Þjóðviljinn - 13.01.1976, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 13. janúar 1976. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5
af erlendum vettvangi
Sjú En-lai (kross yfir höfði hans) á námsárunum i Göttingen I Þýskaiandi. Þar eignaðist Með Rauða kverið i hendi við hlið Maós formanns.
hann son með þýskri stúlku, en piiturinn, sem mun hafa verið einkabarn Sjús, féll i siðari
heimsstyrjöldinni — sem hermaður i þýska hernum.
Aðaldiplómat kínversku
byltingarinnar
Á fáeinum vikum hafa tveir af
frægustu og áhrifamestu stjórn-
málamönnum veraldar safnast til
feðra sinna, þeir Francisco
Franco einræðisherra Spánar og
Sjú En-lai, forsætisráðherra
Kina. Báðir eru þeir á meðal
þeirra einstaklinga, sem mestan
þátt hafa átt I að móta þróun sög-
unnar og lif ibúa þessa hnattar á
okkar timum. En þar með mun
upptalið það, sem þessum tveim-
ur mönnum er sameiginlegt.
Meiri mun á mönnum á sögusviði
tuttugustu aldarinnar getur
varla.
Franco var afturhaldssamur
herforingi með miðaldahugs-
unarhátt og gerðist leiðtogi
valdaræningja, sem hrundu frá
völdum löglegri rikisstjórn er
fengið hafði fylgi meirihluta
þjóðarinnar I þingkosningum.
Allt lifsstarf hans miðaðist að þvi
að færa klukkuna aftur á bak,
draga þjóð sina öfuga til stjórnar-
hátta ihalds og einræðis. Sjú En-
lai var hinsvegar einn af leiðtog-
um byltingar, sem i framkvæmd
hefur orðið ef til vill mesta
kraftaverk, sem samanlögð
mannkynssagan kann frá að
greina. Sú bylting hefur þegar
leitt af sér að kinverska þjóðin —
meira en fjórðungur mannkyns-
ins — býr við jöfnuð og mann-
sæmandi lifskjör, á sama tima og
indverjar, önnur hliðstæð risa-
þjóð, sem ekki hefur horfið frá
kapitaliskum hagstjórnarháttum,
stendur blýföst i vonleysisfeni ör-
birgðar, misréttis og kyrrstöðu.
,,...enginn tók
honum fram"
Viðbrögð manna við fráfalli
þessara tveggja höfðingja hafa
verið eftir þessu ólik. Þegar
Franco féll frá reyndust fáir nógu
blygðunarlausir til að láta i ljósi
verulegan harm, nema þá helst
örlagapakk eins og Pinochet i
Chile; jafnvel traustustu banda-
menn Francos, eins og Ford
Bandarikjaforseti, kunnu ekki við
að senda nema mjög svo form-
lega orðaðar samúðarkveðjur.
Nú keppast ráðamenn heimsins
hinsvegar um að hlaða lofi á hinn
látna Sjú og votta kinversku þjóð-
inni samúð sina. Varla nokkur
þeirra slær þó hvað þetta snertir
við einhverjum mesta erkióvini
kommúnismans á siðustu áratug-
um, Richard M. Nixon fyrrver-
andi Bandarikjaforseta. Hann
komst svo að orði i tilefni af frá-
falli Sjú En-lai;
„Aöeins örfáir menn, sem uppi
hafa verið á tuttugustu öld, munu
nokkru sinni hafa svipuð áhrif á
söguna og Sjú. Af þeim yfir 100
stjórnarleiðtogum, sem mér
auðnaðist að hitta siðastliðinn
aldarfjórðung, var enginn sem
tók honum fram hvað snerti
skarpa greind og heimspekilega
breidd og speki, grundvallaða á
reynslu. Þetta gerði hann að
miklum leiötoga.” Og Nixon bætti
þvi við að hann væri „innilega
dapur” vegna fráfalls Sjús. Þetta
er ekki svo illa sagt af manni,
sem fyrir ekki svo mjög löngu var
einn af aðalhvatamönnum þess
að Bandarikin neyttu allra
bragða til að einangra kinverska
alþýðulýðveldið og létu morgun-
blöð sin og aðrar áróðursmyllur
útmála leiðtoga kinverja sem ó-
mennskar ófreskjur.
Niðji mandarína
Sjálfsagt má túlka þessi við-
brögð sem vott vaxandi uppgjaf-
ar auðvalds og ihalds i „barátt-
unni gegn kommúnismanum”.
Fyrir tæpum sex áratugum var
sósialiskt riki aðeins draumsýn,
Sjanghai. Hann ólst upp i
Mansjúriu. Gagnstætt Maó for-
manni, sem er af ættum smá-
bænda, var Sjú En-lai af yfirstétt-
arfjölskyldu; faðir hans og afi
voru báðir embættismenn eða
mandarinar i þjónustu Mansjú-
keisaraættarinnar. Hann var
skólaður eftir þvi sem best gerð-
ist um ungmenni af kinversku
yfirstéttinni, bæði i klassiskum
fræðum þjóðar sinnar og á vest-
ræna visu. Hann nam i Japan og
fór árið 1920 til Evrópu, þar sem
hann nam i háskólum i Frakk-
landi og Þýskalandi. Þá þegar
var hann orðinn byltingarsinnað-
ur og varð einn af frumkvöðiun-
um við stofnun Kommúnista-
flokks Kina. 1924 fór hann aftur tii
Kina og varð ritari flokksdeildar-
innar i Kanton og skömmu siðar
yfirmaður pólitisku deildarinnar
við herakademiuna I Kanton, sem
Sjang Kaí-sék stóð þá fyrir. Þeg-
ar Sjang rauf samstarfið við
kommúnista og hóf útrýmingar-
herferð gegn þeim var Sjú tekinn
höndum, en tókst að flýja og barg
þar með lifi sinu.
Nixon hjálpar Sjú i frakkann: „Af hundrað leiðtogum sem ég hitti tók
enginn honum fram.”
nú hefur hálfur heimurinn tileink-
að sér það stjórnarform i einni
eða annarri mynd og engar horf-
ur eru á öðru en að sú þróun haldi
áfram, samanber sigra þjóðfrels-
ishreyfingarinnar i Indókina sið-
astliðið ár og yfirstandandi þróun
viða i Afriku. Nixon og hans lfkar
eru farnir aö skilja að „það sem
koma skal, þaö kemur góðir
menn, þótt öllum heimsins morð-
ingjum sé att gegn þvi i senn.”
Sjú En-lai er fæddur árið 1898 I
Húajan i fylkinu Kiangsú á aust-
urströnd Kina, en i þvi fylki er
meðal annarra staöa risaborgin
Stjórnaöi hættulegasta
hluta Göngunnar löngu
Asamt með eiginkonu sinni var
hann með i Göngunni löngu, hinni
frægu ferð meginliðsafla komm-
únista frá fylkinu Kiangsi I land-
inu sunnanverðu til Sénsi i norð-
urhlutanum. Sá leiðangur, sem
fór um 10.000 kilómetra leiö árin
1934—35, kostaði slikar fórnir að
minnstu munaði að her kommún-
ista þurrkaðist út, en engu að sið-
ur tókst þeim á hinum nýju vig-
stöðvum að treysta aðstöðu sina
og frá yfirráðasvæðunum i norð-
urhluta landsins hófu þeir um sið-
Sjú mcð Marshall, einum helsta
ráðamanni Bandarikjanna, er sá
siðarnefndi dvaldist i Kina 1946
þeirra erinda að miðla málum
milli stjórnar Sjang Kai-séks og
kommúnista.
Með Nehru I Delhi 1954. A þeim
árum hafði Sjú forustu um að
móta utanrfkisstefnu hins unga
alþýðulýðveldis.
ir þá sókn, er tryggði þeim fullan
sigur. I Göngunni löngu stjórnaði
Sjú för hersins yfir fljótið Tatú i
fjöllunum i vesturhluta landsins,
sem var einn hættulegasti. hluti
ferðarinnar. Urðu framverðir
hersins þar að taka með áhlaupi
hengibrú yfir gljúfur, en óvina-
hermenn voru á gljúfurbarmin-
um á móti og héldu uppi látlausri
vélbyssuskothrið á áhlaupsmenn-
ina.
Þegar á árunum i Sénsi varð
Sjú aðaldiplómat stjórnar komm-
únista, sem sat þá i Jenan. Til
þess var hann á flestan hátt vel
fallinn. Hjá honum fór saman ó-
bugandi andlegt og likamlegt
þrek — eins og allra, sem komust
Gönguna löngu á enda lifandi —
og fáguð framkoma mandarina-
sonarins og langskólaða heims-
mannsins. Andstæðingar hans
héldu þvi fram að undir sléttu og
mildu yfirborði leyndi hann harð-
neskju og aö hann svifist einskis.
Efalaust er eitthvað til i þvi; öfl-
ugir óvinir kinversku byltingar-
innar, innlendir sem erlendir,
neyttu allra bragða til að koma
henni á kné og byltingarmönnum
var þvi nauðugur einn kostur að
gjalda i sömu mynt.
Fyrsti forsætis-
og utanríkisráð-
herra alþýðulýö-
veldisins
Þegar lýst var yfir stofnun al-
þýðulýðveldisins Kina 1949 varð
Sjú En-lai forsætis- og utanrikis-
ráðherra. Hann átti þvi öðrum
fremur þátt i að móta utanrikis-
stefnu alþýðulýðveldisins fyrstu
ár þess og var siðan allt til dauða-
dags einn af áhrifamestu mönn-
um stjórnarinnar, að likindum
lengst af áhrifamesti maður
hennar næst Maó Tse-túng sjálf-
um. Arið 1950 fór hann með Maó
til Moskvu og tók þátt i viöræðum
við Stalin, en þær viðræður leiddu
til þess að sáttmáli um gagn-
kvæma aðstoð var gerður með
Sovétrikjunum og Kina. Sam-
kvæmt þeim sáttmála veittu
Sovétrikin Kina verulega tækni-
aðstoð, sem kom sér vel á fyrstu
árum alþýðulýðveldisins.
Genfarráðstefna og
menningarby Iting
Sjú sótti Genfar-ráðstefnuna
um Indókina vorið 1954 af hálfu
Kina og vakti þar athygli sem
stórsnjall samningamaður.
Ásamt Anthony Eden, forsætis-
ráðherra Bretlands, og Pierre
Mendes-France, forsætisráð-
herra Frakklands var hann sá
maður, sem mest áhrif þótti hafa
á gang mála á þeirri ráðstefnu.
1958 lét Sjú af embætti utanrikis-
ráðherra, en var áfram forsætis-
ráðherra og virtust áhrif hans
engu minni en áður. A fyrri hluta
siðastliðins áratugs átti hann
drjúgan þátt i að koma upp
stjórnmálatengslum milli Kina
og þróunarlandanna, einkum
Afrikurikja.
Ekki er vel ljóst hver afstaða
Sjús var 1966—67, þegarmenning-
arbyltingin stóð yfir, eða hvaða
hlutverk hann fór með þá. Sumir
vestrænir fréttaskýrendur hafa
viljað halda þvi fram að hann hafi
andæft menningarbyltingunni
eftir mætti, en það stenst varla.
Bylting þessi átti sér stað sam-
kvæmt vilja sterkra afla meðal
flokks og æskulýðs auk Maós for-
manns, og hefði Sjú i raun verið
henni andvigur og andæft henni,
hefði það að likindum orðið hon-
um að falli, annaðhvort til fram-
búðar eða um stundarsakir, eins
og sýndi sig með Liu Sjaó-sji og
Teng Hsiaó-peng. Flest bendir til
þess að á þessum ólguárum hafi
Sjú i meginatriðum fylgt Maó for-
manni að málum, eins og hann
hafði raunar gert lengst af frá þvi
að leiðir þeirra lágu fyrst saman
á bernskuárum þess flokks, sem
nú stjórnar fjölmennustu þjóð
heims. Hitt er liklegt að rólyndis-
og hófsemdarmaður, eins og Sjú
var, hafi boriö vissan kviðboga
fyrir þvi að menningarbyltingin
Framhald á 14. siðu