Þjóðviljinn - 08.02.1976, Qupperneq 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 8. íebrúar 1976
ARNI BERGMANN
SKRIFAR
QfltJuQ [sXajDSDDQO
NOKKUR ORÐ UM
EIGIN ÚTGÁFU OG
HRAÐFRYST LJÓÐ
Eigin útgáfa, Samizdat upp á
rússnesku, er oröið allstórt orð i
heimi bóka. Liklega ber það þvi
oftast vitni, að höfundur sé i
einhverskonar ónáð. t rit-
skoðunarlandi er samizdathöf-
undur sá, sem fer út fyrir
kurteisan ramma hins leyfða,
hetja eða glæpon eftir þvi hvar
menn standa i veruleikamatinu.
Eigin útgáfa er ekki eins drama-
tiskt fyrirbæri á Islandi. Hún
getur auðvitað verið úrræði
þeirra sem ekki finna náð fyrir
augum útgefenda, vegna þess að
bækur þeirra passa ekki á mark-
aðinn. Og er þá hvorki gott né
vont sagt um þær að öðru leyti.
En eins getur það verið, að eigin
útgáfa sé sá kostur sem höfundur
tekuraffúsum viija. Með nútima-
framförum i fjölritun getur hann
með þessu móti lækkað fram-
leiðslukostnað og kannski greitt
fyrir göngu bókar sinnar til les-
enda með þeim hætti. Kannski
vill hann um leið leita að nýjum
leiðum i þvi að dreifa bókum..
50 skáid
Eigin útgáfa er margvisleg.
Sumir sem hana stunda hafa
þegar gefið út nokkrar bækur.
Tökum til dæmis Þórarin frá
Steintúni.sem hefur áöur gefið út
þrjár bækur i anda islenskrar
hagmælsku. Nú hefur hann orðið
hrifinn af norðurlandaskáldum,
Fröding, Karin Boye, Lagerkvist,
og mörgum fleiri, alls um
fimmtiu manns. I anda hinnar
sérstæðu islensku bjartsýni, sem
svo miklu ræður um það hvaða
bækur verða til, lætur hann ekki
þar við sitja, heldur þýðir fjöida
kvæða úr þrem frændtungum og
gefur út. Áður en lengra er
haldið: Þvi miður er alltof mikið
um stirðleika og óvissu i þessum
þýðingum. Algengt islenskt
skáldskaparmál leitar mjög i
penna þýðarans, og stundum
verða úr þvi lögulegir hlutir, en
oftar verður útkoman einhvers-
konar sjálfvirkni. Þar að auki
verður þýðaranum borið það á
brýn, að hann hafi ekki nærri
alltaf gert upp huga sinn um það,
hvort hann ætlaði að fylgja eftir
islenskum bragreglum eða ekki.
En allt um það: Ýmislegt er
ánægjulegt við svona uppátæki.
Dagur þvær bleyjur
Pagur Sigurðarson var einn af
lifsreyndum höfundum sem
stunduðu eigin útgáfu i fyrra. Sú
bók hét Frumskógardrottningin
fórnar Tarsan. Þar eru margir
skemmtilegir sprettir i glanna-
legum húmor og imyndunarafl-
raunum. Þar eru öfugmæli og
orðaleikir og útúrsnúningar úr
máli og minnum. Mikinn hluta
þessa kvers leggur Dagur stund á
þjóðsagnasmið. Aðferð hans er sú
að skella saman tveim sviðum —
frásagnarhættj og efni úr
alþekktum sögum (islensk og
alþjóðleg ævintýri, Tarsan ofl) og
málfari og staðreyndum úr götu-
lifi og pólitik . samtimans. Amer I
heitir kaninn á Krim. Hann lætur
geldinga sina sem eru óttalega
lummó ræna forkunnarfriðri
bóndadóttur. f Lesköflum handa
byrjendum er svo komið, að
Kylfan vildi berja kóttinn
Byssustingurinn vildi stinga
hundinn
Napalmið vildi brenna kellingu
Svinið sæmdi það orðum og
borðum
en svinið er i þessum endaskipta-
texta komið i stað fyrir þá ágætu
iitlu gulu hænu. Enn eitt dæmi um
samanhræring ýmissa sviða gæti
verið svona: ,,Við bleyjuþvottinn
öðlast maður dýpri og viðari
skilning á útþensluþörf kapitals-
ins. Maður uppgötvar lögmálið
.um útvíkkun og samdrátt
auðvaldsraskatsins”. Og svona
mætti áfram telja. En þess skal
lika getið, að ýmislegt er i
þessum þáttum „lokaðra” og
einkamálalegra en þeir opinskáir
textar sem nú var iitillega vitnað
til.
Þegar blaðiö er i kveri Dags, og
hugsað til þess sem hann hefur
áður skrifað, þá verður maður
nokkuð hissa á þeim sem að
undanförnu hafa talið sig vera að
„opna ljóðið” upp á gátt með
nokkru steigurlæti, rétt eins og
þeir hefðu verið að gera meiri-
háttar byltingu upp á eigin
spýtur. Mér er spurn: hvað var
Dagur kallinn að gera i kvæðum
sinum um peningana og út-
gerðina og sjómennskuna og
sjúkboxið: Eða þá Jón úr Vör
ennþá fyrr, i Þorpinu?
Salt og
bráðlæti
En semsagt — það var verið að
tala um eigin útgáfu. Og þar er
ljóst að mest er hún stunduð af
ungum mönnum sem eru að byrja
sina siglingu út á ritverkasjóinn.
Það er ekki fritt við, að manni
finnist þeir margir hverjir full-
bráðlátir. Þeir sem áður létu það
nægja að prófa skáldskapar-
áráttu sina á skólafélögum, i mái-
gögnum þeirra, vilja nú nota hina
nýju fjölritun til að koma út bók
og engar refjar. „Það er best að
vera laus við þetta”, sagði einn
þeirra eins og hann væri að tala
um einhverja óværu. En þaðer nú
ekki vist. Margir pappirar batna
við að liggja i salti, eins og kunn-
ugt er. Það má taka þá upp úr
saltinu seinna og skrúbba vand-
lega.
Birgir Svan Simonarson er
hinsvegar einn þeirra sem fara
af stað með „eigin útgáfu” án
þess að þurfa að biðja nokkurn
mann afsökunar á tiltækinu. Bók
hans heitir Hraðfryst ljóð. Er nú
rétt að nema stundarkorn staðar
við hana.
Staðreyndir
sjávarplássins
Best að segja það strax, að ekki
hefur Birgir Svan sett upp lopa-
vettlinga lýriskrar góðvildar.
Hann hamast eftir þrælkuninni og
náttúrlega auðvaldsskipulagi
eins og það leggur sig. Þessi
áhlaup eru misjafnlega skemmti-
leg — i stórum dráttum má segja
sem svo, að honum láti betur að
fara með háðhvörf ýmiskonar
heldur en hreina og beina reiði.
Beiskja hans getur hljómað sem
svo:
heimspeki 1. ps et.
grundvölluð á rétti
cinstaklingsins
til að gista liflángt
stofu fangeisi
vera sinn eigin fangavörður
sjálfviljugur þræll
i ríki erkienglanna
sem spila á mandólln
meðan eldar verðbólgunnar
fara hús úr húsi.
Bestum árangri nær þessi
niðurrifsstefna þegar hún er
rækilega fléttuð saman við hvers-
dagslegar staðreyndir sjávar-
plássins. Það má nefnil. einnig
lita á þennan bálk sem andóf gegn
þvi, að þessar staðreyndir eru
yfirleitt ekki á dagskrá í þvi
alveldi náttúrudýrðar og sjálfs-
tjáningar sem rikir i islenskri
ljóðasmið til ills og góðs. (Undan-
tekningar eru til eins og t.d. ýmis-
legt eftir Dag). Og bálkurinn
teflir fram hringormum, hausun,
löndunarbið á loðnu, helgar-
fyllirii, sjoppurölti, plastpoka-
brauði kaupfélagsins, kennara-
stofuskrýtlum i löngum bunum,
allt i þeim anda sem er öndverður
rómantiseringu: sjómannslif,
sjómannslif, ástir og ævintýr...
Óþreyjan
Ekki svo að skilja að áhrifa sé
leitað einungis með nógu hraðri
upptalningu óskáldlegra stað-
reynda. Þssar staðreyndir eru
póetiséraðar með návist ýmissa
fyrirbæra af öðrum sviðum:
fiskurinn er gegnumlýstur
i hreinsunareldi
flökin englavængir
hryggurinn fiðlubogi
En algengara er að skyldum
ráðum sé beitt i nafni háðsins,
Birgir Svan slær saman á likan
hátt og Dagur arfi blessaðra bók-
menntanna og til að mynda
helgarballi i félagsheimilinu:
Bakkus konungur hvetur
riddara eymdarinnar til
bardaga
af engu tilefni
berjast bræður
fara mágkonur i hár saman
gráta smápikur
prinsinn á hvita hestinum
dauðan sleginn i rot
löglega afsakaðan...
Nú má kannski segja sem svo
að neikvæðið i þessari bók sé
einhliða ög ungæðislegt og
kannski út i hött aðspyrja, eins og
Birgir Svan gerir, af hverju hér
„örlar aldrei á efa”, af hverju
„hér vaknar enginn” þótt merki-
leg frelsisstrið séu háð annars-
staðár. En herra minn trúr, það
er vist margt viturlegra en rausa
fyrir aldur fram yfir „byltingar-
óþreyju” annarra — sem kemur
fram ómenguð i lokatexta
bókarinnar: „breytum vinnustað
i byltingarskóla”. Það er margt
hressilegt við þessa bók — eins og
til að mynda i þessum kommfút-
úrisku alvörumálum:
takið á púlsi skolpröranna
berið spegil að vitum dagsins
við verðum að vita vissu okkar.
AB
Bókmen nta veröla u n
Norðurlandaráðs
Það hefur spurst að i blöðum.
einkum norskum, hafi borið á ó
ánægju meö veitingu bókmennta-
verðlauna Norðurlandaráðs i ár.
Mönnum til fróðleiks skal hér
vitnað til greinar um verðlaunin
eftir annan sænsku dómnefndar-
mannanna, Lars-Olof Franzén
(Dagens Nyheter 30. jan.). Hann
skrifar á þessa leið um ljóð þau
sem verðiaunin eru veitt fyrir:
Þetta er meiriháttar lýrik,
grundvölluð á upplifun náttúr-
unnar sem er i senn táknum
bundin og raunsæisleg. Kaid-
ranaleiki og goðsögn sameina á
ísiandi kjör manneskjunnar yfir-
bragði og lifi landsins. Ljóð Ólafs
Jóhanns geta sýnst mjög per-
sónuleg (privat), en það eru þau
ekki, ekki babasta það. Þau hafa
á valdi sinu tungutak hefðarinn-
ar, en mæla einnig á félagslegu
máli, sem lætur uppi samstöðu
með fátæklegum kjörum, en bein-
ist einnig gegn þeim breytingum
sem eiga sér stað samkvæmt for-
sendum kapitalisma og spillingar
umhverfis.
Það er enginn vafi á þvi að
Ólafur Jóhann er vel að verðlaun-
unum kominn. Haldi einhver að
dómnefndin hafi látið stjórnast af
velvild til lslands eða tekið mið af
skiptareglu milli Norðurlanda, þá
fer hann villur vegar. Vangavelt-
ur dómnefndar eru að sönnu
leynilegar. en það má að minnsta
kosti segja frá þvi, að bók Ólafs
Jóhanns tók strax forystu við
fyrstu atkvæðagreiðslu... Þvi er
gagnrýnum athugasémdum min-
um við verðlaunin ekki beint gegn
honum...
Lars-Olof talar siðan fyrst um
jákvæðar hliðar verðlaunanna,
þau auki áhuga á höfundum og fái
hóp gagnrýnenda frá öilum Norð-
Ólafur Jóhann: bók hans tók for-
ystu þegar i fyrstu umferð.
urlöndum til að taka afstöðu til og
kynna sér bókmenntir sem þeir
annars þekktu e.t.v. ekki. En hon-
um finnst að verðlaunin sjálf (50
þús. d. kr.) hafi fallið i verði i
verðbólgu, miðað við ýmsan til-
kostnað. T.d. hafi aðrar 50 þús.
kr. farið nú til að þýða mikla
skáldsögu eftir finnann Alpo
Ruuth, sem enginn veit hvort
nokkur muni utan Finnlands sjá,
nema dómnefndarmenn. Þá
finnst Lars-Olof harla erfitt að
þurfa að gera upp á milli mjög ó-
likra höfunda, sem ailir séu alls
góðs maklegir.
Lars-Olof ber i grein sinni fram
tvær tillögur til breytinga. önnur
væri sú að tvöfalda verðlauna-
upphæðina (i 100 þús. danskar
krónur) til að auka veg verðlaun-
anna og einfalda störf dómnefnd-
ar um leið. Hin ér sú að breyta
verðlaununum i fimm 20 þúsund
króna styrki sem samnorræn
dómnefnd úthluti, einum til
hvers lands. En hvert land beri
fram fimm höfunda hverju sinni.
Við þá högun væri sá kostur
stærstur, aö menn losnuðu við að
þurfa að vega og meta ólikar bók-
menntahefðir til einna verðlauna.