Þjóðviljinn - 24.01.1976, Side 5

Laugardagur 24. janúar 1976. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 5
yfir gerðardómslögunum, sem al-
menningur nefndi þrælalögin.
Þann 1. september, nokkrum
dögum eftir að Dagsbrún hafði
undirritað samnina, voru ,,þræla-
lögin” formlega numin úr gildi,
en seinni alþingiskosningarnar
þetta ár fóru fram i október.
Stærsti sigurinn —
Sigurður og Hannes
Með samningunum 1942, þá er
unninn stærsti sigurinn i sögu
Dagsbrúnar allt frá stofnun fé-
lagsins. Þá er samið um hinn
langþráða 8 stunda vinnudag. Nú
hófst dagvinna ekki fyrr en
klukkan átta og var lokið klukkan
fimm. Grunnkaupið var hækað úr
kr. 1.45 á timann, sem það form-
lega var, i kr. 2.10. Þá er samið
um 12 daga.orlof, og að frum-
varpið að orlofslögum, sem þá
hafði legið fyrir alþingi, skyldi
gert að lögum, og varð það á
næsta þingi. Aður var varla hægt
að tala um nokkurt orlof hjá
verkamönnum. Það var lika i
fyrsta sinn i þessum samningum,
að samið var um að greiða skyldi
50% álag á eftirvinnu og 100% á-
lag á nætur- og helgidagavinnu.
Áður var þetta aldrei ákveðið
hlutfall, heldur einhver umsamin
tala.
— Eigum við ekki að rifja upp,
hverjir voru i þessari fyrstu
stjórn Sigurðar Guðnasonar?
— Auk Sigurðar, sem var for-
maður, voru i stjórninni Helgi
Guðmundsson, varaformaður,
hann var i Alþýðuflokknum, Emil
Tómasson var ritarinn i stjórn-
inni, hann var óflokksbundinn,
gjaldkeri var Hannes Stephensen
og fjármálaritari var ég. Við þrir,
Sigurður, Hannes og ég, vorum
allir i Sósialistaflokknum. Þótt
nokkur mannaskipti yrðu i stjórn-
inni á næstu árum, vorum við
þessir þrir allir i henni áfram allt
til ársins 1954, er Sigurður Guðna-
son hætti formennsku og hvarf úr
stjórninni, þá kominn hátt á sjö-
tugs aldur, en Hannes var i
stjórninni til dauðadags, 4. febrú-
ar 1970.
— Samstarf ykkar þremenn-
inganna hefur verið rómað af
mörgum. Nú lifir þú einn ykkar
þriggja. Vildirðu ekki segja les-
endum Þjóðviljans eitthvað um
þessa tvofélaga þina, sem þú átt-
ir svo langt og gæfurikt samstarf
við i Dagsbrúnarstjórninni?
— Um Sigurð Guðnason, sem
nú er nýlátinn, skrifaði ég nokkur
minningarorð i Þjóðviljann i sið-
asta mánuði, og endurtek ég ekki
það, sem ég sagði þar. Minna má
þó aðeins á, að meðan Sigurðar
naut við i formennsku var hann
alla tið sameiningartákn stjórn-
arinnar og Dagsbrúnarmanna
allra.
Hannes Stephensen gegndi
lengst af varaformannsstörfum
meðan Sigurður var formaður, og
tók siðan við formannsstarfi af
honum árið 1954. Þaö er erfitt að
segja um Hannes Stephensen það,
sem sá maður ætti skilið. Hann
var einstaklega traustur maður,
og sérstaklega ljúfur félagi. Hafði
aldrei mörg orð um hlutina, en
vann þvi meira og betur. Hann
naut alveg sérstaks trausts fé-
lagsmanna, hvar i flokki sem þeir
stóðu. t stuttu máli einhver sá á-
gætasti félagi og samstarfsmað-
ur, sem ég hef unnið með.
Þeir Sigurður og Hannes voru
ákaflega ólikir, en tókst að vinna
mjög vel saman, og það var gæfa
félags okkar að njóta kosta þeirra
beggja, sameiginlega.
Beiting rikisvaldsins
— Ný bardagaaðferð
— Sá aldarþriðjungur, sem lið-
inn er siðan 1942, er eiginlega ut-
an ramma þessa viðtals, en ég vil
þó spyrja þig, hvaða atburði
þessa timabils, frá árslokum
1942, þú telur gnæfa hæst i bar-
áttusögu Dagsbrúnar,
— Það er fyrst að mér kemur
næstum á óvart að liðinn sé þriðj-
ungur úr öld siðan, það er ein-
hvern veginn miklu styttra, þegar
litið er yfir farinn veg. Hér er þó
um að ræða mikla sögu, sem þvi
miður hefur ekki verið skráð, og
máske dálitið erfitt að velja ein-
staka atburði frekar en aðra.
Mörg hörð átök hafa átt sér stað
og má reyndar segja, að á þessu

% '5
. .w .
Litla Brekka, siðasti torfbærinn i Reykjavík. t þessum bæ hefur Eðvarð Sigurðsson átt heima alla ævi,
nema 3 ár á bernskuárum. Þar býr hann enn.
Eðvarð heima i Litlu-Brekku. Myndin var tekin nú i vikunni. (Ljósm. Ari Kárason)
timabili hafi verkfallsvopninu
fyrst að marki verið beitt i kaup-
gjaldsbaráttunni.
Eigi ég i örstuttu máli að nefna
einstaka atburði; kemur mér
fyrst i hug árið 1947, en þá háði
Dagsbrún einhverja hatrömm-
ustnu verkfallsbaráttu sina. Þessi
átök eru að þvi leyti merkileg frá
minu sjónarmiði, að þá kemur i
fyrsta sinn I ljós sú bardagaað-
ferð atvinnurekenda og rikis-
valdsins að i stað hinna beinu
árása til kauplækkunar, sem fyrr
á árum voru tiðkaðar, þá var nú
farið að beita rikisvaldinu til
óbeinna kauplækkana, þ.e.a.s.
með ráðstöfunum rikisvaldsins i
efnahagsmálum voru kjörin rýrð.
f febrúar þetta ár fer nýsköpun-
arstjórnin frá völdum, og við tek-
ur samsteypustjórn þriggja
flokka, Sjálfstæðisflokksins,
Framsóknarflokksins og Alþýðu-
flokksins undir forystu Stefáns
Jóhanns Stefánssonar, formanns
Alþýðuflokksins. Það lá i loftinu,
að þessi rikisstjórn myndi gera
verulegar ráðstafanir i efnahags-
málum, sem gætu haft alvarlegar
afleiðingar fyrir verkafólk. Dags-
brún var þá með lausa samninga,
og við gengum á fund Stefáns Jó-
hanns, skömmu eftir að hann tók
við völdum, og vildum fá yfirlýs-
ingu rikisstjórnarinnar um að
ekki yrðu gerðar neinar ráðstaf-
anir i efnahagsmálum, sem rýrðu
kjör verkamanna, en g;egn
slikri yfirlýsingu lýstum við okk-
ur reiðubúna til að framlengja
samninga Dagsbrúnar óbreytta.
Þessa yfirlýsingu fengum við
ekki, og sömdum við þá við at-
vinnurekendur um að samningar
okkar skyldu uppsegjanlegir,
hvenær sem væri, með eins mán-
aðar fyrirvara. 1 aprilmánuði
samþykkti alþingi tillögur rikis-
stjórnarinnar um stórfelldar
tollahækkanir. 1 mai var sam-
þykkt i Dagsbrun við allsherjar-
atkvæðagreiðslu, að samningum
skyldi sagt upp.
Verkfall hófst 6. júni þetta ár
hjá Dagsbrúnarmönnum, og stóð
nákvæmlega einn mánuð. Þetta
verkfall var ákaflega viðburðar-
rikt, og hvers konar ráðum beitt
til að brjóta samtök verkamanna
á bak aftur. Oll dagblöð bæjarins,
nema Þjóðviljinn einn, voru þá i
látlausum áróðursslag gegn
Dagsbrúnarmönnum. En allt
kom fyrir ekki, samtökin efldust
og styrktust eftir þvi sem á verk-
fallið leið. Að lokum var samið
um nokkra grunnkaupshækkun,
og þessi hatramma aðför að
félaginu var brotin á bak aftur.
Þótt grunnkaupshækkunin,
sem þarna var samiö um, hafi að-
eins verið 15 aurar, þá verður sig-
ur Dagsbrúnar i þessari deilu
ekki mældur af þeirri tölu. A þvi
er enginn vafi, að þessi hörðu við-
brögð Dagsbrúnar gegn árás
fjandsamlegs rikisvalds og það
úthald, sem Dagsbrúnarmenn
sýndu, leiddu til þess, að and-
stæðingarnir urðu ragari að beita
rikisvaldinu i þágu atvinnurek-
enda til óbeinna kauplækkana i
þeim mæli, sem þeir höfðu ætlað
sér.
Þess vegna verður
að efla
stjórnmálasamtökin
Engu aðsiðurhefur þessi aðferð,
að beita rikisvaldinu til skerðing-
ar á kaupmætti verkafólks, ætið
siðan veri beitt, þegar atvinnu-
rekendur hafa haft þau tök i rikis-
valdinu, sem þeir þurfa til slikra
aðgerða.
Það er enn sem fyrr höfuðnauð-
syn, að verkafólki og verkalýðs-
samtökunum lærist að svara ein-
mitt þessum aðferðum á viðun-
andi hátt, og þá ekki hvað sist
með eflingu samtaka sinna á
stjórnmálasviðinu.
Það væri vissulega freistandi
að minnast á fleiri atburði frá
þessu timaskeiði, siðustu 33 ár-
um, og vil ég þá minna á átökin
1951 og 1952, og ekki hvað sist hið
m jög svo harða verkfall 1955, sem
að mörgu leyti var með sérstök-
um hætti.
Ég vil rétt nefna, að þá, 1955,
sömdum við um atvinnuleysis-
tryggingarnar, og frá þeim tima
hefur i mörgum átökum og verk-
föllum lausn mála legið öðrum
þræði i ýmiss konar félagslegum
atriðum, bæði er varðar styrktar-
sjóði, sjúkra- og orlofssjóði. lif-
eyrissjóð, svo og framkvæmdir i
húsnæðismálum og fleira. Allt
þetta væri söguþáttur út af fyrir
sig, og ástæða er til að velta fyrir
sér skýringunni á þvi, hvers
vegna öll þessi atriði, sem ættu að
vera löggjafaratriði, koma svo
mjög við sögu kaupgjaldsbarátt-
unnar. Það hefur reyndar verið
gagnrýnt af ýmsum, að við létum
slik mál til okkar taka i kjara-
samningum, en skýringin á þvi er
einföld. og hún er þessi: Við höfð-
um faglegan styrk til að koma
þessum málum fram, en ekki
nægan hliðstæðan styrk á löggjaf-
arsamkomu þjóðarinnar.
Verkalýðshreyfingin
hefur verið sterkasta
framþróunaraflið
ó öldinni
— Að lokum vil ég biðja þig, að
segja lesendum Þjóðviljans nokk-
ur orð um mat þitt á stöðu verka-
lýðshreyfingarinnar nú, og þá
sérstaklega, hvað Dagsbrún
varðar.
— Ef við litum yfir þetta tima-
bil, 70 ára sögu Dagsbrúnar og 60
ára sögu Alþýðusambandsins, þá
má segja, að einmitt á þessu
timaskeiði hafi þróun atvinnulifs
orðið margfalt örari en nokkru
sinni fyrr, og breytingar á is-
lensku þjóðlifi verið meiri en i
allri sögu þjóðarinnar fram til
þess tima.
Á þessari öld hefur hagsmuna-
barátta verkalýðshreyfingarinn-
ar og baráttan fyrir óskoruðu
stjórnarfarslegu og efnahagslegu
sjálfstæði þjóðarinnar haldist i
hendur.
Verkalýðshreyfingin hefur allt
frá stofnun Alþýðusambandsins
1916 verið afgerandi afl i sjálf-
stæðisbaráttu þjóðarinnar, ekki
hvað sist i sambandi við lýðveld-
isstofnunina, og þá nýju sjálf-
stæðisbaráttu, sem hófst i lok sið-
ari heimsstyrjaldarinnar. Ein-
mitt nú er i þvi sambandi vert að
minna sérstaklega á baráttu
verkalýðshreyfingarinnar fyrr og
siðar i landhelgismálinu og gegn
inngöngu fslands i NATO árið
1949.
Það er vissulega erfitt, að gera
ungu fólki á íslandi i dag ljósa
grein fyrir þeim óhemju miklu
umskiptum, sem hér hafa orðið i
öllum atvinnuháttum og hvað
varðar lifskjör fólksins i landinu.
Framundir siðustu aldamót var
þjóðlif á íslandi að kalla má i
þeim skorðum, sem verið hafði i
þúsund ár. 1 öllum þeim bylt-
ingarkenndu breytingum, sem
siðan hafa gerst, þá hefur verka-
lýðshreyfingin tvimælalaust ver-
ið sterkasta framþróunaraflið.
Kröfur hennar um bætt lifskjör og
aukna möguleika alþýðu til
menningar- og félagslifs hafa
verið sterkasti hvatinn i framþró-
uninni, og löngum knúið ráðandi
öfl i þjóðfélaginu til þeirra fram-
fara, sem orðið hafa.
Vinnustaðirnir verði
grunneiningar
Litum við siðan á verkalýðs-
hreyfinguna sjálfa á þessu tima-
bili, — hvað hefur þar gerst?
1 fyrsta lagi má fullyrða, að
verkalýðshreyfingin er nú eitt
sterkasta þjóðfélagsaflið. Hitt má
aftur draga i efa, hvort verka-
lýðshreyfingin sjálf hefur. hvað
varðar innri uppbyggingu og
styrkleika, fylgt nægilega eftir
þeim miklu og öru breytingum i
þjóðfélaginu, sem hún hefur þó
átt svo stóran hlut að.
Þróun atvinnulifsins á þessum
áratugum hefur kallað á allt aðra
verkaskiptingu en áður var i okk-
ar þjóðfélagi. Nýjar starfsgreinar
hafa orðið til, og krefjast margar
þeirra verulegrar starfsmennt-
unar. Þjónustugreinar af marg-
vislegu tagi hafa með hverju ári
dregið til sin stærri og stærri
hluta verkalýðsstéttarinnar.
Þetta kemur fram i samsetningu
Alþýðusambandsins nú, sem er
mikið á annan veg en var fyrir
nokkrum áratugum.
Nokkuð hefur verkalýðshreyf-
ingin reynt að aðlaga sig breytt-
um tímum með breytingum á
skipulagi sínu. Má þar fyrst nefna
myndun landssambanda eftir
starfsgreinum, sem stofnuð hafa
verið á siðari árum. Sömuleiðis
hafa orðið til fjölmenn samtök
launafólks, sem ekki eru innan
Alþýðusambandsins, og ber þ^r
sérstaklega að nefna BSRB. Það
er min skoðun, að hvað varðar
skipulag sjálfra grunneining-
anna, hinna einstöku verkalýðs-
félaga, þá hefði verkalýðshreyf-
ingin þurft að aðlaga sig betur nú-
tima atvinnulifi en orðið hefur.
Hér er hins vegar um ákaflega
viðkvæm og erfið viðfangsefni að
ræða, og þarna rekum við okkur
alltaf á sögulegar hefðir og til-
finningar fjölda einstaklinga. En
það sem ég á hér við er það. að
gera þurfi hvern vinnustað i
meira mæli að grunneiningu inn-
an verkalýðshreyfingarinnar. að
á sama vinnustað skiptist enn
ekki i mörg verkalýðsfélög. hvað
varðar samningamál. Að þessu
stefndi yfirlýsing Alþýðusam-
bandsins i skipulagsmálum frá
árinu 1962. Eftir þeirri stefnuyfir-
lýsingu var nokkuð farið við
skipulagsbreytingarnar á Al-
þýðusambandinu árið 1968, hvað
varðar landssamböndin. en ekki
hvað varðar uppbvggingu grunn-
eininganna.
1 dag er gjarnan sú gagnrýni
höfð uppi á verkalýðshreyfing-
una. að hún sé ekki lengur sú lif-
andi hreyfing, sem áður var, og
hún á að vera. en sé hins vegar
orðin meira eins og hver önnur
Framhald á 22.