Þjóðviljinn - 22.02.1976, Blaðsíða 3

Sunnudagur 22. febrúar 1976 ÞJÓOVILJINN — SIÐA 3
Viötal viö
sovéska
leikstjórann
Viktor Strizjof,
gest
Þjóðleikhússins
með Náttbólinu. Ég ætlaði, sagði
hann, að bera upp þá spurningu,
hvort skipti meira máli sann-
leikur eða samliðan. Og svarið
var á þá leið, að sannleikurinn,
hve óhrjálegur sem hann væri,
væri alltaf betri en falleg lygi og
huggun.
En það er einnig ljóst, að af-
staða Gorkis sjálf til Luku og
heimspeki hans breyttist með
timanum. Hann hafði allmikla
samúð með ýmsu sem Lúka hélt
fram þegar leikritið varð til
snemma á öldinni. Hann hefur
búið til flókna persónu, einkar
alúðlegan mann sem fer með lygi.
Það er ekki verið að gera hlutina
einfalda. Og svo kemur Satin til
skjallanna með samfélagsleg
vandamál, sem Lúka veit ekki af,
en án þeirra viðhorfa er Gorki
heldur ekki Gorki.
Ekki svo að skilja að ég ætli að
fara að útlista það núna, hvaða
stefnu við viljum taka með
þessari sýningu. Mér finnst það
alltaf hlægilegt þegar menn halda
hrókaræður um listrænar
áætlanir sinar.
Um næstu helgi verður
frumsýnt í Þjóðleikhúsi
eitt þekktasta leikrit
Maxíms Gorkís, Náttbólið.
Eiginlega heitir leikrit
þetta á rússnesku ,,Á botn-
inum", en persónur þess
falla undir þann hóp
manna sem stundum eru
kallaðir „dreggjar mann-
lifs". Sviðið er næturgisti-
staður fyrir slíkt fólk,
þjófa, hórur, fyllirafta og
annað utanveltufólk. Og í
þessu umhverfi þar sem
grimmdarverk og morð
geta verið á næsta leiti er
spurt um lifsafstöðu:
Hvort kjósa menn að Ijúga
sig í sátt við tilveruna og
eigin vesæld eða reyna að
halda höfði, vera mann-
eskjur þrátt fyrir allt?
Til að leikstýra verkinu hefur
Þjóðleikhúsið fengið sovéskan
gest, Viktor Strizjof, sem er aðal-
leikstjóri við leikhús i borginni
Tasjkent sem ber einmitt nafn
Gorkis. Hann hefur unnið með
leikurum hússins siðan um jól.
Annar gestur, David Borovski,
frá hinu ágæta Tagankaleíkhúsi i
Moskvu gerir leikmyndina.
I miðri Asíu
t samtali við Strizjof, sem fram
fór á dögunum, kom það fyrst i
ljós, að hann lauk leikstjórnar-
námi fyrir um það aldarfjórðungi
Fyrsta verkefnihans hét „Hjóna-
vigsla með heimanmund” eftir
höfund sem þá var nýr á nálinni
en hefur ekkert skrifað siðan — og
man ég nú ekki lengur hvað hann
heitir, segir Strizjof. Hann hefur
starfað i Tasjkent, sem er höfuð-
borg Miðasiulýðveldisins
Úzbekistan fyrst á árunum 1968-
1970 og siðan frá 1973, en þess á
milli starfaði hann i borginni
Odessu við Svartahaf. t Tasjkent
eru tæplega tvær miljónir ibúa og
þar starfa niu leikhús. Óperuleik-
húsið flytur nýjar úsbekskar
óperur á hinu tyrkneska máli
heimamanna en rússneska og
erlenda klassik á rússnesku. Þar
fyrir utan starfa fjögur leikhús á
úsbeksku, eitt þeirra flytur söng-
leiki ýmiskonar, annað er barna-
leikhús. Rússnesk leikhús eru
fjögur — Gorkileikhúsið sem fyrr
var nefnt, einnig rússneskt óper-
ettuleikhús, annað barnaleikhús,
hið fjórða brúðuleikhús.
Óperettan er það leikhús sem
siðast kom til skjalanna með
ákvörðun menntamálaráðs lýð-
veldisins fyrir tveim árum. Þess
má geta til skýringar að nær
helmingur ibúa Tasjkent mun
rússneskur eða rússneskumæl-
andi.
Vinnan hér
Verst er að okkar ágæti Lúka
veiktist skyndilega (Vaiur
Gislason hafði æft þetta hlutverk
en veiktist um siðustu helgi og
einmitt daginn áður en viðtal
þetta var tekið hafði Gisli Hall-
dórsson fallist á að taka hlut-
verkið að sér). Nú þurfum við að
skapa eina aðalpersónuna upp á
nýtt á tiu dögum. Það er erfitt
verk sem Gisli tekur að sér, en ég
hefi þegar á fyrstu æfingu séð að
hann er gáfaður og rökvis leikari.
Annars er það auðvitað út i hött
að ég fari að tala um hæfni ein-
stakra leikara. Um leikhópinn i
heild get ég hinsvegar sagt, að
þetta er mjög vel vinnandi fólk,
ekki spillt af eftirlæti eða leti.
Ég hefi alls um sex vikur til að
vinna að þessari sýningu, og það
finnst mér satt að segja of litill
timi fyrir Maxim Gorki. Lika af
þvi að við eyðum helminginum af
timanum i tungumálavandræði
(Ingibjörg Haraldsdóttir, sem
hefur numið kvikmyndastjórn i
Moskvu, er Strizjof til aðstoðar).
Sviöið
Að þvi er varðar hina sjónrænu
hlið sýningarinnar þá reynum við
Borovski að brjóta niður hina
klassisku fyrirmynd frá Lista-
leikhúsinu i Moskvu — en þar var
leikurinn fyrst sýndur. Borovski
gróf einhversstaðar upp ágæta
ljósmynd frá næturgististað utan-
veltufólks i Pétursborg frá 1907.
Og við tókum eftir þvi, að slikur
staður, þar sem mikið er upp úr
þvi lagt að kreista sem flestar
kópekur út úr hverjum fermetra
— er skipulagður á svipaðan hátt
og fangabúðir. Og við reynum að
hafa þessar hliðstæður i huga við
sviðsgerðina. án þess þó að
likingin verði of uppáþrengjandi.
Staðurinn er þröngt setinn. en um
leið eru menn hólfaðir sundur,
hver er á sinum bás i fleiri en
einni merkingu og þessi sundrun
fóks boðar ekkert gott. V'ið
Borovski höfum unnið alloft
saman við sviðsetningar hér og
þar i landinu.
— Hafið þér áður unnið að leik-
stjórn erlendis?
— Nei. ég hefi farið i kvnnis-
ferðir en ekki i slika heimsókn
fyrr. t fyrra var mér boðið til
Þýskalands að setja á svið leikrit
eftir skáldsögu Tsjingis
Ætmatofs, en ég lenti á spitala og
af þessu gat ekki orðið.
Arni Bergniann skráði.
Sérstaöa leikhúss
Strizjof sagði, að Gorkileik-
húsið tæki 850 manns i sæti i
núverandi húsakynnum, en verið
er að byggja nýtt og stórt hús yfir
leikhúsið. Aðsókn væri mjög góð,
engin ástæða til að kvarta yfir
henni.
— Hefur ekki leikhús i bland-
aðri borg eins og Tasjkent ein-
hverja sérstöðu i verkefnavali?
— Jú, við höfum nokkra sér-
stöðu i samanburði við t.d. rúss-
nesk leikhús sem starfa i Rúss-
landi sjálfu. Við höfum m.a. það
verkefni að kynna ýmis bestu
verk úsbeskra leikbókmennta á
rússnesku og það gerum við alltaf
öðru hvoru þegar eitthvað gott
kemur fram, án þess þó að vera
bundnir af einhverju skyldu-
magni i þeim efnum. En þar fyrir
utan sýnum við hin margvis-
legustu verk, rússnesk og erlend,
ný eða klassisk. 1 leikflokki okkar
eru um sextiu manns. Við höfum i
gangi um tuttugu leikrit i senn, og
það bætast að meðaltali við um
sex nýjar sýningar á ári hverju og
aðrar vikja þá i staðinn.
Til dæmis að taka: rétt áður en
ég kom hingað lauk ég við að
setja á svið tvö verk. Annað er
eftir nýjan sovéskan höfund sem
ég efast um að nokkur kannist við
hér. Gelman heitir hann,
byggingarverkfræðingur sem
byrjaði að skrifa fyrir fimm árum
og hefur nú samið eitt besta
leikrit sem komið hefur fram hjá
okkur að undanförnu — það heitir
„Fundargerð”. Þá var núna i
vetur þýsk leikhúsvika haldin um
land allt og i þvi tilefni setti ég á
svið leikritið „Til hjónabanda er
stofnað á himnum” eftir Hansen-
clever, pólitiskt ádeiluverk frá
þriðja áratugnum um ýmsan
háska sem þá er i uppsiglingu i
Þýskalandi. Verið er að æfa
„Lengi lifi drottningin” eftir
enska leikskáldið Bolt. Meðal
þeirra sýninga sem nýlega eru
„útkeyrðar” er Girndarsporvagn
Tennessee Williams og Allt i
garðinum eftir Edward Aibee.
Af hverju
Náttbólið?
Kemur það sérstaklega fram i
starfi ykkar að leikhúsið ber nafn
Gorkis?
— Jú, á þeim fjörutiu árum
sem leikhúsið hefur starfað hefur
það flutt öll sextán leikrit Gorkis
og þar að auki höfum við sjálf
smiðað leiksýningu úr stórri
skáldsögu hans, Klim Samgin.
— Nú eldast leikrit misvel.
Hvernig hafa ieikrit Gorkís
staðist timans tönn?
— Náttbóliö hefur veriö mikið
leikiö i Sovétrikjunum og ég hef
tekið eftir þvi, að þaö er einmitt
það verk Gorkis sem fer viðast
um heiminn enn þann dag i dag.
Ætli það sé ekki vegna þess, að
hinn heimspekilegi þáttur verks-
ins er svo mjög sammannlegur,
að ekki er hægt að kalla hann sér-
rússneskan. Þar við bætist að
umræða um hippaliferni hefur
gert sitt til að efla áhugann á þvi
utanveltufólki sem Gorki lýsir.
Lúka eöa Satín
— Hvernig stendur nú um
þessar mundir umræðan um túlk-
unaráherslur, deilan um Lúka og
Satin? (Hér skal þvi skotið inn, að
Lúka er gamall förumaður sem
ber að garði i Náttbólinu og
breiðir út kenningar um undir-
gefni mannsins undir hlutskipti
sitt, styður sjálfsblekkingar
þeirra sem setja traust sittásælu
stað og athvarf hvort sem er á
himnum eða einhversstaðar
suður i landi i „borg sem ég er
búinn að gleyma hvað heitir”.
Satin er hinsvegar sá sem ris upp
úr sorpinu með stoltaralegar
ræður um reisn mannsins og
dýrð).
— Ég var núna siðast að lesa
norskar umsagnir um sýningu á
Náttbólinu i sjónvarpi þar i Osló.
Einn gagnrýnandi sagði á þá leið,
að Gorki hafi ekki tekist að
afhjúpa skaðsamlega huggunar-
speki Lúku vegna þess, að hann
lét þennan förumann vera of
aðlaðandi persónu. Þessi gagn-
rýnandi segir sem svo, að Gorki
hafi eins og ætlað að risa gegn
guðsleiturunum, fyrirrennurum
sinum i bókmenntum, Dostoéfski,
Tolstoj, Léskof. En ekki stigið það
skref til fulls og þar með komið
upp um sameiginleg einkenni
sjálf sin og Lúku —og um leið birt
allmikinn sannleika um undir-
gefniseðli rússneskar þjóðar. Og
þar áfram út i pólitiskar vanga-
veltur um valdhafa og rússneska
þjóð.
Án einföldunac
Ég vildi minna á greinar sem
Gorki skirfaði um leikritun
skömmu eftir 1930. Hann talar
þar um sjáfan sig sem mis-
heppnað leikskáld og telur
Náttbólið eitt af hinum mis-
heppnuðu verkum. Þetta er
semsagt rithöfundakóketteri sem
algengt er. En i greininni „Enn
um leikrit” segir hann fáum
orðum, hvað hann vildi sagt hafa
NÁTTBÓLIÐ
ÓHRJÁLEGUR
SANNLEIKUR EÐA
FALLEG LYGI
Blomabuöin MÍRA
Suðurveri við Stigahlið 45—47, simi 82430
Miðbæ við Háaleitisbraut simi 83590
Blóm og gjafavörur i úrvali
ÁSKRIFTA-
SÍMINN ER
17505