31. ágúst 1975. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 7
Matthildur
ína Edwald
Fædd 16.3. 1909 — Dáin 22.8. 1975
1 #
Ekki man ég lengur nákvæm-
lega hvenær ég hitti tnu fyrst, það
var einhvern tima á fyrsta eða
öðru ári i menntaskóla, þegar ég
kom aö vitja Láru dóttur hennar á
Frakkastig 12. A þessum árum
eru mæður skólasystkinanna ein-
göngu mæður i augum manns.
Þær hafa enga sjálfstæða tilveru,
engin persónueinkenni, jafnvel
ekki nafn. 1 rrtesta lagi eru þær
flokkaðar i góðar kellingar og
miður góðar. Ina var lika bara
„mamma Láru” framan af, sett i
hóp með góðum mömmum en að
öðru leyti ókunnug kona.
Þetta breyttist einn góðan
veðurdag þegar ég kom i heim-
sókn og Lára var ekki heima.
Flestar mæöur hefðu látið sér
nægja að gefa upplýsingar um
hvenær von væri á afkvæminu
heim og kannski lofa að skila
kveðju, en þaö datt ínu ekki i hug.
Hún dreif mig inn i kaffi, sem
alltaf var á boðstólnum, og talaði
við mig eins og fullgilda
manneskju þótt ég væri bara
stelpukrakki. Þvi fyrir tnu voru.
félagar barna hennar ekki
óþekktar og kannski stundum
óvelkomnar stærðir, þau voru
manneskjur, sem hún hafði mik-
inn áhuga á. Og þess vegna varð
hún flestum þeirra vinkona og
félagi, sumum löngu eftir að sam-
bandið við böfn hennar var orðið
stopult.
ína var ákaflega lifsglöð kona,
sem kunni að lifa lifinu þannig að
til sem mestrar ánægju og gagns
gæti orðiö henni sjálfri og öðrum.
Hún saknaöi þess að hafa ekki
gengið menntaveg, sem ekki þótti
sjálfsagt fyrir konur þegar hún
var að alast upp, hversu greindar
sem þær voru . Vissulega hefði
menntun komiö sér vel fyrir
hana, ekki sist eftir að hún missti
fyrri mann sinn, Ragnar
Kristinsson. Menntun hefði gefið
henni sjálfsöryggi og baráttu-
þrek, sem svo margar konur
vantar tilfinnanlega þegar þær
koma út á atvinnumarkað eftir
langt hlé. En skóli hefði ekki gert
hana menntaðri en hún varö af
eigin rammleik. Hún fylgdist vel
meö, einkum á bókmennta-
sviöinu, og var mikill smekk-
maður á bækur.
tna hafði mjög þroskandi áhrif
á umhverfi sitt, sem bendir til
þess að hún hefði oröiö góður
kennari. Það er eiginlega við
nánari umhugsun leitt að fleiri
skyldu ekki njóta þekkingar
hennar og hæfileika en hennar
nánustu og þeirra vinir, þótt sá
hópur værir raunar óvenjustór,
en þetta hefur of oft orðið hlut-
skipti kvenna, þjóðfélaginu til
stórtjóns.
Ina giftist aftur fyrir fáum ár-
um og fékk við það nýtt þrek, nýja
ávisun á lifið. Siðustu árin sin var
hún hamingjusöm bæði I starfi,
þótt erfitt væri og þreytandi á
stundum, og i sambúðinni við
Ragnar Þorsteinsson rithöfund.
Væri betur að öllum veittist að
lifa jafnauðugu lifi fram á siðustu
stund. Hún kvaddi lifið langt frá
þvi södd lifdaga, en það hefði hún
lika helst kosið sjálf.
Börnum tnu þrem og Ragnari
sendi ég samúðar- og vináttu-
kveðjur.
Silja Aðalsteinsdóttir.
F.s.f. f.s.í:
Fimleikanámskeiö
Dómaranámskeið
Þjálfaranámskeið
L-FIMLEIKASTIGINN 5—11 sept.
STúLKUR: Framhaldsnámskeiö 4.-7. þrep. Kennari
Hlin Arnadóttir.
DRENGIR: Byrjenda- og framhaldsnámskeiö 1.—12.
þrep. Kennari Þórir Kjartansson
Þjálfarar og dómarar fá þjálfun I að kenna og dæma
1.—12. þrep. Kennari Þórir Kjartansson.
II JASSLEIKFIMI 12. — 16. sept.
Kennari MONIKA BECKMAN
Námskeiðin verða fyrir iþróttakennara og aðra, konur og
karla
Kl. 10—11.30 Almennt námskeið
Kl. 13.30—15 Almennt námskeið
Kl. 15.30—18 tþróttakennarar
Námskeiðin verða i Iþróttahúsinu á Sel-
tjarnarnesi
Upplýsingar og innritun á skrifstofu F.S.í.
og l.S.I. i íþróttamiðstöðinni Laugardal
simi 83377.
Fimleikasamband íslands
Húsbyggjendur —
EINANGRUNARPLAST
Getum afgreitt einangrunarplast á Stór-
Reykjavikursvæöiö meö stuttum fyrir-
vara. Afhending á byggingarstað.
Borgarplast hf.
Borgarnesi
Simi 93-7370
Heigar- og kvöldslmi 93-7355.
OLAFUR
HAUKUR SÍMONARSON
SKRIFAR____________
Pabbi, mamma,
börn og
A forslðu sunnudagsblaðs
Þjóðviljans um siðustu helgi rak
ég augun I ramma: Hjónaband-
ið I opnu — Hjónaskilnaðir á
bakslðu.
Þetta skýröist allt. Hér var
um tvær fróðlegar greinar að
ræða sem báðar snerta nær
hvern mann. Hjónin, mann-
fræðingarnir og sálfræðlngamir
Nana og George O’Neill sem
unnið hafa að „hjónabands-
rannsóknum með frumstæðum
þjóðflokkum, ogeinnig i Banda-
rikjunum”, einsog segir I grein-
inni, eru semsé komin að þeirri
niðurstööu, að „lokuðu hjóna-
böndin” séu öll i klessu, en
„opnu hjónaböndin” muni leysa
vandann.
Hér verður ekki gerö nein til-
raun tilaö meta lausn þeirra
hjóna sem aöallega ku miðast
við „úngt og miðaldra fólk með
sæmilega menntun og atvinnu”,
heldur lángar mig að toga ann-
an enda útúr þessum hnykli sem
nefnist fjölskyldan. Núer það á-
reiöanlega gott og blessað að
opna hjónabandið og „lifa fyrir
llðandi stundu, með raunhæfar
vonir”, einsog þau Nana og Ge-
orge mæla með — þótt eflaust
kæmi margt forvitnilegt á dag-
inn ef Islensk neysluhjón tækju
skyndilega uppá þvi að „lifa
fyrir Hðandi stundu, með raun-
hæfar vonir” — en er ekki sér-
staklega ástæða tilaö „opna”
fyrir börnunum, ég vií leyfa
mér aö segja, frelsa þau frá for-
eldrum sínum, og þarmeð
hjónabandinu? Ef við litum svo
á að hjónabönd séu nú yfirleitt i
meiri klessu en dæmi hafa verið
til áður, er þá ekki fyrst og
fremst ástæða tilað rétta börn-
unum hjálparhönd?
Nú skiptist fólk hér á landi i
tvo meginhópa: þá sem lifa I
fortiðinni, og þá sem lifa með
framtiðina að baki. Millihópur
eru þeir sem lifa fyrir framtið-
ina. Böm lifa hinsvegar upp til
hópa I nútlðinni, þau hafa ennþá
ekki axlað „byrði menningar-
innar”, þau eru ekki fallin.
Syndafallið verður I lifi þessara
krila þegar þau segja i fyrsta
skipti NEI og eru beitt ofbeldi,
troðið ofanl þau matvælum og
sönglað á meöan eina fyrir
mömmu eina fyrir pabba eina
fyrir afa eina fyrir ömmu og
slðan allt fjölskylduklanið. A þvi
augnabliki lærist barninu að of-
béldið er nátengt fjölskyldunni,
nöfnum pabba og mömmu, afa
og ömmu, frænda og frænku. Þá
hefst hið æfilánga ástar-/hat-
ursspil fjölskyldunnar.
Þegar hjónabandiö kemur nú
loksins til umræðu, þá er rétt að
huga að fleiri böndum á leiðinni,
t.d. fjölskylduböndunum.
Hjónaband tveggja einstaklinga
veröur enganveginn skilið frá
eða skorið útúr fjölskyldumynd-
inni, mynd ættarinnar. Inn-
viðarannsókn á hjónabandinu
verður aö tengjast og skoðast i
samhengi viö fjölskylduna, þá
mótun sem fer fram innan vé-
banda hennar, þau öfl sem þar
eru að verki. Kríngum þennan
félagslega kjarna sem við nefn-
um hjónaband eða kjarnafjöl-
skyldu, eru geysileg kerfi sem
mala frá morgni til æfikvölds
einstakllngsins, sveigja hann og
beygja, opna hann eða loka hon-
um.
Ofbeldi er lykilorð við rann-
sókn á starfsemi fjölskyldunn-
ar. Orð einsog höndskun, eða
hreint og beint heilaþvottur,
hljóta lika að skjóta upp kolli.
En ofbeldiö, andlegt einkum, en
lika likamlegt, er augljósasti
votturinn um hvað á sér staö i
fjölskyldunni, þegar verið er að
sveigja hug og atferli að kerfi
fjölskyldunnar.
Hver hefur ekki orðið vitni að
þvi að foreldri beitir börn sinum
andlegum og likamlegum refs-
Ingum, jafnvel misþyrmir þeim
á almannafæri einsog ekkert sé
sjálfsagöara? Að minnsta kosti
allir. Sé ráðist á fullorðinn
mann úti á götu og hann beittur
llkamlegu ofbeldi þá þykir sjálf-
sagt og lýðskylda að skakka
leikinn, rétta lítilmagna hjálp-
arhönd eða kalla á lögregluna.
En eigi börn i hlut þá virðist sið-
ferðisleg dómgreind fólks fara
gjörsamlega úr sambandi.
Menn horfa uppá það með skiln-
ingsriku brosi að börn eru plög-
uð og kvalin, jafnvel lamin I rot
inni verslunum. Foreldri virð-
ast hafa leyfi þjóðfélagsins tilað
haga sér einsog ómenni við börn
sin ánþess nokkur hafi rétt tilað
blanda sér I málið eða finni hjá
sér hvöt til þess. Þetta hefur oft
fyllt mig hrolli.
En hvernig stendur á þessum
ógeðslegu hlutum? Ýmsir vilja
meina að hér sé um að kenna
formbyggingu fjölskyldunnar,
hún sé félagskerfi sem standi
einsog steingervingur löngu eft-
ir aö hinn félagslegi jarðvegur
sem hún er sprottin úr er á bak
ogburt. Og víster þaö aö rammi
fjölskyldunnar er mjög kominn
á skjön við hina andlegu og
efnislegu mynd þjóöfélagsins,
hin ytri skilyröi tækni og þekk-
íngar.
Allmiklar rannsóknir hafa
reyndar farið fram á fjölskyld-
unni á undangengnum árum, þá
einkum I sambandi við geðsjúk-
dóma sem menn hafa beinllnis
rakið til fjölskyldukerfisins.
Fjölskyldan, og þá einkum þessi
nútlmaeining kjarnafjölskyld-
an, er fyrst og fremst miðlunar-
kerfi, einstætt að þvi leyti, að
kerfið er án eftirlits annarra að-
ila, innan kerfisins er aldrei lagt
raunhæft mat á það sem miðlað
er, sjálfsagnrýni þekkist ekki
innan ramma þess, það byggir á
óskeikulleik, feluleikjum og
bælingu. Fjölskyldan er hreint
og klárt forræðiskerfi, hún er ó-
lýðræðisleg i grunni sinum og
jaðrar oft við að vera hreinn
pyttur ofbeldis. Og innan þessa
kerfis eru börnin að mestu leyti
réttlaus.
Hverju miðlar fjölskyldan?
Hún miðlar boði og banni þjóð-
félagsins, þ.e. móral hinnar
rlkjandi stéttar aðallega. 1
neyslusamfélagi þarsem ein-
stakllngsstreð og samkeppnis-
andi eru æðstar dyggöir, þá sér
fjölskyldan um að búa börnin út
með gott nesti af óskammfeilni,
frekju og minnimáttarkennd,
áðuren þau eru send úti frum-
skóginn via skólakerfið. Þessi
hugmyndalega uppbygging á
sér yfirleitt stað á meðan börnin
eru móttækilegust, þegar þau
gleypa i sig hin óskeikulu
sannindi um mannlegt eðli,
þjóðfélagiö, aöra jarðarbúa og
hitt kynið. Og ekkert er lagt
fyrir til umræðu, ekkert ^r
véfengt, hinir svæsnustu fof-
dómar, sem utan veggja
heimilisins dyttu dauðir aiður,
falla beinustu leiö i frjóan hug
barnsins. Umræða er hættuleg
valdakerfi fjölskyldunnar, og
það sem einkennir tjáskipta-
kerfi hennar mætti nefna skort á
gagnkvæmum svörunum.
En eru ekki lika til „góöar”
fjölskyldur, hvað um fjölskyld-
ur þarsem allir aðhyllast fé-
lagshyggju og kjósa til vinstri,
eru svoleiðis fjölskyldur ekki ó-
sköp lýðræðislegar og hollar?
Eða er fjölskyldan ávallt ihalds-
söm?
Fjölskyldan er þannig I eðli
sinu að lýöræðisvitund á mjög
erfitt uppdráttar með henni, hin
félagslega þjálfun sem fjöl-
skyldan veitir, miðar að for-
ræði, og virðist þá ekki skipta
máli hvort um er að ræða
fjölskyldur I Sovét, Bandarikj-
unum eða á íslandi. Fjölskyldan
starfar þannig, að hún viðheldur
og tryggir rlkjandi ásta,nd,
hvers eðlis sem það er, hún
staðfestir opinbert siðgæði
(skyndigróðahugsjónina á ís
landi t.d.) hún staðfestir mis-
munun kynjanna á öllum vig-
stöðvum, hún kæfir allar til-
raunir til andófs gegn opinberri
innrætingu (skólakerfis, sjón-
varps,blaða,bóka) og hún blæs
einstaklíngnum i brjóst gagn-
rýnislaust trú á hinn opinbera
sameiningargrundvöll, hversu
bfll
fráleitur sem hann kann aö
vera.
1 stuttumáli: þessi undarlega
blanda af blóði, hugmyndafræði
og neysluferlum, skapar með
einstaklingnum óttablandna á-
byrgðartilfinningu gagnvart öll-
um kerfum sem eru eins aö gerö
eða svipuð að uppbygglngu og
fjölskyldan, það er aö segja
andlýöræðisleg. Forræðiskerfi.
Það dylst heldur ekki þeim
sem hafa gaman af því að opna
augun, að fjölskyldan, kerfi
hennar, endurspeglast á flest-
um sviðum I þjóðlífinu. Vinnu-
staðir og opinberar stofnanir
eru dæmi um slikar speglanir:
háskólar, sjúkrahús, herir,
kirkjusöfnuðir, stjórnmála-
flokkar og frystihús. Efst trónar
patrlarkinn: rektorinn, yfir-
læknirinn, hershöfðlnginn, for-
sætisráðherrann, biskupinn,
formaðurinn — undantekn-
ingarlltið karlpeningur. Við bú-
um við patríarki, karlaveldi.
Hver kannast ekki við þetta
slagorð: „Við erum einsog ein
stór og hamingjösöm f jölskylda
I þessum bekk, háskóla, stjóm-
málaflokki, verksmiðju, sam-
yrkjubúi. Og hvarvetna rekst
maður á elskaða og hataða
„feður” og „mæöur”: kirkju-
feður, landsfeður, ljósmæður,
matmæður. Og það er heldur
enginn hörgull á „systrum” og
„bræðrum”: vopnabræður,
reglubræður, trúbræður og trú-
systur, jábræður — llka bræðra-
félög og systrafélög.
Það er engin tilviljun að Geir
Hallgrimsson og Ölafur
Jóhannesson eru sýndir á skop-
myndum sem hamingjustafandi
brúðhjón, það er dæmi um
þennan fjölskylduhugsunarhátt,
bæði þeirra sem skoða myndina
og hlæja því þeir geta samsam-
að sig giftingarkerfinu og þvi
baksviði öllu, og lika teiknarans
sem ósjálfrátt hugsar á grund-
velli fjölskylduhugmyndarinn-
ar. Geir hinn sterki karlmann
legi brúðgumi sem hefur bein i
nefinu og aflar peninga I búið,
Ólafur hin mjúka og feita brúð-
ur sem eflaust kann að halda ut-
anum og skara eld að hinni
sameiginlegu köku þeirra
hjöna.
Stjómmálamenn eru sagðir
„biðla til kjósenda” eða til ann-
arra flokka. Þeir þykjast góðir
ef þeim tekst að koma sér upp
„landsföðurlegu” fasi, sem
táknar að þeir svifast einskis og
eiga stutt i hina karlmannlegu
vestrænu streitusjúkdóma
magasár og taugabilun.
Og nú þegar „úngt og mið-
aldra fólk með sæmilega
menntun og atvinnu”, einsog
segir I hinni ágætu grein, vill
stugga opnum dyrum slnum, þá
bið ég þess eins að ekki gleymist
að hleypa lika út ávöxtum
ástarinnar. Þvi einsog réttilega
er tekið fram í greininni: börnin
geta ekki bjargað hjónaband-
inu. En börnin ein geta bjargað
heiminum.
Hvernig væjú þvi að tryggja
börnum sjálfsögð mannréttindi,
gera þeim fært að „lifa fyrir liö-
andi stundu, með raunhæfar
vonir” einsog þeim er eiginlegt,
veita þeim þann munað að eiga
„einkalif”, velja sér „marg-
breytleg hlutverk”, frelsi tilað
sýna „opna vináttu”, frelsi tilað
„samsamast” sjálfum sér, sýna
þeim „tillitssemi”. Við erum
flest sokkin uppfyrir eyru i mó-
grafimar, kannski getum við
aðeins linað á okkur hjónabönd-
in svo andardrátturinn verði
auðveldari — en fyrir alla muni
hleypum krökkunum útúr þess-
um fullkomnu, tveggja her-
bergja, hugmyndaþéttu helvit-
um.